2022 - 2023 Bijzondere Heelkunde
Deel 1: Weke delen (kleine huisdieren)
Marion Folie + Meriban Van Renterghem
2E MASTER DIERGENEESKUNDE
,1
, H1: Het mannelijk genitaal stelsel bij kat en hond
Prof. H Rooster
1. Inleiding
Examen voor dit deel: vaak foto’s + aantonen waar de opening in het mesovarium zit
2. Terminologie
Voor het gemak spreekt men bij vrouwelijke dieren over sterilisatie, maar dat is eigenlijk niet correct.
− Sterilisatie = (omkeerbaar) onvruchtbaar maken → onderbreken van zaad- of eileider
→ Bij dieren zelden nooit
▪ Bij ♀ nooit
▪ Bij ♂ soms
− Castratie = permanent onvruchtbaar maken → verwijderen van de gonaden
→ Dus de teelballen/ eierstokken, eierstokken én baarmoeder
→ “teef castreren” → moeilijker te begrijpen voor eigenaar
3. Indicaties voor castratie
− Voorkomen reproductie
− Beïnvloeden van hyperseksueel gedrag
→ MAAR je hebt niet altijd effect: een deel van het agressief karakter kan verdwijnen door
castratie, maar dat is enkel het deel dat hormonaal is geïnduceerd, want elk dier heeft
zijn karakter en de eigenaars rekenen soms wat te veel op castratie voor het verdwijnen
van dat karakter
− Preventie/behandeling van testistumor
− Cryptorche testes
→ Preventief verwijderen, want gevoeliger voor ontwikkeling van tumoren door hoge T
→ Je hoeft ze niet onmiddellijk te verwijderen, maar liefst vóór 4-6 jarige leeftijd, dan is de
kans op ontwikkeling van tumor nagenoeg onbestaande
→ Ander probleem: testes gevoeliger voor torsie
− Hormoonafhankelijke aandoeningen
→ O.a. prostaataandoening, hernia perinealis, anaalklieradenoma
→ Hernia perinealis: geen reconstructie indien eigenaar niet bereid is om de hond te laten
castreren, want de uitlokkende factor voor het persen en dus veroorzaken van de hernia
is een vergrote prostaat die tot in het bekken komt → hond denkt dat die moet
ontlasten
→ Anaalklieradenoma: tumor die geërodeerd geraken op het ringetje rond de anus → als
we de hond castreren, dan gaan de adenomen spontaan regresseren
− (Urinaire obstructie)
→ Als we een scrotale urethrostomie moeten maken, dan zitten de testes in de weg
aangezien de nieuwe opening voor de urethra thv het scrotum zal zijn
2
, Het geslachtsstelsel bij de kater
- Bij een kater is de afstand tussen de anus en het plasbuisje is groter dan bij een kattin
- Bij een kater heb je ook een ronde opening, terwijl je bij een kattin een spleetvormige opening
hebt
- Als je zijdelingse druk uitoefent thv het plasbuisje, dan kan je de penis laten uitschachten
- Als een dier gecastreerd is, tenzij het niet volwassen is, dan staan er geen spikes meer op, terwijl
een niet-gecastreerde kater die een abdominale cryptorch is, dan gaan daar wel opvallende
puntjes op staan
- ! Let op. In het laatste jaar mogen we zwerfkatten castreren, maar het is niet omdat je geen
balletjes vindt, dat het sowieso een kattin is. Veel mensen vergissen zich en gaan dan aan een
ovariotomie beginnen, terwijl het een kater is.
4. Castratie kater
4.1. Castratie bij een (jong) volwassen kater (meestal 4-6 m)
4.1.1. Voorbereiding castratie
− Anesthesie van het dier
− Peri-operatieve analgesie = pijnbestrijding
→ Bij katten meestal Meloxicam (Metacam®), want is gemakkelijk toe te dienen
− GEEN profylactisch antibioticum: maar gebeurt helaas wel nog veel in de praktijk
→ Het is niet bewezen dat het gebruik ervan enig voordeel heeft en er is veel te veel
gebruik van AB in de diergeneeskunde.
− Plukken (of atraumatisch scheren) van het scrotum
→ Meestal gaan we de haren plukken
→ Haren die op het scrotum liggen zijn heel gemakkelijk te plukken in vergelijking met
de haren van de vacht
− Scrubben met niet-alcoholhoudende producten
→ Joodhoudende zeep gevolgd door joodhoudende vloeistof op waterbasis
→ Stel dat je de laatste fase alcoholisch is en je hebt een klein dier, dan zal je het dier
serieus laten afkoelen en zal de lichaamsT dalen
• Hier gebruiken we geen alcohol omdat het scrotum een afwijkende huid is
• Bij de kat speelt het minder een rol, maar bij de hond loopt het niet goed af als
je alcohol spuit op het scrotum (zie later)
3
,4.1.2. Ingreep – Open castratie (zie filmpje Ufora)
− Benodigdheden:
→ Steriele handschoenen
→ Scalpelmesje (meestal niet op bistourihouder)
→ Gebogen klem
→ Als operatiedoek gebruikt men hier de verpakking van de steriele
handschoenen (gewoon om de haren in de omgeving wat weg te houden)
− Stappenplan:
1. Huidincisie:
→ Belangrijk om de testikel goed te fixeren
→ Bij de kat gaan we op het scrotum zelf snijden en gaan we per testis
(scrotumhelft) een huidincisie maken (dus 2 incisies)
→ Longitudinaal snijden
Bij de hond: 1 incisie en niet op het scrotum
2. Naast de huid, gaan we ook alle fascies doorsnijden, behalve de tunica albuginea
→ Dit is het laagje dat vastzit op de testis, dus zolang er iets overblijft dat je op en
neer kan verschuiven, dan moet je blijven doorsnijden
→ = OPEN CASTRATIE: tot op de testis zelf alles vrijmaken zodat je duidelijk de
zaadstreng en de bloedvaten kan zien
→ DUS: huid – fascia spermatica – tunica vaginalis (pars parietalis) ga je doorsnijden,
de tunica albuginea ga je NIET insnijden
• Stel dat je te diep snijdt, dan zal er een beetje testisweefsel vrijkomen en
zal het wat bloeden
• Wanneer je alles hebt doorgesneden, zal de testis vrijkomen, want je
oefent druk op het scrotum en je duwt dus de testis doorheen de incisie in
de tunica vaginalis
3. Vervolgens ga je de aanhechting van de tunica vaginalis lostrekken van de bijbal
→ Hiervoor ga je een klemmetje gebruiken op het stukje bindweefsel
→ Het is thv de epididymis dat je de aanhechting van de tunica vaginalis gaat
lostrekken van de bijbal
→ Je haalt je vingers uit het klemmetje en met je duim duw je het klemmetje naar
beneden, zodat het losscheurt van de epididymis terwijl je met de andere hand
de epididymis tegenhoudt
→ Alles van bindweefsel (tunica vaginalis) moet los
1 2 3
4
,4. Gemodificeerde knoop van Blake
→ Klem met kromming naar beneden terwijl je de bal vasthoudt waardoor je spanning
zet op de zaadstreng, zonder er echt aan te trekken (anders wordt de kat wakker)
→ Klemmetje rondslingeren om te eindigen met het puntje naar boven
→ Testis doorsteken, maar belangrijk dat zowel zaadstreng als bloedvat mooi binnen
de klem zit → klemmetje sluiten (+ 180° draaien)
→ Afsnijden zo dicht mogelijk tegen het klemmetje (maar let op de richting waarmee je snijdt!,
best weg van de patiënt en opletten dat je het stompje niet doorsnijdt)
→ Zijdelings het dwars stukje over het klemmetje rollen → knoop verder aanduwen
richting de kat
→ Indien eindje dat je overblijft te lang is, dan kan je dat nog verkorten
→ Veilige knoop, want door chirurgisch trauma gaat het zwellen en zal het dus nog
strakker komen te zitten en zal het in principe niet bloeden
5. Bij de kater wordt er nadien niet gesloten
→ We laten de incisie open zodat het wondvocht door ontsteking via de
huidincisie verdwijnt
6. Vervolgens gaan we de andere testis via een nieuwe huidincisie verwijderen op
dezelfde manier.
5
,4.2. Nazorg castratie
− Enkel analgesie voorzien, maar je gaat ervan uit voor een kater dat de peri-operatieve
analgesie voldoende is
4.3. Complicaties na castratie bij de kater
− Irritatie:
→ Gebruik van een kraag
→ Vooral bij scheren ipv plukken
− Bloeding:
→ Oorzaak: knoop niet goed aangelegd of niet goed aangetrokken
→ Opzoeken van de zaadstreng via bestaande incisie
→ Langdurige tegendruk (3-5 min) onder sedatie: meestal enkel wanneer beetje gesijpel
is door bloeding vanuit het bindweefsel
→ (abdominaal afbinden van de zaadstreng)
4.4. Cryptorchidie kater
− Bij de kater veel minder vaak voorkomend dan bij de hond
→ Bij honden: vooral inguinale testikels
→ Bij katten: meestal abdominaal voorkomen (als het voorkomt)
− Indien je een dier opneemt in jouw praktijk om te castreren, dan is het altijd
handig om op voorhand te voelen of beide balletjes er zijn of niet, want als
dat niet het geval is, dan heb je een ander tijdschema (openen van het abdomen)
en de eigenaar zal een andere prijs moeten betalen
− Probleem bij cryptorche testikels:
→ Liggen ergens tussen caudaal van de nier en het scrotum
→ De testis is vaak veel kleiner en veel slapper van structuur, waardoor die ook
moeilijker te palperen is
→ Bij volwassen mannetjes die meestal goed in het vet zitten, kan je meestal geen
inguinale testikel voelen, want er zitten vetkussentjes rond en kan je het verschil niet
maken tussen vet en testikels
Als iemand jou een kater aanbiedt en niet weet of die ooit is
gecastreerd of niet of het is “gecastreerd” maar er is een probleem
met markeren, dan is het belangrijk om te kijken of je kan
aantonen (zonder dat er testes in het balzakje zitten) dat er nog ergens
een testis aanwezig is, dan zal je spikes zien op de penistop
Stel dat je dit ziet bij een kater zonder testikels in het scrotum, dan
weet je dat er toch nog ergens een testikel is achtergebleven.
6
,4.4.1. Castratie van een cryptorche kater
− Cryptorche testikel palpeerbaar → thv de lies
− Cryptorche testikel niet palpeerbaar → abdominaal
− (!) Let op: stel je hebt één testikel buiten, dan kan de oorzaak zijn dat de nier niet is
aangelegd is en de ipsilaterale testikel dus ook niet
→ Maar in aanwezigheid van de ipsilaterale nier is het nog nooit gebeurd dat er geen
testikel of ovaria aanwezig is
→ DUS: In afwezigheid van de ipsilaterale nier, kan ovaria/testikel ook afwezig zijn
Stel dat de cryptorche testikel(s) onvindbaar zijn, dan ga je een caudale celiotomie
uitvoeren om het verloop van de zaadleiders
Indien de zaadstreng op deze manier verlopen, dan is
het ofwel een inguinale cryptorch, ofwel normaal. Ze
lopen duidelijk naar de liesring:
- ofwel zitten de testes thv de liesring
- ofwel verder op weg naar het scrotum
Stel dat je een abdominale cryptorch hebt, dan zou de
zaadstreng niet naar achter, maar dan loopt die naar
craniaal, richting caudale pool van de nier (zie blauwe pijl)
4.5. Vroegcastratie kater < 4 maand
4.5.1. Voorbereiding / aandachtspunten
− Anesthesie moet aangepast worden, het is belangrijk dat men de dieren correct en
nauwkeurig wegen
− Niet langdurig uitvasten: een jong dier heeft nog geen glycogeenreserve en de lever
werkt nog niet optimaal, dus men mag ze niet langer dan 4 uur uitvasten
− Geen alcoholhoudende producten tegen afkoeling
− Warmtebron voorzien, zelfs voor de sedatie goed begint te werken, want de
thermoregulatie is nog niet goed op peil
− Soms is het moeilijk om op voorhand vast te stellen of er sprake is van cryptorchidie of niet
4.5.2. Ingreep – Gesloten castratie
− (!) Het verschil bij de jonge kater (<4 m) = GESLOTEN CASTRATIE ( open castratie bij > 4-6 m)
→ De fascia spermatica wordt wel ingesneden, maar niet de tunica vaginalis
▪ Dit heeft als resultaat dat men niet rechtstreeks op de zaadleider en de bloedvaten
kijkt, maar dat er nog een laagje tussen zit
▪ Bij jonge dieren kan je ze nog altijd identificeren, omdat men doorheen de tunica
vaginalis kan kijken
→ Je kan wel open castreren, maar je moet veel voorzichtiger zijn
▪ Want als je te veel spanning zet op de zaadstreng, dan kan je die kapot trekken
▪ Dit is de voornaamste reden waarom we bij jonge katers gesloten castreert
→ Je gaat op exact dezelfde manier weer een gemodificeerde knoop van Blake plaatsen,
maar je neemt de tunica vaginalis mee
7
,5. Castratie bij de reu
− Bij de reu gaan we niet door het scrotum snijden, maar vóór het scrotum op de middenlijn op
de normale huid (pre-scrotaal)
Het is de klassieke plaats, maar je kan eigenlijk ook achteraan gaan
castreren, wat een voordeel is als je wil castreren bij een hond met
een hernia (sternale ligging)
Je kan ook rondomrond gaan castreren door het hele scrotum en de
inhoud weg te nemen vb. bij een scrotale urethrostomie
− De positie van het scrotum is sterk rasafhankelijk en dat zal bepalen hoe je de patiënt zal
positioneren
5.1. Castratie van een (jong) volwassen reu (vanaf 6 m)
5.1.1. Voorbereiding
− Peri-operatieve analgesie
→ Bij kleine honden Meloxicam (Metacam®)
→ Bij grotere honden Carprofen (Rimadyl ®)
− GEEN profylactische antibiotica
− Positionering en scheren van het operatieveld
→ Prescrotale castratie is de meest gebruikte operatietechniek, dus het is handiger als
de patiënt in ruglig ligt, maar halve zijlig kan ook
→ Caudaal abdomen en dijen scheren, het scrotum zelf hoeft men niet te scheren (zal
zelfs ook niet in het operatieveld liggen, operatiedoek net op overgang normale huid en scrotum)
→ Men gaat het scrotum niet scheren
▪ Want het is een heel delicate huid die heel gevoelig is aan trauma
▪ En als je scheerbrand veroorzaakt, dan zal nadien de patiënt er heel de tijd aan
bezig zijn en het is ook een huid die zeer slecht gaat helen
− Scrubben met niet-alcoholhoudende producten
→ (!) Stel bij een orthopedische ingreep dat je met alcohol moet vernevelen, dan MOET je
op het scrotum een natte kompres plaatsen zodat de nevel van de alcohol niet op het
scrotum komt, want het veroorzaakt irritatie van het scrotum met enorme pijn tot
gevolg
− Positie tov de hond
→ Als je opereert, sta je bijna altijd aan dezelfde kant van de patiënt vb. celiotomie bij
hond in ruglig, dan zal je indien je R-handig bent, altijd R voor de patiënt staan
→ MAAR voor het prescrotaal castreren moet je aan de andere kant zitten (dus L)
▪ Want je gaat bij het prescrotaal castreren snijden met de R-hand
▪ Terwijl je met de L-hand één testikel naar voor duwen, zodat je niet onmiddellijk
onder de huid de urethra hebt, maar een testikel
▪ Het is dus gemakkelijker om met de niet-dominante hand de testikel naar craniaal te
duwen en met de dominante hand te snijden, dan omgekeerd.
8
, 5.1.2. Ingreep – Open castratie
− Stappenplan:
1. Huidinscisie
→ Het is belangrijk dat je, alvorens je de huid doorsnijdt, de testikel onderhuids
naar voren duwt (prescrotaal), anders kan je de urethra doorsnijden
→ Vervolgens maak je een huidincisie in de middellijn bovenop de testis. Hier
snijdt je de huid en subcutis door
2. Daarna snijd je de fascies door
→ Dit zijn de fascia spermatica en tunica vaginalis (pars parietalis) voor een OPEN castratie
De tunica albuginea ga je NIET insnijden
→ Hier geldt weer dat zolang je een laagje boven de testis kan bewegen, je nog steeds
een laagje dieper moet snijden
→ In tegenstelling tot veel operaties waarbij je de scalpel neemt voor de huid en
vervolgens een weefselschaar gebruikt, mag je bij castratie gerust een bistourimesje
gebruiken om alle lagen door te snijden
→ Je werkt laagje per laagje en finaal ga je de tunica vaginalis losmaken van de
zaadstreng
3. Nu losscheuren
→ Je plaatst één duim thv de epididymis (verkeerd op de foto) en de andere duim thv
het weefselklemmetje (aanhechting van de t. vaginalis) en ga je beide losscheuren
→ Let hierbij op om met de R-hand (op foto) dicht bij de patiënt te blijven om niet aan
de testis te trekken, want dit veroorzaakt enorme pijn
4. Vaak wordt de 3-klemmenmethode gebruikt.
→ Klem 1 (dichtst bij de testis): hygiëneklem zodat bij doorsnijden niet alles vol bloed komt
→ Klem 2 (midden) en klem 3 (dichtst bij buik): gaan het weefsel kneuzen vooraleer je er
een ligatuur op plaatst
• Je haalt één klem weg en op de kneusplaats leg je een ligatuur
• Dan haal je de 2de klem weg en plaats je een ligatuur op de 2de kneusplaats.
→ Het kneuzen maakt het aantrekken van de ligatuur gemakkelijker
• Stel dat je het niet doet, lukt het wel nog steeds, maar gaat de ligatuur
gemakkelijker van plaats verschuiven bij het aanspannen en heb je dus
minder controle op de lokalisatie van de ligatuur
→ Het plaatsen van een dubbele ligatuur (=2 hechtingen die in de patiënt blijven) is
aangewezen als je een belangrijk bloedvat gaat afbinden en vooral als er een
arteriële component bestaat (hier in dit geval zowel veneus als arterieel)
• Het is niet nodig om een ligatuur te plaatsen thv klem 1 aangezien dit het stuk
is dat wordt weg gehaald
• De 2 ligatuurtjes moeten redelijk dicht bij elkaar zitten, want als ligatuur 3
goed zijn werk doet, dan zal het stukje tussen 2 en 3 afsterven, dus dat stukje
wil je zo klein mogelijk houden
→ Resorbeerbaar materiaal
→ De dikte hangt af van de grootte van de patiënt: je moet een stevige draad
hebben, maar als het mag ook niet te dik zijn
9
