SV Politicologie
H1. Wat is politiek?
§1 Wat is politiek
Politicologie = integratiewetenschap, dat wil zeggen dat zij niet enkel de politiek bestuderen, maar
ook alle nuttige inzichten uit de andere disciplines integreren en toepassen op de politiek.
“Wat is politiek?” is een moeilijke vraag want er bestaat geen algemeen aanvaarde
wetenschappelijke theorie van het politieke maar politicologie kent ook geen algemeen aanvaard
centraal begrippenkader
1.1 Een fundamentele vraag
(maar geen evidente vraag politiek is moeilijk te omschrijven dus je krijgt vele verschillende, vage
antwoorden.)
De vraag is fundamenteel omdat ze raakt aan de essentie van de discipline, haar afbakening en
inhoud.
De omschrijving van politiek valt vaak samen met wat door de overheid geregeld mag/moet worden:
Minimal state (vroeger) nanny state (nu)
Marsh & Stoker: er zijn twee globale benaderingen om politiek te definiëren. Als eerste is er de arena- of
domeinbenadering en als tweede een proces- of aspectbenadering.
1. Politiek is alles wat plaatsvind in de afgebakende sfeer van menselijke organisaties, instellingen en
actoren. Er is dus een afzonderlijk politiek domein, zoals de staat of het overheidsbeleid (bijv.
politiek is alles wat door het parlement en de regering geregeld word formeel)
2. Geen betrekking op specifieke instellingen: politiek kan overal in de samenleving aanwezig zijn.
(bijv. politiek is gezamenlijk beslissen over verdelingsvraagstukken/ gebruik van macht)
Politiek is een ‘essentially contested concept’ of wezenlijk betwist begrip = concept waarover
eindeloos debat bestaat, maar ook alle centrale begrippen van de politiek zijn wezenlijk betwist
Politiek is een containerbegrip dat bestaat uit allerlei onderdelen waarvan geen ondubbelzinnige
definities gegeven kunnen worden
1.2 Essentiële onderdelen van politiek
Politiek is het besturen van een samenleving
Onderscheid tussen polity (groep mensen die samen wonen en die instellingen oprichten om
samen te leven), politics (machtsuitoefening, besluitvorming, belangenverdediging) en policy
(beleid zoals bijvoorbeeld buitenlands of arbeidsmarkt)
Van een bevolking op een territorium
Territorialisering van de politiek vandaag neemt de vorm aan van (samenwerkingen tussen)
staten. Maar staat is minder belangrijk door globalisering, decentralisering, federalisering en
Europese integratie + de macht van bedrijven die toeneemt
Politiek is de activiteit om in de samenleving bindende collectieve beslissingen te nemen
, Er moet een bevolking zijn. Easton beschrijft politiek in A framework for Political analysis als
Een systeem van interacties in een samenleving waardoor bindende of gezaghebbende
toewijzingen worden gemaakt en geïmplementeerd. (Parapolitiek = politiek op kleinschalig
niveau bijv: bedrijf)
1.3 enkele bijdragen uit de geschiedenis
Politiek als het nastreven van het goede (lees: volwaardig) leven
>Politika (Grieks) = zaken die met de polis te maken hebben. Dus politiek werd als middel
gezien om te streven naar een volwaardig leven waarin alle menselijke capaciteiten beleed
kunnen worden.
Aristoteles zei dat politiek gebaseerd is op dialoog en de mens dus ook een sociaal, politiek
dier is politiek is een manier om ons te onderscheiden van dieren.
Laswell: who gets what, when, how?
Politiek als het streven naar macht
Machiavelli: politiek als een techniek om macht te verwerven en te behouden en de staat te
beschermen. In deze periode ontstonden ook staten (> status regis = toestand van de vorst)
Politiek kreeg een negatieve connotatie: amorele kunst, staat en de techniek om met
macht om te gaan.
Politiek als de organisatie binnen de staat
Door de Franse Revolutie ontstaan nieuwe politieke stromingen. De mens en samenleving
kunnen volmaakt worden door politiek. Betrokkenheid van velen (Democratie).
politiek = manier waarop het gedachtengoed van nieuwe ideologieën gerealiseerd moet
worden.
1.4 Synthese
Politiek is een sociaal verschijnsel, dwz dat het enkel kan bestaan in de verhoudingen en interacties
tussen mensen. Politiek betreft zaken die voor een groep of collectiviteit als geheel geregeld worden.
In het bijzonder heeft politiek betrekking op vormen van samenwerking en conflict mbt collectieve
beslissingen, dwz beslissingen die in naam van en voor de hele politieke gemeenschap genomen
moeten worden om het samenleven via bindende regels te ordenen. Daartoe hebben zich specifieke
instellingen en procedures ontwikkeld, alsook een politieke cultuur. Essentieel voor deze gestolde
vormen van besluitvorming en conflictbeheer is het gebruik van macht en dus de ontwikkeling van
machtsposities. Politiek heeft een inzet, het gaat om de competitieve realisaties van doelen en de
bescherming van belangen in een omgeving van schaarste en onverenigbare doelen en criteria. De
inzet en de manier waarop collectieve conflicten via politiek optreden geregeld worden, zijn het
product van materiële opstandigheden, maar ook van verschillende en uiteenlopende, geïntegreerde
maatschappijanalyses, waarden en normen en politieke strategie. De laatstgenoemde instrueren
politiek gedrag en ondersteunen de creatie van belangen, doelstellingen en oplossingen.
1.5 Politiek en conflicten
Politiek wordt vaak gezien als de vreedzame oplossing van conflicten. Carl Schmitt beschrijft de
verwevenheid tussen politiek en conflicten in Der Begriff des Politischen. Het begrip van het politieke
berust op het ultieme onderscheid waartoe alle politieke handelingen herleid kunnen worden. Op
esthetisch gebied is dit fundamenteel onderscheid dat tussen mooi en lelijk, op ethisch gebied tussen
goed en kwaad,… In politiek is dit het onderscheid tussen vriend en vijand. Dit onderscheid is
,onafhankelijk van alle andere onderscheiden (mooi lelijk, goed kwaad, …). Het is ook een
dynamisch criterium met grijstinten. Antagonisme behoort dus tot het wezen van de politiek.
Chantal Mouffe is voor de ‘radicale democratie’ (=conflicten niet ontkennen maar net uiten). Conflict
zorgt voor inhoudelijk debat. Bij gebrek aan conflict ontstaat populisme.
Agonistisch pluralisme, een harmonieuze democratie is dus een totalitaire nachtmerrie.
Schmitt Mouffe
Antagonisme Agonisme (vertrekt vanuit wederzijds respect en
tolerantie)
Politieke vijanden proberen elkaar te Strijdende partijen zijn gebonden aan waarden
vernietigen van democratie
Slechts 1 kan blijven bestaan Ze blijven elkaar erkennen als
vertegenwoordigers van het volk. De
verliezende partij behoudt bestaansrecht.
H2. Ideologieën
§3 Wat is ideologie?
= set van ideeën ivm politieke systemen over de good society en de manier waarop die
geconstrueerd kan worden. Ze verschillen van politicologie omdat ze niet proberen om politieke
systemen te begrijpen, ze proberen om politieke systemen te veranderen (of juist niet =
conservatisme)
Een blauwdruk voor de politiek/ samenleving, maar geen wetenschappelijke theorie
Syntheseomschrijving: Een neutraal concept dat verwijst naar een actiegericht gedachtesysteem,
naar een set van ideeën die de doelen en middelen van sociale actie poneren, motiveren of
verklaren, ongeacht de vraag of die actie de sociale orde wil bevestigen, omverwerpen of langzaam
aanpassen.
§4 De morfologie van ideologieën
Drie bestanddelen:
1. Descriptief element = analysekader/diagnose van de maatschappij.
2. Prescriptief element = omschrijving van de ideale samenleving
3. Operationeel element = uitspraken over de strategie, weg die moet gevolgd worden om (1)
met (2) te verbinden
Ideologieën zijn zowel descriptief, prescriptief als normatief je kunt niet spreken van een
wetenschap (uitgesproken normatieve grondslag en niet de nodige interne kritiek en
wetenschappelijke methode)
§5 Links en rechts: een gps in de politiek
5.1 Oorsprong van links-rechts
Instinctief/intuïtief locatiemechanisme: ‘normale’ mensen kunnen politieke partijen vaak
rangschikken (links-rechts)
, Verschuiving door de geschiedenis heen: vroeger was het streven naar nationalisme of vrije markt
links, later gingen deze thema’s aan de rechterkant. Streven naar natuurbehoud was vroeger dan
weer rechts. De schaal is ontstaan tijdens de Franse revolutie: koningsgezinde conservatieven gingen
rechts staan in de staten generaal de hervormingsgezinden gingen links staan
5.2 relevantie van links-rechts
Verwijst naar een min of meer omlijnde politieke inhoud, maakt het mogelijk om het politieke
schouwspel te ordenen, ze vormen een algemene aanduiding van de positie en de inhoud van een
groot aantal stellingen.
Links= progressief & Rechts = conservatief? Nee, enkel op de traditionele sociaaleconomische . Door
de toenemende complexiteit van het breuklijnenlandschap. Burgers zijn niet meer voor 1 beweging
of 1 ideeëngoed. nieuwe breuklijnen (materialisme-postmaterialisme, links-libertairen vs rechts-
autoritairen, universalisme vs particularisme)
5.3 Ontdubbeling van links-rechts
Oude breuklijn: sociaaleconomisch nieuwe breuklijn: sociaal-cultureel
Soms worden rechtse sociaal-economische standpunten gecombineerd met linkse sociaal-culturele
standpunten (VB) of omgekeerd.
Geen enkel model is perfect
Hoefijzermodel: uiteinden (communisten/fascisten) elkaar -bijna- raken
Lineair links-rechts
§6 Een beknopt overzicht van enkele ideologieën
6.1 Inleiding
Niet allesomvattend
Niet alle ideologiën
Combinaties mogelijk
Evolueert
6.2 Liberalisme
(= dominante ideologie van de westerse samenleving)
