Symbolen en rituelen
Symbooltaal
Symbolen: een omschrijving
Als we spreken over levensbeschouwing, gebruiken we vaak symbolische taal (het leven is als).
Een symbool is een voorwerp (uiterlijk) met een diepere betekenis (innerlijk).
Elk voorwerp kan een symbool worden. (Als het iets voor iemand gaat betekenen).
bv. doopsuiker verwijst naar ‘geboorte’. De realiteit ‘er is een kindje geboren en we zijn er heel
gelukkig om’ wordt uitgedrukt in dat symbool.
Symbolen om over god te spreken
We gebruiken symbolen om over God te spreken, want niemand heeft hem ooit gezien of
aangeraakt. We grijpen terug naar beeldspraak.
Joden:
Tenach: Hij vergeeft, hij geneest, Hij overstelpt je bestaan met geluk.
Leert God kennen door dingen die Hij doet. De absolute Heer van alle dingen.
Hun God heet Jahweh (JHWH = tetragram), dat betekent Ik ben die is. Maar zo heilig dat hij niet
uitgesproken of geschreven wordt.
Christenen:
Bijbel: God als rots, God als koning, God als rechter.
Jezus als inspirerend voorbeeld. (Nieuwe Testament).
God als liefdevolle vader voor Jezus, hij durft Hem ‘abba’ (papaatje) noemen, wat ondenkbaar is
voor Joden (familiair).
Islam:
99 namen voor Allah. De meest Barmhartige, de Bron van Vrede. De namen belichten
verschillende facetten van Allah.
Je kan God niet in een afbeelding vatten, dus dat mag de Islam ook niet proberen.
Als je over God spreekt of denkt, geef je altijd een bepaald godsbeeld. (meelevende God,
straffende God)
Letterlijk en symbolisch geloven
Eerste en tweede naïviteit
Eerste naïviteit: beeldspraak letterlijk voorstellen.
,Bij het geloof denken mensen vaak naïef (letterlijk geloven). vb. kaarsjes branden tijdens
examens.
Kritiek op het geloof is vaak gericht op het letterlijke geloof WANT letterlijk geloven valt niet te
rijmen met wetenschappelijk denken, dus elk geloven is onmogelijk.
Een ander soort denken is het verwerpen van de letterlijke interpretatie. (tweede naïviteit)
Denken aan geloof zonder kritische reflectie, dat even onmogelijk is als geloof zonder verhalen
en symbolen.
Om verhalen te begrijpen, zonder ze letterlijk te nemen, moet je de ontstaanscontext begrijpen
(Betekenis van het verhaal)
Ontwikkeling van het godsbeeld
Alle mensen hebben een beeld van God (gelovig of niet). Een soort ‘psychologische’ god,
verschillend van het beeld dat religies van god willen laten zien.
Jong kind:
God is een menselijk figuur. Hij communiceert met mensen, maar hoe hij ingrijpt, daar wordt niet
echt aan gedacht. Hij is een supermens, met magische krachten.
Met de ontwikkeling van het denken wordt God geleidelijk aan vergeestelijkt. Onzekerheid over
hoe God bestaat en hoe hij contact heeft met de mensen. God wordt minder vanzelfsprekend.
Tiener:
Veel onzekerheid en onduidelijkheid. Lichamelijkheidsdenken verdwijnt, maar hoe is het dan
wel? Hij blijft een soort directeur van een supra mondiaal bedrijf. Hij kan alles, Hij is overal, Hij
weet alles.
Iets later wordt dit alles ook als foutief gezien, Hij kan niet alles, je merkt zo weinig van Hem, er
gebeuren veel dingen die Hij toch niet kan willen. Dus bidden haalt ook niets uit.
Jonge mensen beginnen meer symbolisch en in abstracte termen over God te denken en te
spreken. Maar er blijven enkele menselijke trekken bestaan. Meer een geest, zoals wind, adem.
Maar vraag komt meer boven ‘Bestaat Hij wel? Hoe dan?’
Dan is het hopen dat ze in een tweede naïviteit God opnieuw zullen ontdekken. Via een
geestelijk godsbeeld in confrontatie met het kritisch denken en met de werkelijkheid van onze
wereld.
,Het is belangrijk dat we kinderen niet proberen in een fase te plaatsen, maar hen gewoon open
te helpen naar een volgende fase. Zodat ze niet het gevoel krijgen dat God alleen maar “voor
kinderen “is.
Het oudere kind zal een onderscheid moeten beginnen maken tussen de hemel als plaats waar
ruimteschepen vliegen en de hemel als religieus beeld.
Als volwassene moeten we proberen het kind met mensvormige godsvoorstellingen tot een
echte eerst relatie met God te brengen.
Rituelen
Een ritueel is een geheel aan gestileerde handelingen waarmee mensen op symbolische wijze
uiting, ordening en zin geven aan een belangrijke gebeurtenis in hun leven.
Een ritueel is een geheel; het moet volledig zijn en kloppen. Mensen moeten begrijpen waarom
ze bepaalde dingen doen of bijwonen. (Performatieve taal = een kind een naam geven, elkaar
het jawoord geven. Woorden die iets veranderen)
Rituelen geven structuur, en ze zijn een kanaal; je kan er emoties in kwijt, dingen die in de
gewone taal niet te vatten zijn toch naar buiten brengen.
MAAR de handelingen zijn gestileerd. Ze hebben een bepaalde vorm of stijl nodig. Ook het
omkaderende is van belang.
Stileren gaat ook over het vereenvoudigen en ‘ontletterlijken’, het condenseren van de
betekenis. Dit brengt ons bij symboliek. Je verbeeldt iets (je giet geen wijn, je vergiet het bloed
van Christus)
Rituelen geven structuur aan het jaar, aan de seizoenen, maar ook aan het leven. Ze bieden
een manier om een overgang te maken, het zijn ankerpunten in de tijd.
Je kan iets dat er niet is, aanwezig maken. Zelfs aanspreekbaar en hanteerbaar.
Het ‘nut’ ervan wordt duidelijk bij ingrijpende gebeurtenissen. Ze bieden een bedding om onze
gevoelens eruit te krijgen, ze te delen en zorg te geven.
Zonder een ritueel voelt een verhaal soms ‘niet af’. (een uitvaart die niet kan doorgaan)
Rituelen komen soms los van het grotere geheel en worden ingezet voor ons persoonlijk
welzijn.
=> instrumentalisering, therapeutisering en sentimentalisering.
In onze postmoderne tijd wordt het grotere verhaal, het verbinden van een gemeenschap, ‘al het
overstijgende’, uitgehold en weggeveegd.
Het is niet altijd zo dat het ‘uitkleden’ of ‘isoleren’ van bepaalde rituelen, afbreuk doet aan die
rituelen zelf.
Rituelen doen nog steeds twee belangrijke zaken: ze lijmen en ze gronden.
Toen de mensheid zich begon te vestigen en in grotere gemeenschappen ging leven, nam de
behoefte aan rituelen toe om te zorgen voor een samenhorigheid.
Elke tijd heeft zijn eigen manier om dingen te benaderen.
In een tijd waar sociologen spreken van ‘believing without belonging’ kunnen rituelen zinvolle
schakels zijn.
, Mensen hebben zoveel verschillende overtuigingen, dat mensen zich vaker eenzaam voelen.
Het gevoel dat je dan toch ergens thuishoort is dan niet minder belangrijk dan vrijheid. We
hebben een ‘samen’ nodig.
De betekenisgeving: rituelen slaan een gat in de tijd. Alles komt even op pauze en er ontstaat
ruimte. We vullen dit aan met betekenis. We denken na over wat we willen uitdrukken. Doordat
we bewust kiezen, denken we meer na over de essentie. Die zoektocht naar een vocabulaire en
handelingsrepertoire wordt mooi duidelijk bij ‘doe-het-zelf’-plechtigheden.
‘Rituele creativiteit’, ‘rituele explosie’ zijn typische begrippen van deze tijd. (Er was altijd al wel
een graad van vernieuwing)
Daarbij horen vervlakking en vermenging, maar ook reflectie en bewustzijn. We zijn steeds
verbonden aan onze tijd, plaats en cultuur. Sommige dingen kunnen en andere niet.
Niet iedereen heeft nood aan rituelen, maar de zoektocht naar betekenisvolle antwoorden en
transformerende handelingen bij levensvragen en crisismomenten is universeel menselijk. (zo
heeft elk ritueel zijn boodschap en betekenis).
Ook al zijn we rationeler, wetenschappelijker en economischer geworden, zingeving is nog
steeds cruciaal. Als je het nuchter bekijkt, dan zijn rituelen complete waanzin.
Elk ritueel heeft een boodschap en heeft daarom niets te maken met geloof (in essentie). Wat je
levensvisie ook is, iedereen heeft een zekere nood aan samenhang en logica in het leven en in
de wereld te ervaren.
Een specifiek ritueel: bidden (gebedsritueel)
Bidden in het christendom
Bidden is het zoeken naar God en de betekenis die God heeft in het leven van de mens. Er
worden 4 soorten gebeden onderscheiden (ze gaan vaak in elkaar over); vraag- of
smeekgebed, gebed om vergiffenis, dankgebed en het lofgebed.
Vraaggebed/smeekgebed
Mensen vragen dingen aan God. Vaak bij moeilijke momenten vragen mensen Gods hulp. God
is als een Vader aan wie alles mag gevraagd worden. Vanuit diepe nood met iemand kunnen
spreken, is als verhoord worden, je bent niet meer alleen. Gedeelde smart is halve smart.
God verhoort ons niet steeds, hij neemt niet altijd de noodsituaties weg. Maar hij verandert de
houding van mensen tegenover de situatie. In noodsituaties raken mensen vaak geïsoleerd,
maar dankzij het gebed, worden mensen behoed voor wanhoop en het zorgt dat mensen
verbonden blijven.
Gebed om vergiffenis
Mensen drukken uit dat ze ergens spijt van hebben en dat ze opnieuw willen beginnen. De pijn
aan anderen en het tekortschieten tegenover de liefde van God, voelen ze sterk.
Dankgebed
Mensen zien het leven als één groot geschenk. Ze danken om wat ze ontvangen hebben. Er is
een speciale reden om te danken.
