Dit document is een uitgebreide samenvatting van belangrijke thema’s uit de Europese geschiedenis, gericht op het secundair onderwijs of universitaire voorbereiding. Het behandelt politieke, culturele en religieuze ontwikkelingen tussen de middeleeuwen en de moderne tijd, met specifieke aandacht ...
H2: EEN NIEUW MENS - EN WERELDBEELD
SITUERING IN GESCHIEDENIS
einde middeleeuwen ontstond meer kritiek op Katholieke Kerk.
Hus stond namelijk niet alleen met zijn kritiek op de Kerk. Andere
geleerden klaagden dezelfde wantoestanden aan en ook onder de
gewone bevolking groeide het. Dat groeide uit tot protestbeweging
➔ nieuwe stroming in christendom: protestantisme
SITUERING IN TIJD
Kritiek op de wantoestanden vd Kerk nam toe 15de E → late middeleeuwen
De Kerk verspreidde sterk moraliserende boodschappen om macht uit te oefenen over gelovigen + gebruikte
schrikbeeld vd hel → gelovigen dwingen christelijke waarden na te leven
➢ Begin vd vroegmoderne tijd kwam kritiek op Kerk van Rome uit Duitsland
➢ In 1517 maakte een priester in Wittenberg aan de vooravond van Allerheiligen zijn ideeen (95
stellingen) over de Kerk en geloof bekend
➢ 31 oktober 1517 belangrijk als beginpunt vd Reformatie: Luther stuurde op die dag een brief naar de
plaatselijke aartsbisschop, die de stellingen vervolgens doorstuurde naar Rome. In Duitsland werden de
stellingen gepubliceerd en snel verspreid
Eind middeleeuwen kritiek v Jan Hus op de Kerk → do Kerk als KETTER beschuldigd, vervolgd en verbrand
=> Luther was niet de eerste die kritiek uitte, er ontstond al in de late middeleeuwen een protestbeweging
tegen de Rooms-Katholieke Kerk (= CONTINUÏTEIT))
maar In 16de E kwam het (nadat Luther zijn stellingen had bekend gemaakt) tot BREUK met de Rooms-
Katholieke Kerk
Ieder mens is belast met erfzonde+ mens = geboren zondaar
• Sneller in hemel komen
o Dopen (= zuivering vd erfzonde)
o Leven volgens Gods geboden (niet zondigen) + zonden opbiechten + bidden en boeten (vasten, bedevaart)
o Aflaten kopen
2.1.1. SPOTPRENTEN
Nieuwe manier om wantoestanden aan te klagen: boekdrukkunst! (Papier en losse metalen letters)
Voordelen boekdrukkunst Sneller + goedkoper → grotere oplage ➔ Snelle(re) verspreiding van ideeen!
zit op een grote schatkist: wereldlijke macht en grote rijkdommen i.p.v. armoede leven
Aan kruis hangt aflaat = kwijtschelding van zonden tegen betaling
Clerus liet zich (ver)leiden door hoogmoed, onkuisheid, hebzucht i.p.v. door het woord van God (wat in de
Bijbel staat) Clerus liet zich verleiden door vrouwen, geld en drank, … verwaarlozen hun geestelijke taken
• Paus leefde niet volgens het voorbeeld van Christus in armoede
o Mantel vol edelstenen
o Macht en rijkdom = verleiding vd duivel → Sterker nog: paus IS duivel: ‘Ego sum Papa’
Katholieke kerk Protestantisme
Kruisen, kelk, misboek 1 boek: Bijbel
Bijbel is het belangrijkste
Abt = hoofd van een abdij of klooster heeft te veel gedronken
, 2.1. HOE ZORGDE GODSDIENST VOOR VERDEELHEID IN EUROPA?
a) Kerk zelf verantwoordelijk voor kritiek: clerus hield zich niet meer bezig met hun oorspronkelijke taak. Er
waren veel wantoestanden in de Kerk → interne problemen
o Interne machtsstrijd, twee pausen
Wandtoestande o Clerus te veel wereldlijke macht → geestelijke taak verwaarloosden
n
Wantoestanden/interne problemen in het Vaticaan/binnen de Rooms-Katholieke Kerk
Het Vaticaan was ca 1500 een centrum van intriges en corruptie!
Paus Alexander VI
✓ Dr zijn oom (paus) tot kardinaal benoemd + kon dankzij zijn grote rijkdom titel van ‘paus’ afkopen
✓ 7 kinderen bij verschillende maîtresses.
✓ Verkocht hoge kerkelijke functies voor veel geld = simonie
✓ Liet mensen vermoorden → eigen macht veilig te stellen
✓ Liet 10 familieleden tot kardinaal benoemen + gaf zijn eigen kinderen belangrijke functies = nepotisme
o Niet gedroegen zoals het hoorde (rijkdom, drank, vrouwen)
b) Het protestantisme van Luther voor religieuze hervorming zorgde voor breuk met leer vd kerk
▪ Keurde gebruik van aflaten af → Enkel God kon voor redding zorgen
▪ Mens zelf geloof belijden + geen priester of Kerk nodig
▪ Vertaalde Bijbel (= woord v God) boven alles, allerbelangrijkste→ gewone mensen teksten konden lezen
▪ Enkel Jezus Christus mag vereerd, geen Maria- en heiligenverering
▪ 2 sacramenten i.p.v. 7 (doopsel en Laatste Avondmaal)
Aan wie vroeg Luther hulp Duitse adel → zij namen hem in bescherming
Reactie vd kerk ideeën v Luther Door de paus uit de Kerk gezet
Hoe reageerde keizer Karel Vogelvrij verklaard; geschriften moesten verbrand + aanhangers vervolgd
CALVINISME Johannes Calvijn (Zwitserland, Frankrijk, de Nederlanden)
ANGLICANISME Hendrik VII (Engeland)
Reformatie → breuk? Katholicisme was niet meer enige christelijke Kerk in grote delen van West-Europa.
Ontstonden verschillende stromingen binnen christendom
❖ Oorzaken vd Reformatie?
o Hoofdoorzaak: wantoestanden en crisis in de Kerk + 2 ‘katalysatoren’: (= andere factoren die
bijdroegen tot ontstaan vd Reformatie + verspreiding ervan versnelden)
▪ Politiek: Duitse vorsten steunden Luther
▪ Cultureel: INFORMATIEREVOLUTIE dr boekdrukkunst konden ideeen razendsnel verspreid worden in Eu
De wandtoestanden in de Kerk leidden tot een roep om hervorming. De ideeen van Maarten Luther
zorgden voor de verbrokkeling vd Katholieke Kerk in verschillende stromingen vh christelijke geloof.
Volgens Luther had de mens geen kerkelijk gezag of aflaten nodig om goed te leven. De Bijbel stond
centraal. Hij vond het belangrijk dat mensen die in hun eigen taal konden lezen. De religieuze hervormingen
werden ook gebruikt voor politieke doeleinden, doordat vorsten in opstand kwamen tegen de keizer.
2.2. HOE REAGEERDE DE KATHOLIEKE KERK OP HET PROTESTANTISME?
1. DOELSTELLINGEN VH CONCILE VAN TRENTE
Eerder ontkent de Kerk de problemen en doet ze niks om de wantoestanden tegen te gaan
Maar protestantisme verspreidt zich razendsnel in Europa! ➔ = Probleem voor RKK! > Verlies van gelovigen
en geloofwaardigheid = verlies v macht/invloed/bezittingen! ➔ Uiteindelijk riep paus 1550 ‘concilie’ bijeen
• Concilie werd samengeroepen om: ketterij uitroeien (= protestantisme bestrijden)→ katholieke geloof
verdedigen kerkelijke discipline herstellen ➔ interne hervorming (vrede stichten)
• Voorwaarde tot slagen: Erkenning van eigen schuld → clerus moet inzien dat zelf
medeverantwoordelijk zijn
• Waarvan werd de clerus beschuldigd?
o Schuld vd ketterij > omdat geestelijken hun plichten niet nakwamen
o Zedelijk verval > clerus hield zich niet aan regels (zoals celibaat), leefde luxe, gedroeg zich niet
zoals hoorde
, 2. BESLUITEN VH CONCILE VAN TRENTE
Doel concilie: wantoestanden en misbruiken binnen Kerk aanpakken
elk bisdom moest seminarie opgericht + Heiligen mogen vereerd worden maar Christus en Maria op 1e plaats
Iedereen Bijbel lezen + zelf interpreteren → geen priester voor nodig
Aflatenhandel afgeschaft, wel aflaten ‘verdienen’ (door zonden opbiechten, vasten, bedevaart…)
Protestanten wilden Bijbel in volkstaal vertalen
Voorheen waren taken vd pastoor niet zo duidelijk omschreven + gelovigen katholieke leer niet goed gekend
Priesters werden voorheen niet of nauwelijks opgeleid
Vroeger kerkelijke titels (bv bisschop) worden afgekocht (= simonie) of kregen via familiebanden (= nepotisme)
Protestanten waren tegen heiligenverering, ze vonden dat deze verering afleidt vh ‘Woord van God’
De gelofte van kuisheid + celibaat werd steeds meer overtreden
Protestanten erkenden gezag vd paus niet
Protestanten erkennen 2 sacramenten (doop en avondmaal)
Reactie vd Kerk op de Reformatie zowel een breuk als continuïteit met het verleden?
• CONTINUÏTEIT: ook geloofsopvattingen bevestigd (aflaten wel nog konden worden verleend + het feit dat
enkel de clerus de Bijbel mocht uitleggen)
• BREUK: Kerk wilde zich hervormen en zaken aanpassen (bv. minder aflaten verspreiden + verkoop ervan verbieden)
o Een eigen focus…
▪ Katholiek: barok altaar staat centraal vs Protestants: preekstoel staat centraal
o Een groot contrast…
▪ Katholiek: rijke beeldcultuur (schilderijen, beelden) barok (pracht en praal) … om INDRUK te maken
▪ Protestants: eenvoudiger, SOBERHEID (witte muren om zich beter te kunnen richten op woord v God)
Preekstoel vd protestanten belangrijk? = Het Woord van God staat voor hen centraal!
• Wat deden jezuïeten
o Gaven les in seminaries
o Richtten colleges op voor katholieke elite
• Gingen als missionaris het geloof verkondigen in andere delen vd wereld
Rechtbanken die ketterij vervolgden Met geweld het protestantisme de kop indrukken
Oprichten van scholen Vorming van een toekomstige elite die opgevoed was met het katholieke
geloof, zodat zij de belangen van dat geloof zouden dienen
Index met verboden boeken Verhinderen dat ketterse ideeen zich door de drukkunst verspreidden
Imposante barokarchitectuur Met kunstuitingen vol pracht en praal indruk maken op gelovigen
Jezuïetenorde (zich richtte op Clerus die werd ingezet om het protestantisme tegen te gaan
verspreiding vh geloof)
Oorzaken: Aanleiding Gevolg: Reactie vd kerk:
Wantoestanden en Luther protesteerde Reformatie: er kwam een breuk Contrareformatie:
misbruiken in de tegen de aflaten e.a. in het christendom er ontstonden Extern: protestantisme tegengaan
katholieke kerk misbruiken en ijvert voor verschillende protestantse Intern: hervorming vd katholieke
hervorming vd kerk stromingen naast de katholieke kerk en bevestiging vd
+ boekdrukkunst kerk geloofsopvattingen vd katholieke
+ politieke factoren kerk
Met Contrareformatie proberen zowel katholieke kerk Als wereldlijke machthebbers protestantisme tegen te gaan.
Daarvoor werden verschillende middelen ingezet, zoals het gebruik van geweld en rechtspraak, index van
verboden boeken, de oprichting vd Jezuïeten Orden die geloof verspreiden en scholen oprichten, barokkunst
BAROKKUNST
Beeldenstorm? Protestanten bestormden katholieke kerken en kloosters en vernietigden beelden, altaren...
Waarom? Protestanten zijn tegen heiligenverering, voor soberheid, enkel Christus mag vereerd worden
Onderwerp Kruisafneming = Christus wordt vh kruis gehaald, of in ruimere betekenis: het dragen van Christus
Doel Indruk maken op de gelovigen en hen overtuigen om te kiezen voor de katholieke Kerk
Kenmerken Diagonale compositie/ Veel dynamiek en beweging, schroefvorm/ Felle, opvallende kleuren (bv. rood)
/ Clair-obscur: contrast tussen licht en donker/ ➔ theatraal/ veel beweging, veel emotie
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper tuncerazraa. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €11,16. Je zit daarna nergens aan vast.
