Waarom de wereld niet naar de knoppen gaat
H0. Inleiding
Twee stellingen:
1. Er is ontzettend veel ellende in de wereld:
Er is veel ellende in de wereld (oorlog, hongersnood, terrorisme…)
2. Nooit eerder was er zo weinig ellende in de wereld als vandaag:
Hoeveel ellende er ook is, en welke maatstaf je ook hanteert, er is vele malen minder ellende
dan er vroeger was (nooit eerder leefden mensen zo lang, gezond, vrij, welvarend en vredig…
Vooral in westerse wereld, maar ook meer en meer voor de rest van de wereld)
0.1 Vooruitgang is geen geloof
Vooruitgangsdenken is de dag van vandaag meer een ‘surrogaatreligie’, die verantwoordelijk is voor
zo’n ‘ravages’ dat we ons er dringend van moeten bevrijden (Ton Lemaire)
- Vooruitgangsdenken is een ‘bijgeloof’, maar we moeten de moderniteit dankbaar zijn voor
vb. verdoving bij de tandarts. Maar anders is er niet echt iets verbeterd (John Gray)
Toch…
- Vooruitgang is een kwestie van waarneembare feiten (je vergelijkt het heden met het
verleden, en kijk waar het beter is)
· Vb.: je hoeft geen geloofssprong te maken dat twee eeuwen geleden 90% van de
wereldbevolking in extreme armoede leefde, nu is dat nog minder dan 10%
= je bent dus niet bijgelovig, of überhaupt gelovig voor zo’n dingen
· Zie… vooruitgang is geen geloof!
- Het verhaal van vooruitgang wordt ondersteund door karrenvacht aan bewijzen
Vooruitgangsdenken is een kwestie van historische noodzaak
- Sommige stellen dat de geschiedenis zich afwikkelt volgens bepaalde wetmatigheden of
logische schema’s, die zullen uitmonden in een voorbestemd eindpunt. Doorgaans een
toestand van opperste volmaaktheid
- Sommige stellen zelf een mystieke levenskracht of wijze van Voorzienigheid
· Hier gaat het om irrationeel denkbeeld, want er is geen bewijs hiervoor
= als vooruitgang een historische noodzaak of wetmatigheid was, zou je verwachten dat die
langs een gestaag opwaartse lijn verloopt. Dat is niet zo!
Besluit: we zien dat op vlak van menselijke welvaart de positieve zaken de lucht in gaan, en de
negatieve zaken dalen. Er is dus iets bijzonder aan de hand met onze moderne tijd.
- Millennium na millennium is er weinig meer dan stilstand en uitzichtloosheid, tot je onze
moderne tijd nadert. Dan schieten zowat alle maatstaven van maatschappelijke welvaart de
hoogte in.
0.2 Een woekerende veenbrand
Verklaring van ongeziene en razendsnelle vooruitgangsspurt?
1
, - In wezen gaat het om een stelsel ideeën dat meermaals in de wereldgeschiedenis
opflakkerde, op verschillende plaatsen en in verschillende beschavingen. Dat telkens
uitdoofde, tot het uiteindelijk op één plek (in West-Europa rond de 18 e eeuw), dat sindsdien
een ‘’woekerende veenbrand’’ over de rest van de wereld heeft verspreid
= VERLICHTING
De verlichting:
- Kiemen werden gelegd tijdens de wetenschappelijke revolutie een eeuw voor de 18 e eeuw
- Stappenplan van de wetenschappelijke methode (die later door de verlichtingsdenkers werd
overgenomen en uitgebreid)
a. Erken dat je onwetend en feilbaar bent
b. Verwerp alle openbaringen, dogma’s en overleveringen
c. Bedenk nieuwe ideeën en hypothesen
d. Toets ze aan de werkelijkheid en aan de kritiek van anderen
e. Behoudt voorlopig wat werkt en verwerp de rest
f. Gebruik de beste en meest beproefde kennis om de wereld te verbeteren
g. Tot slot; haal je nu niet in je hoofd dat je de waarheid in pacht hebt, maar begin de
hele cyclus opnieuw.
→Wetenschap!
- Als je er de samenleving mee inricht, dan krijg je liberale democratie. Als je het aanwendt om
menselijke noden en behoeften op de meest efficiënte wijze te vervullen, krijg je
vrijemarkteconomie.
- Kern van het vooruitgangsverhaal: het is een eindeloos toernooi van ideeën, in een open en
vrije arena, telkens opnieuw
0.3 Naar de knoppen?
Heeft vooruitgang ook geen schaduwzijden, valkuilen, addertjes onder het gras?
De geschiedenis is geen verhaaltje met een vooraf bepaalde ontknoping… er is dus geen antwoord op
vragen zoals ‘blijft dit mooie liedje duren?’, ‘is het binnenkort afgelopen met onze staat van gratie’…
Het boek gaat over het feit dat er bepaalde illusies zijn die de wereld erger en angstaanjagender
voorstellen, dan dat ze werkelijk is (zwartkijkers en kniesoren staan hier centraal bij, niet de ‘la vie en
rose denkers’)
- Hier bestaan goeie psychologische en sociale verklaringen voor
- We staat er juist béter voor, dan dat de meeste ooit zullen denken (als we kijken naar het
klimaat, de armoede…)
0.4 De scholen van vooruitgangsloochenaars
Hij probeert ons in het boek te overtuigen van het feit dat er geen goede redenen zijn om aan te
nemen ‘dat de wereld binnenkort naar de knoppen gaat’
- Het geloof dat de wereld naar de knoppen gaat is schadelijk, want het leidt tot fatalisme,
cynisme en self fulfilling prophecy.
2
,In dit boek onderscheidt hij 4 soorten vooruitgangsdenkers:
- Nostalgische pessimisten
· Geloven dat het vroeger allemaal beter was
· = nostalgisch denken
- Erkenners dat de huidige wereld veel beter is dan vroeger
· Maar het kan niet blijven duren volgens hen
· ‘wacht maar-denkers’
- Cyclische pessimisten
· Betwisten dat onze moderne vooruitgangsspurt uniek is
· We hebben goeie en minder goeie jaren die elkaar afwisselen (net zoals oorlog en
vrede)
- Tredmolendenkers
· Erkennen de meer objectieve maatschaven van vooruitgang (vb. minder geweld,
meer rijkdom…)
· Zeggen dat we geen bepaalde vooruitgang hebben gemaakt, want het ene
slechte/morele kwaad wordt ingewisseld voor het ander dat even erg is ...
= wisselen elkaar allemaal af, er zit geen scheidingslijn tussen
H1. Waarom iedereen gelooft dat het bergaf gaat met de wereld. De wortels van het
hedendaagse pessimisme
Gewaagde stelling van Obama: ‘Het gaat goed met de wereld! Stel dat je één tijdstip moet kiezen om
geboren te worden, maar je weet niet op voorhand waar je terechtkomt. Welk moment zou je dan
kiezen? Je zou precies nu kiezen.’
Tot 1820 leefde naar schatting 94% van de wereldbevolking in extreme armoede. Het was ‘normaal’
a. In 1820 gebeurt er iets geks, positieve zaken:
- Er komen steeds meer mensen bij op de aarde, maar de armoede daalt
· Tegenwoordig zijn we met 8 miljard mensen, maar slechts 8% leeft onder de
armoedegrens, en dat % blijft dalen
- Zie ook gemiddelde levensverwachting die stijgt (meer dan het dubbele dan voor 1820,
ongeveer 72 jaar)
- Vooral minder kinderen sterven in vergelijking met vroeger
b. Minder goeie evolutie sinds 1820:
- Er zijn sinds 1820 wel betrekkelijk meer virussen en bacteriën die op de Homo Sapiens
parasiteren
- Grootste killers waren tot nu de infectieziekten
- Maar sinds de 20ste eeuw is dit wel wat gedaald door de vaccinaties, hygiëne, rioleringen…
Het verhaal van de vooruitgang sinds 1800; ‘’De grote ontsnapping aan honger, ziekte en vroegere
dood’’:
3
, - Zie presentatie TED talk (hebben we ook gezien in economie: video over hoe de bollen (die
landen zijn) van links naar recht gaan, dus meer inkomen en betere levensverwachtingen per
land) -> website Gapminder (Rosling)
Vraag: ‘’Als mensen minder vroegtijdig sterven, is de wereld dan niet stilaan vol?’’
- Goed nieuws! Sinds de jaren 70 zien we een daling van de groei van de wereldbevolking
- Je ziet de ‘demografische transitie’ =
· De overgang van veel kinderen en veel sterfte, naar weinig kinderen en weinig sterfte
- De wereldbevolking neemt ook toe door het feit dat mensen langer leven, niet persé omdat
er meer kinderen worden geboren
Als je elk mogelijk criterium bekijkt van het menselijk welzijn, dan zie je dat we er nu veel beter aan
toe zijn dan vroeger. Telkens belandt eerst West-Europa op de roetsjbaan, daarna de rest van de
wereld.
Ook de opkomst van democratie vertoont een recht lijn
- In 2017 bereikte het aantal democratische landen een recordhoogte: maar liefst 58% van de
wereld is democratisch!
1.1 Onwetendheid
Rosling (cfr. Gapminder) stelde enkele meerkeuzevragen op om te peilen naar onze kennis over de
toestand van de wereld
- Conclusie: onze kennis hierover is belabberd.
- Is dit te wijten aan pure onwetendheid?
o Nee want in dat geval zouden we lukraak een antwoord kiezen en zouden we op zijn
minst 1/3 juist beantwoordden. Toch werd er in werkelijkheid slechts 10% juist
beantwoordt.
- Onwetendheid is dus geen verklaring...
In onderzoek zien we dat onze kennis over de vooruitgang in de wereld niet goed is
- Hiervoor moet er een bepaalde bias in het spel zijn volgens Rosling… Niet iedereen antwoord
zomaar lukraak en is bijna altijd mis
Bias = pessimisme (Rosling)
- Bijna iedereen gelooft dat het bergaf gaat met de wereld, of dat het minstens even erg is als
vroeger!
- Mensen overschatten alle slechte dingen in de wereld, en ze onderschatten alle positieve
evoluties
- <-> als het over hun eigen leven gaat, dan zijn mensen juist optimisten (maar gaat het over de
samenleving of de wereld, dan doen we onze roze bril af)
· De meeste mensen geloven dat de toekomst hen toelacht, dat ze meer controle
uitoefenen op hun omgeving dan werkelijk het geval is en dat ze al hun dromen
kunnen waarmaken.
· Dit optimisme gaat niet verder dan onszelf en onze naasten
· Samenvattend voor deze paradox: “Met mij gaat het goed, met ons gaat het slecht”
4
