Rechtsvergelijking Jorre Gauderis
//DEEL 1// RECHTSVERGELIJKING: ALGEMENE PRINCIPES ............................................................................... 1
/1/ WAT IS RECHTSVERGELIJKING? .............................................................................................................................. 1
1.1. Rechtsvergelijking, begrip en buitenlandrechtskunde .............................................................................. 1
1.2. Discipline of methode? ............................................................................................................................. 1
1.3. Soorten rechtsvergelijking ........................................................................................................................ 1
1.4. RelaAes met belendende rechts- en wetenschapsdomeinen.................................................................... 2
1.4.1. Rechtsvergelijking en buitenlandrechtskunde..................................................................................................... 2
1.4.2. Rechtsvergelijking en juridisch vertalen en tolken .............................................................................................. 2
1.4.3. Rechtsvergelijking en rechtsfilosofie, -theorie, -sociologie, -geschiedenis.......................................................... 2
1.4.4. Rechtsvergelijking en interna=onaal privaat- en publiekrecht ............................................................................ 2
/2/ WAAROM RECHTSVERGELIJKING? .......................................................................................................................... 3
2.1. Algemeen ................................................................................................................................................. 3
2.2. Onmiddellijke/nabije doelen en funcAes van de rechtsvergelijking ......................................................... 3
2.3. Intermediaire doelen en funcAes van de rechtsvergelijking ..................................................................... 3
2.4. Verwijderde doelen en funcAes van de rechtsvergelijking ....................................................................... 3
/3/ HOE RECHT VERGELIJKEN? .................................................................................................................................... 4
3.1. Methoden van rechtsvergelijking ............................................................................................................. 4
3.2. Fasen van de rechtsvergelijking ............................................................................................................... 4
3.2.1. Het formuleren van de rechtsvergelijkende vraagstelling ................................................................................... 4
3.2.1.1. De vraagstelling ........................................................................................................................................... 4
3.2.1.2. De keuze van de comparanda ...................................................................................................................... 4
3.2.1.3. Is alles vergelijkbaar? ................................................................................................................................... 4
3.2.2. Het verzamelen van de informa=e en de duiding ervan ..................................................................................... 4
3.2.2.1. Een aantal vuistregels voor de beschrijving van buitenlands recht ............................................................. 4
3.2.2.2. Toegang tot informa=e over het vreemd recht (probleem van de toegankelijkheid van info) .................... 4
3.2.2.3. Recht in de boeken versus recht in ac=e, nood aan duiding van verkregen info ......................................... 5
3.2.3. Het vergelijken en verklaren................................................................................................................................ 5
3.2.3.1. Verschillen en gelijkenissen in kaart brengen, vaststellen en beschrijven ................................................... 5
3.2.3.2. Verschillen en gelijkenissen verklaren ......................................................................................................... 5
3.2.4. Het waarderen (?) ............................................................................................................................................... 5
3.3. Bijzondere aandachtspunten.................................................................................................................... 5
3.3.1. Taalbarrières zijn belangrijk................................................................................................................................. 5
3.3.2. Gevaar van het hemeiscentrisme ........................................................................................................................ 6
3.3.2.1. Algemeen ..................................................................................................................................................... 6
3.3.2.2. Exogene benaderingswijze........................................................................................................................... 6
3.4. Bescheidenheid en moed ......................................................................................................................... 6
/4/ HOE LANDEN GROEPEREN?................................................................................................................................... 7
4.1. Rechtsfamilies .......................................................................................................................................... 7
4.1.1. Eendimensionale indelingen ............................................................................................................................... 7
4.1.2. Meerdimensionale indelingen............................................................................................................................. 7
4.1.3. Rela=vering en moderne inzichten...................................................................................................................... 7
4.2. Overname van recht ................................................................................................................................. 8
4.3. Andere indelingen .................................................................................................................................... 8
4.3.1. Unitaire en samengestelde staten ....................................................................................................................... 8
4.3.2. Monisme en dualisme ......................................................................................................................................... 8
4.3.2.1. Het verdrag als interne rechtsbron: het vraagstuk van de rechtstreekse toepasselijkheid ......................... 8
4.3.2.2. De doorwerking van het verdragsrecht: het vraagstuk van de directe werking .......................................... 8
//DEEL 2// OVERZICHT VAN ENKELE SLEUTELJURISDICTIES.............................................................................. 9
/1/ OPZET EN STRUCTUUR ......................................................................................................................................... 9
/2/ BELGIË ............................................................................................................................................................. 9
2.1. Historisch kader ........................................................................................................................................ 9
2.2. Staatsstructuur en rechtsbronnen ............................................................................................................ 9
2.2.1. Staatsstructuur .................................................................................................................................................... 9
2.2.1.1. Algemeen ..................................................................................................................................................... 9
2.2.1.2. Grondwet ................................................................................................................................................... 10
2.2.1.3. Staatshoofd ................................................................................................................................................ 10
2.2.1.4. Wetgevende macht.................................................................................................................................... 10
,Rechtsvergelijking Jorre Gauderis
2.2.1.5. Uitvoerende macht .................................................................................................................................... 10
2.2.2. Rechtsbronnen (naast de formele we[en)........................................................................................................ 10
2.2.2.1. Interna=onaal en Europees recht .............................................................................................................. 10
2.2.2.2. Rechtspraak ............................................................................................................................................... 10
2.2.2.3. Gewoonte .................................................................................................................................................. 11
2.2.2.4. Algemene rechtsbeginselen....................................................................................................................... 11
2.3. Onderlinge verhouding van de rechtsbronnen ....................................................................................... 11
2.3.1. Hiërarchie der normen ...................................................................................................................................... 11
2.3.2. Verhouding Interna=onaal Recht / EU-Recht en na=onaal recht ...................................................................... 11
2.3.3. Afdwinging van de normenhiërarchie ............................................................................................................... 11
2.4. Indeling en algemene benadering van het recht .................................................................................... 11
2.5. Gerechtelijke organisaAe ....................................................................................................................... 11
2.6. Invloeden ................................................................................................................................................ 12
/3/ NEDERLAND .................................................................................................................................................... 13
3.1. Historisch kader ...................................................................................................................................... 13
3.2. Staatsstructuur en rechtsbronnen .......................................................................................................... 13
3.2.1. Staatsstructuur .................................................................................................................................................. 13
3.2.1.1. Algemeen ................................................................................................................................................... 13
3.2.1.2. Grondwet ................................................................................................................................................... 13
3.2.1.3. Staatshoofd ................................................................................................................................................ 14
3.2.1.4. Wetgevende macht.................................................................................................................................... 14
3.2.1.5. Uitvoerende macht .................................................................................................................................... 14
3.2.2. Rechtsbronnen (naast de formele we[en)........................................................................................................ 15
3.2.2.1. Interna=onaal en Europees Recht ............................................................................................................. 15
3.2.2.2. Rechtspraak ............................................................................................................................................... 15
3.2.2.3. Gewoonte .................................................................................................................................................. 15
3.2.2.4. Algemene rechtsbeginselen....................................................................................................................... 15
3.3. Onderlinge verhouding van de rechtsbronnen ....................................................................................... 15
3.3.1. Hiërarchie der normen ...................................................................................................................................... 15
3.3.2. Verhouding Interna=onaal Recht / EU-Recht en na=onaal recht ...................................................................... 15
3.3.3. Afdwinging van de normenhiërarchie ............................................................................................................... 15
3.4. Indeling en algemene benadering van het recht .................................................................................... 16
3.5. Gerechtelijke organisaAe ....................................................................................................................... 16
3.6. Invloeden ................................................................................................................................................ 17
/4/ FRANKRIJK ...................................................................................................................................................... 18
4.1. Historisch kader ...................................................................................................................................... 18
4.2. Staatsstructuur en rechtsbronnen .......................................................................................................... 18
4.2.1. Staatsstructuur .................................................................................................................................................. 18
4.2.1.1. Algemeen ................................................................................................................................................... 18
4.2.1.2. Grondwet ................................................................................................................................................... 18
4.2.1.3. Staatshoofd ................................................................................................................................................ 19
4.2.1.4. Wetgevende macht.................................................................................................................................... 19
4.2.1.5. Uitvoerende macht .................................................................................................................................... 19
4.2.2. Rechtsbronnen (naast de formele we[en)........................................................................................................ 20
4.2.2.1. Interna=onaal en Europees Recht ............................................................................................................. 20
4.2.2.2. Rechtspraak ............................................................................................................................................... 20
4.2.2.3. Gewoonte .................................................................................................................................................. 20
4.2.2.4. Algemene rechtsbeginselen....................................................................................................................... 20
4.2.2.5. Rechtsleer .................................................................................................................................................. 20
4.3. Onderlinge verhouding van de rechtsbronnen ....................................................................................... 20
4.3.1. Hiërarchie der normen ...................................................................................................................................... 20
4.3.2. Verhouding Interna=onaal Recht / EU-Recht en na=onaal recht ...................................................................... 20
4.3.3. Afdwinging van de normenhiërarchie ............................................................................................................... 21
4.4. Indeling en algemene benadering van het recht .................................................................................... 21
4.5. Gerechtelijke organisaAe ....................................................................................................................... 21
4.6. Invloeden ................................................................................................................................................ 22
/5/ DUITSLAND ..................................................................................................................................................... 23
5.1. Historisch kader ...................................................................................................................................... 23
5.2. Staatsstructuur en rechtsbronnen .......................................................................................................... 23
5.2.1. Staatsstructuur .................................................................................................................................................. 23
5.2.1.1. Algemeen ................................................................................................................................................... 23
,Rechtsvergelijking Jorre Gauderis
5.2.1.2. Grondwet ................................................................................................................................................... 23
5.2.1.3. Staatshoofd ................................................................................................................................................ 24
5.2.1.4. Wetgevende macht.................................................................................................................................... 24
5.2.1.5. Uitvoerende macht .................................................................................................................................... 25
5.2.2. Rechtsbronnen (naast de formele we[en)........................................................................................................ 25
5.2.2.1. Interna=onaal en Europees Recht ............................................................................................................. 25
5.2.2.2. Rechtspraak ............................................................................................................................................... 25
5.2.2.3. Gewoonte .................................................................................................................................................. 25
5.2.2.4. Algemene rechtsbeginselen....................................................................................................................... 25
5.2.2.5. Rechtsleer .................................................................................................................................................. 25
5.3. Onderlinge verhouding van de rechtsbronnen ....................................................................................... 25
5.3.1. Hiërarchie der normen ...................................................................................................................................... 25
5.3.2. Verhouding Interna=onaal Recht / EU-Recht en na=onaal recht ...................................................................... 26
5.3.3. Afdwinging van de normenhiërarchie ............................................................................................................... 26
5.4. Indeling en algemene benadering van het recht .................................................................................... 26
5.5. Gerechtelijke organisaAe ....................................................................................................................... 26
5.6. Invloeden ................................................................................................................................................ 26
/6/ VERENIGD KONINKRIJK ...................................................................................................................................... 27
6.1. Historisch kader ...................................................................................................................................... 27
6.2. Staatsstructuur en rechtsbronnen .......................................................................................................... 28
6.2.1. Staatsstructuur .................................................................................................................................................. 28
6.2.1.1. Algemeen ................................................................................................................................................... 28
6.2.1.2. Grondwet ................................................................................................................................................... 28
6.2.1.3. Staatshoofd ................................................................................................................................................ 28
6.2.1.4. Wetgevende macht.................................................................................................................................... 28
6.2.1.5. Uitvoerende macht .................................................................................................................................... 29
6.2.2. Rechtsbronnen (naast de formele we[en)........................................................................................................ 29
6.2.2.1. Interna=onaal en Europees Recht ............................................................................................................. 29
6.2.2.2. Rechtspraak ............................................................................................................................................... 29
6.2.2.3. Gewoonte .................................................................................................................................................. 29
6.2.2.4. Rechtsleer .................................................................................................................................................. 30
6.3. Onderlinge verhouding van de rechtsbronnen ....................................................................................... 30
6.3.1. Hiërarchie der normen ...................................................................................................................................... 30
6.3.2. Verhouding Interna=onaal Recht / EU-Recht en na=onaal recht ...................................................................... 30
6.3.3. Afdwinging van de normenhiërarchie ............................................................................................................... 30
6.4. Indeling en algemene benadering van het recht .................................................................................... 30
6.5. Gerechtelijke organisaAe ....................................................................................................................... 31
6.6. Invloeden ................................................................................................................................................ 32
/7/ VERENIGDE STATEN VAN AMERIKA ....................................................................................................................... 33
7.1. Historisch kader ...................................................................................................................................... 33
7.2. Staatsstructuur en rechtsbronnen .......................................................................................................... 33
7.2.1. Staatsstructuur .................................................................................................................................................. 33
7.2.1.1. Algemeen ................................................................................................................................................... 33
7.2.1.2. Grondwet ................................................................................................................................................... 34
7.2.1.3. Staatshoofd ................................................................................................................................................ 34
7.2.1.4. Wetgevende macht.................................................................................................................................... 34
7.2.1.5. Uitvoerende macht .................................................................................................................................... 34
7.2.2. Rechtsbronnen (naast de formele we[en)........................................................................................................ 35
7.2.2.1. Interna=onaal en Europees Recht ............................................................................................................. 35
7.2.2.2. Rechtspraak ............................................................................................................................................... 35
7.2.2.3. COURT RULES ............................................................................................................................................. 35
7.2.2.4. Gewoonte .................................................................................................................................................. 35
7.2.2.5. Rechtsleer .................................................................................................................................................. 35
7.3. Onderlinge verhouding van de rechtsbronnen ....................................................................................... 35
7.3.1. Hiërarchie der normen ...................................................................................................................................... 35
7.3.2. Verhouding Interna=onaal Recht / EU-Recht en na=onaal recht ...................................................................... 36
7.3.3. Afdwinging van de normenhiërarchie ............................................................................................................... 36
7.4. Indeling en algemene benadering van het recht .................................................................................... 36
7.5. Gerechtelijke organisaAe ....................................................................................................................... 36
7.6. Invloeden ................................................................................................................................................ 37
/8/ RUSLAND ........................................................................................................................................................ 38
,Rechtsvergelijking Jorre Gauderis
8.1. Historisch kader ...................................................................................................................................... 38
8.2. Staatsstructuur en rechtsbronnen .......................................................................................................... 38
8.2.1. Staatsstructuur .................................................................................................................................................. 38
8.2.1.1. Algemeen ................................................................................................................................................... 38
8.2.1.2. Grondwet ................................................................................................................................................... 39
8.2.1.3. Staatshoofd ................................................................................................................................................ 39
8.2.1.4. Wetgevende macht.................................................................................................................................... 39
8.2.1.5. Uitvoerende macht .................................................................................................................................... 40
8.2.2. Rechtsbronnen (naast de formele we[en)........................................................................................................ 40
8.2.2.1. Interna=onaal en Europees Recht ............................................................................................................. 40
8.2.2.2. Rechtspraak ............................................................................................................................................... 40
8.2.2.3. Gewoonte .................................................................................................................................................. 40
8.2.2.4. Rechtsleer .................................................................................................................................................. 40
8.3. Onderlinge verhouding van de rechtsbronnen ....................................................................................... 40
8.3.1. Hiërarchie der normen ...................................................................................................................................... 40
8.3.2. Verhouding Interna=onaal Recht / EU-Recht en na=onaal recht ...................................................................... 40
8.3.3. Afdwinging van de normenhiërarchie ............................................................................................................... 41
8.4. Gerechtelijke organisaAe ....................................................................................................................... 41
8.6. Invloeden ................................................................................................................................................ 42
/9/ CHINA ............................................................................................................................................................ 43
9.1. Historisch kader ...................................................................................................................................... 43
9.2. Staatsstructuur en rechtsbronnen .......................................................................................................... 44
9.2.1. Staatsstructuur .................................................................................................................................................. 44
9.2.1.1. Algemeen ................................................................................................................................................... 44
9.2.1.2. Grondwet ................................................................................................................................................... 45
9.2.1.3. Staatshoofd ................................................................................................................................................ 45
9.2.1.4. Wetgevende macht.................................................................................................................................... 45
9.2.1.5. Uitvoerende macht .................................................................................................................................... 45
9.2.2. Rechtsbronnen (naast de formele we[en)........................................................................................................ 45
9.2.2.1. Interna=onaal en Europees Recht ............................................................................................................. 45
9.2.2.2. Rechtspraak ............................................................................................................................................... 46
9.2.2.3. Gewoonte .................................................................................................................................................. 46
9.2.2.4. Rechtsleer .................................................................................................................................................. 46
9.3. Onderlinge verhouding van de rechtsbronnen ....................................................................................... 46
9.3.1. Hiërarchie der normen ...................................................................................................................................... 46
9.3.2. Verhouding Interna=onaal Recht / EU-Recht en na=onaal recht ...................................................................... 46
9.3.3. Afdwinging van de normenhiërarchie ............................................................................................................... 46
9.4. Indeling en algemene benadering van het recht .................................................................................... 46
9.5. Gerechtelijke organisaAe ....................................................................................................................... 47
9.6. Invloeden ................................................................................................................................................ 47
/10/ ISLAMITISCH RECHT ......................................................................................................................................... 48
10.1. Geloof en Recht .................................................................................................................................... 48
10.2. Rechtsbronnen ..................................................................................................................................... 48
10.2.1. De drie klassieke rechtsbronnen ..................................................................................................................... 48
10.2.1.1. De Koran .................................................................................................................................................. 48
10.2.1.2. De Soenna ................................................................................................................................................ 49
10.2.1.3. De Idj=had ............................................................................................................................................... 49
10.2.2. De aanvullende rechtsbronnen ....................................................................................................................... 50
10.3. Verhouding tot het internaAonale recht .............................................................................................. 50
10.4. Indeling en algemene benadering van het recht (gerechtelijke organisaAe) ....................................... 50
10.5. Verhouding tot het hedendaagse recht van staten .............................................................................. 50
10.6. Koranische misdrijven .......................................................................................................................... 51
/11/ AFRIKAANS RECHT .......................................................................................................................................... 52
11.1. Gelaagd recht ....................................................................................................................................... 52
11.1.1. Tradi=oneel Afrikaanse laag (chtonisch recht) ................................................................................................ 52
11.1.2 Religieuze laag .................................................................................................................................................. 52
11.1.3. Koloniale laag .................................................................................................................................................. 53
11.1.4. Recht van na de onabankelijkheid.................................................................................................................. 53
11.2. Juridisch pluralisme .............................................................................................................................. 53
11.3. DemocraAsche Republiek Congo .......................................................................................................... 53
11.4. Zuid-Afrika ............................................................................................................................................ 54
,Rechtsvergelijking Jorre Gauderis
//DEEL 3// BIJ WEGE VAN ILLUSTRATIE: RECHTSVERGELIJKING IN PUBLIEK- EN PRIVAATRECHT ..................... 55
/0/ DE PERSOON EN ZIJN FAMILIE .............................................................................................................................. 55
0.1. Opzet en structuur.................................................................................................................................. 55
0.2. Individu, persoonlijkheid, staat en handelingsbekwaamheid ................................................................ 55
0.2.1. Wie is persoon? ................................................................................................................................................. 55
0.2.2. Alle mensen zijn gelijk! ...................................................................................................................................... 55
0.2.3. Alleen levende mensen ..................................................................................................................................... 55
0.2.4. Geslacht(swijziging) ........................................................................................................................................... 56
0.2.5. Fysieke zelfeschikking ...................................................................................................................................... 56
0.3. VerAcale familieverhoudingen ............................................................................................................... 56
0.3.1. Anoniem en discreet bevallen ........................................................................................................................... 56
0.3.2. Buitenhuwelijkse kinderen ................................................................................................................................ 56
0.3.3. Seks buiten huwelijk .......................................................................................................................................... 57
0.3.4. Medisch begeleide bevruch=ngstechnieken ..................................................................................................... 57
0.3.5. Adop=e .............................................................................................................................................................. 57
0.4. Horizontale familieverhoudingen ........................................................................................................... 57
0.4.1. Samenleven van mensen................................................................................................................................... 57
0.4.2. Polygamie .......................................................................................................................................................... 57
0.4.3. Postuum huwelijk .............................................................................................................................................. 58
0.4.4. Al te verwante huwelijkspartners? .................................................................................................................... 58
0.4.5. Beteugeling schijnhuwelijken? .......................................................................................................................... 58
0.4.6. Bruidsprijs en bruidsschat ................................................................................................................................. 58
0.4.7. Huwelijksverkrach=ng? ..................................................................................................................................... 58
0.4.8. Maritale macht? ................................................................................................................................................ 59
0.4.9. Echtscheiding? ................................................................................................................................................... 59
0.4.10. (On)geregistreerd partnerschap ...................................................................................................................... 59
,Rechtsvergelijking Jorre Gauderis
//DEEL 1// Rechtsvergelijking: algemene principes
/1/ Wat is rechtsvergelijking?
1.1. Rechtsvergelijking, begrip en buitenlandrechtskunde
• 2 kernelementen
(1) Recht: kan allerhand zijn (vb: heel rechtsstelsel of slechts onderdeel ervan)
(2) Vergelijken: is een ac=e: verschillen/gelijkenissen tss 2/meer en=teiten
• RV è Onderzoeken vd verschillen en gelijkenissen tss 2/meer rechtsstelsels of welbepaalde
onderdelen daarvan
o ‘doel’ boeit niet zoveel // ‘om deze te verklaren’ ook niet
o => verschil tss ‘rechtsvergelijkende methode’ en ‘RV als wetenschap’
• RV = meta-recht
1.2. Discipline of methode?
• Is RV een discipline (verklaring geven ‘waarom’ iets anders is) of slechts een methode? Vraag
eigenlijk nt zo v belang… ó Belangrijker: methode moet wetenschappelijk verantwoord zijn + RV
als wetenschap moet degelijk methodisch onderbouwd gebeuren
• Vergelijken heeM voorwaarden
(1) Observa=e is objec=ef
(2) Alleen wat vergelijkbaar is w vergeleken
(3) Een andere onderzoeker moet obv dezelfde gegevens Q gelijkaardig resultaat kunnen komen
• Al=jd voortbouwen op werk van ander. Daarom methodologische keuzen van die andere kennen!
• RV kan hulpwetenschap zijn
• Rechtsvergelijkend onderzoek is al=jd onvolmaakt. Elke onderzoeker kent beperkingen. Maar dit is
ok, zolang je je maar bewust bent van je beperkingen: bescheidenheid!
1.3. Soorten rechtsvergelijking
• Kischel: ‘kan op alle domeinen’
• Moderne RV sinds 19e E
o Eerst vooral privaatrechtelijk: eerste Interna=onaal Congres voor Rechtsvergelijking
(Parijs 1900): beogen universeel privaatrecht
o Na WOI gaat idee van universalisme weg
o Intussen is RV wel doordrongen tot alle inhoudelijke rechtsgebieden
• Verschillende vormen:
1) Inter-naBonale RV: na=onaal recht vergelijken tss verschillende staten
2) Inter-internaBonale RV: interna=onaal- en suprana=onaalrechtelijke normeringsgehelen of -
regels (vb: bescherming mensenrechten in EHRM vs Inter-Amerikaans Hof voor de Rechten
van de Mens)
3) Intra-naBonale RV: recht van deelstaten vergelijken binnen eenzelfde land
(vb: onderwijsrecht in Vlaanderen, Franse Gemeenschap, Duitstalige Gemeenschap in BE)
4) ParBculier-RV: recht van niet- of niet-zuiver-publiekrechtelijke en=teiten
(vb: recht van kerken)
5) Zuiver interne RV: rechtsregels binnen eenzelfde rechtsstelsel toepasselijk op diverse
fenomenen (vb: pensioenregeling werknemers, zelfstandigen, ambtenaren)
6) Inter-temporele RV: recht geldend op diverse =jds=ppen
7) Voorgaande combineren (vb: onderwijsrecht Vlaanderen en Nederland)
• ‘levend recht / recht in ac=e’ vs ‘recht in de boeken’? Maakt niet uit welke je vergelijkt, maar ze
moeten langs beide kanten wel zelfde zijn
• ‘dogma=sche’ vs ‘func=onele’ RV
o Dogma=sche: vergelijkt geldend posi=ef recht
o Func=onele: gaat uit van probleem en vergelijkt hoe ‘levend’ recht daarop antwoord
• ‘micro’ vs ‘macro’ RV
o Macro: hele rechtsstelsels (groeperen van rechtsstelsels)
o Micro: welbepaalde rechtsinstellingen/normen betreffende eenzelfde fenomeen
1
,Rechtsvergelijking Jorre Gauderis
1.4. RelaBes met belendende rechts- en wetenschapsdomeinen
1.4.1. Rechtsvergelijking en buitenlandrechtskunde
• Buitenlands-recht-kunde verschilt van RV
• MAAR:
o Buitenlands recht is slechts beschrijfaar via rechtsvergelijkende methode
o RV veronderstelt kennis van te vergelijken buitenlands recht
o ‘elk recht behandelen als buitenlands recht’: geen na=onale vooringenomenheid
1.4.2. Rechtsvergelijking en juridisch vertalen en tolken
• Juridisch tolken en vertalen verschilt van RV
• MAAR:
o Analoge opmerkingen als voor buitenlands-recht-kunde
o Juridisch vertaler zal vaak impliciet aan RV doen
1.4.3. Rechtsvergelijking en rechtsfilosofie, -theorie, -sociologie, -geschiedenis
• Verschilt, maar met elk van deze is een vruchtbare interac=e mogelijk
o Rechtsfilosofie en rechtstheorie enerzijds voortbouwen op resultaten RV, anderzijds RV
zelf als toetssteen fungeren voor de universele geldigheid vd rechtsfilosofische of
rechtstheore=sche stellingen
o Rechtssociologie kan RV gebruiken als variabelen te hanteren obv verschillen in
rechtsstelsels. RV kan rechtssociologie gebruiken, aangezien deze verklaringspatronen
voor vastgestelde verschillen en gelijkenissen aanreikt.
+ hoe meer RV aandacht voor ‘levend recht’, hoe belangrijker rechtssocioloog is
o Rechtsgeschiedenis handig voor RV om te verklaren wrm verschillen.
1.4.4. Rechtsvergelijking en internaBonaal privaat- en publiekrecht
• RV is te onderscheiden van rechtstakken
• RV zal belangrijk zijn bij de toepassing vd rechtstakken
++ ‘Compara=ve law and economics’ en ‘legal origins’ ++
• Sinds ca. 1960 opkomst van de law & economics: benaderingswijze vh recht vanuit de
economische analyse vh recht
o Recht gezien als sturingsinstrument om mensen Q gewenst gedrag te brengen
è economische efficiën=e
o Kri=ek: alles reduceren Q nastreven v economische efficiën=e
• Sinds 1994 pogingen om RV en law&economics-benadering te verbinden => 2 benaderingen
o Compara=ve law and economics-benadering
§ Veranderingen in het recht verklaren
§ Uitgangspunt = concurren=e tss rechtsstelsels zorgt ervoor dat rechtsstelsels het
meest efficiënte recht zullen convergeren
§ Maar aanvaarden het bestaan van belangrijke transac=ekosten = eenzelfde norm
in een andere context kan andere efficiën=e toekomen
o Legal origins-benadering
§ Economische resultaten verklaren vanuit de RV
§ = economische resultaten verklaren vanuit verschillen tss rechtsstelsels
§ ‘common law’-benadering > ‘civil law’-benadering
• Common law: meer ruimte aan private regeling en werking markt
• Civil law: meer overheidsbeleid en overheidsregulering
ð Beide benaderingen zijn Angelsaksisch vooringenomen
• Verschil
o Compara=ve law and economics: gebruiken economische wetenschap om RV te verklaren
o Legal origins: omgekeerde: gebruiken RV om economische resultaten te verklaren
• Bewijst dat RV goed gecombineerd kan worden met wetenschappen. MAAR voorzich=gheid en
bescheidenheid blijven belangrijk!!!
2
,Rechtsvergelijking Jorre Gauderis
/2/ Waarom rechtsvergelijking?
2.1. Algemeen
• We onderscheiden:
o Nabije/onmiddelijke doelstellingen/func=es
o Intermediaire doelstellingen/func=es
o Verwijderde doelstellingen/func=es
• Alterna=eve benaderingen zijn mogelijk + Grenslijnen tss categorieën zijn vloeibaar
• Sommige vinden de vraag naar de doelstellingen en func3es van RV ongepast: “RV hee: een
waarde an sich en hoe: zich als wetenschap niet verder te legi3meren. Sterker nog, het verbinden
RV aan bepaalde doelen zou wetenschappelijke karakter zelfs ondermijnen.”
2.2. Onmiddellijke/nabije doelen en funcBes van de rechtsvergelijking
Onmiddellijk/nabije doelen = deze func=es die quasi automa=sch door de RV nagestreefd worden
• Algemene nabije doelen:
o Vreemde R beter kennen/begrijpen
o Eigen R beter kennen/begrijpen
• Specifieke nabije doelen:
o Beter begrijpen hoe vreemd R in zijn geheel en zijn onderdelen opgebouwd is
o Opstellen taxonomie vd rechtsstelsels en hun onderdelen
o Ondersteunen juridisch vertalen en tolken
2.3. Intermediaire doelen en funcBes van de rechtsvergelijking
• Intermediaire doelen = func=es die door rechtsvergelijker zelf vervuld worden en leiden Q
concrete output
• Hierbij rekenen we: zie hieronder
(1) Rechtenonderwijs, met in bijzonder:
o Beginselonderwijs in recht
o Eigenlijke onderwijs v buitenlands R en v RV
o Integreren v rechtsvergelijkende componenten in juridische vakken
o Bijdragen Q de rechtswetenschap als wetenschap
(2) De interpreta=es van het eigen recht ondersteunen, met in bijzonder:
o Bij overname v vreemd recht
o Om leemten in eigen recht op te vullen
+ Vooral nurg voor rechters in common law-systemen
(3) De interpreta=e van interna=onaal en suprana=onaal recht dienen, met in bijzonder wanneer:
o Int. publiekrecht verwijst naar algemene beginselen of interna=onale gewoonte
o Int./sup. instrument begrepen dient te worden vanuit het R vd verdragsluitende staten
(4) Juristen bijstaan bij correcte toepassing vh vreemde recht
(5) Het bijdragen Q de verdere ontwikkeling vd methodologie vd RV en tot de verdere uitbouw vd
RV als wetenschappelijke discipline
2.4. Verwijderde doelen en funcBes van de rechtsvergelijking
• Verwijderde doelen = func=es die de RV nastreeM, maar waarbij de resultaten vd RV alleen niet Q
een onmiddellijke conclusie leiden
o De RV moet hier verrijkt worden met andere input om gestelde doel te bereiken
o Vaak zal uiteindelijk zelfs een poli=eke beoordeling plaatsvinden
• Hierbij rekenen we:
(1) ‘De lege ferenda’ func=e: Makers van nieuw recht helpen in hun taak
(2) Bijdragen tot de ontwikkeling van nieuwe (inter- en suprana=onale) coördina=e-instrumenten
+ Bijdragen tot de ontwikkeling van harmonisa=e-instrumenten of eengemaakt recht
è door verschillende na=onale rechtsstelsels te vergelijken, kan men in een verdrag goed
rekening houden met de verschillen/gelijkenissen en een goede regeling coördineren
(dus RV nodig, maar ook poli=eke beslissingen)
+ verschillende vormen van harmonisa=e mogelijk (strenge, milde, aanbevelingen…)
(3) De ontdekking/ontwikkeling v gedeelde rechtsbeginselen en ius commune
(4) Ter inspira=e van privaatrechtelijke ovk = Het voeden v privaatrechtelijke overeenkomsten
(5) Als hulpwetenschap: ondersteuning v vergelijkende wet. en meta-juridische disciplines
3
,Rechtsvergelijking Jorre Gauderis
/3/ Hoe recht vergelijken?
3.1. Methoden van rechtsvergelijking
• Dogma=sche/descrip=eve methode: begrippen en instellingen zoals ze in de boeken staan
• Func=onele methode: vanuit een probleem vertrekken, de verschillende oplossingen vergelijken
• Teleologische methodebenadering: wat wil je bereiken?
o In func=e vh doel vd RV, zal de methodologische benaderingswijze verschillen è centraal
staat de vraag wat e met de RV wil bereiken
o Je weet maar of je op de goede weg bent, als je weet waarheen je gaat!
• Drm hier nadruk op aantal algemene beginselen en prak=sche vuistregels (ongeacht doel)
3.2. Fasen van de rechtsvergelijking
3.2.1. Het formuleren van de rechtsvergelijkende vraagstelling
3.2.1.1. De vraagstelling
• Doel en onderzoeksvraag expliciteren/formuleren
• Omschrijf in func=e daarvan de centrale onderzoeksvraag
o Belang v accurate formulering: oppassen niet reeds vooringenomen te zijn
(hemeiscentrisme)
o Nagaan of doel wel via RV bereikt kan worden
o Rechtsvergelijkende opdracht ook voor student, best aan doel koppelen, gelet op
teleologische methodebenadering
3.2.1.2. De keuze van de comparanda
• Welke rechtsstelsels in vergelijking opnemen?
o Keuze kan direct voortvloeien uit doel
o Keuze zal vaak niet direct voortvloeien uit doel, omdat er bv te veel landen betrokken zijn
è Keuze moet steeds verantwoord zijn in licht v doel en vraagstelling vd RV
o Keuze kan geholpen worden door vroeger rechtsvergelijkend onderzoek
o Keuze kan gebeuren obv niet-juridische kenmerken
• Vraagstuk van het aantal: 2, 3, 4 of meer comparanda?
o In func=e vh doel vd RV
o Opgepast bij vergelijking met 2 of 3, waarvan een rechtsstelsel eigen is aan de vergelijker
• Verantwoording in licht vh doel = cruciaal: geen verantwoording vanuit taalkennis/rechtskennis vd
vergelijker
3.2.1.3. Is alles vergelijkbaar?
• Nood aan ‘ter=um compara=onis’ voor valide RV?
3.2.2. Het verzamelen van de informaBe en de duiding ervan
3.2.2.1. Een aantal vuistregels voor de beschrijving van buitenlands recht
• Benader buitenlands recht niet door bril vh eigen recht ( = exogene benadering)
• Respecteer eigen structuur en hiërarchie vd rechtsbronnen
• Respecteer het rechtsdenken
• Werk zo veel als mogelijk met primaire rechtsbronnen
• Werk zo veel als mogelijk obv kwalita=eve informa=e gemaakt voor juridische gemeenschap vh
onderzochte land
• Houd de =jdsdimensie in oog
• Houd rekening met geciteerde rechterlijke uitspraken mss niet defini=ef
• Ga er niet als vanzelfsprekend vanuit dat een wet ook w afgedwongen/toegepast
3.2.2.2. Toegang tot informaBe over het vreemd recht (probleem van de toegankelijkheid van info)
• Stelregel: info moet beschikbaar, bereikbaar en betrouwbaar zijn
• Beschikbaarheid nu makkelijker dan vroeger, maar veel minder mogelijkheid om zich in vreemd R
in te leven
• Test ook de kwaliteit en betrouwbaarheid v informa=e
4
, Rechtsvergelijking Jorre Gauderis
3.2.2.3. Recht in de boeken versus recht in acBe, nood aan duiding van verkregen info
• Best info uit primaire bronnen, maar ook vaak secundaire bronnen nurg, maar dan:
o Gelijkwaardige informa=e vergelijken
o Geen info die specifiek voor export bedoeld is
• Gebruik van beschrijving uitsluitend gehaald uit eerder RV onderzoek zijn gevaarlijk: elke RV
steunt immers in meer/mindere mate op eerder RV onderzoek, maar is dus ook schatplich=g aan
beperkingen van dit eerder onderzoek
• Opgepast: enigszins ‘schizofreen’ gedrag van juristen over eigen recht
• Maak best eigen recht Q ‘vreemd recht’ voor de vergelijking
• “law in ac=on” vs “law in the books”?
3.2.3. Het vergelijken en verklaren
3.2.3.1. Verschillen en gelijkenissen in kaart brengen, vaststellen en beschrijven
• Da antwoorden op onderzoeksvraag/vragen voor elk vd comparanda naast mekaar leggen en de
verschillen en gelijkenissen vastleggen
o Kan via ‘kolommen’ of ‘beschrijvingen’
o Naargelang doel vd RV meer nadruk op gelijkenissen of op verschillen
• “Preasump=o similitudinis”: het vermoeden v gelijkaardigheid
o Hoogstens te volgen in privaatrecht voor problemen niet gerelateerd aan religie, moraal,
ideologie
o In algemeen groot gevaar voor hemeiscentrisme
• Nood aan ‘systeem-interne’ vergelijking: niet slechts antwoorden vergelijken, maar deze
antwoorden binnen hun rechtsordening contextualiseren en deze contextuele situering op hun
beurt vergelijken
3.2.3.2. Verschillen en gelijkenissen verklaren
• Crea=eve hoogtepunt v RV ac=viteit: verschillen en gelijkenissen verklaren
• Doorgaans is verklaring niet mono-causaal
• Meestal is verklaring niet exclusief te funderen vanuit eigen RV, maar dient ook gebruik van:
o Resultaten eerder RV onderzoek (è voorzich=gheid geboden, hou rekening met
kwaliteit, beperkingen, voorbehouden van da teerder onderzoek)
o Historische, economische, sociologische… verklaringsfactoren (è niet steunen op soort
intuï=ef aanvoelen van zulke verklaringen, maar wel op wetenschappelijke fundering in
de corresponderende wetenschapsdomeinen)
3.2.4. Het waarderen (?)
• Waarderen = voorkeur uitspreken (wat is beste, meest efficiënte… benadering?)
• Betwist of deze vierde fase v RV is, dan wel eigenlijke RV verlaat en overgaat in beleid
+ ligt in ieder geval in grensgebied tss wetenschap en beleid
• Waarderen gebeurt vanuit eigen waardenstelsel è moet dan ook geëxpliciteerd worden
• Belangrijk is in elk geval de waardering zo min mogelijk te laten meespelen in eerdere fasen vd RV
• Opgepast:
o Met overspannen verwach=ngen van wie rechtsvergelijkingsopdracht geeM:
beleidskeuzen moeten uiteindelijk door beleid gemaakt worden
o Voor opdrachten tot rechtsvergelijking ter onderbouwing van vooraf gemaakte
beleidskeuze
3.3. Bijzondere aandachtspunten
3.3.1. Taalbarrières zijn belangrijk
• Taal & rechtstaal verschillen + gevaar v ‘valse vrienden’
• Talen vd comparanda verschillen en dan is er de taal vd RV
• Streven te werken met originele bronnen maakt de nood aan kennis vd betrokken rechtstalen
groter + soms gevaar te kiezen voor comparanda met gemakkelijk toegankelijke taal
5
