Dit is een samenvatting aan de hand van de PowerPoints, eigen notities en het boek.
!! ENKEL HET DEEL VAN COLMAN
Het deel van Verhage kan je apart kopen OF in een voordeelbundel alles samen kopen.
Veel succes!
CRIMINOLOGIE VAN DE
STRAFRECHTSBEDELING
- PROF. COLMAN
INLEIDING – HELICOPTERPERSPECTIEF
1: MISDRIJF – STRAF
Hoe denken we over misdrijf en straf?
Slingerbeweging van het strafrecht
o Daad ↔ dader
Doorheen de geschiedenis evolueert het beeld en de focus
Middeleeuwen – Ancien Régime (tot aan de 18 de eeuw)
Willekeur
Recht op bestraffing was alleenrecht koning
o door koning / vorst alles wat hij vond dat criminaliteit machtige positie
Bekentenis afdwingen
Publieke straffen
Voorbeeldstraffen
o Voorbeeld functie van straf
Vergelding (je hebt iets fout gedaan dus je moet boeten)
Afschrikking (als prevantie)
“Wrede Middeleeuwen” versus recent onderzoek
Wij hebben een brut beeld over de Middeleeuwen door de harde straffen, maar er waren ook andere minder
wrede straffen
Verlichting en klassiek strafrecht (1!de-19de eeuw)
De mens is een rationeel wezen vrije wil
Kosten en baten afwegen
sociaal contract: als burger deel van vrijheid afstaan van overheid in ruil voor bescherming
Magna Charta van het strafrecht (legaliteit-proportionaliteit- subsidiariteit)
o legaliteit het staat in de wet
o proportionaliteit ernst van de straf moet in verhouding zijn met ernst van de daad
o subsidiariteit het minst ingrijpende middel moet inzetten om een bepaald doel te bereiken
vaste straffen
geen individualisering
schuldnotie centraal
Voornamelijk focus op vergelding (maar ifv sociaal contract), algemene preventie (afschrikking), bijzondere
preventie (gevangenisstraf)
Positivisme (2de helft 19de eeuw)
Misdrijf gevolg causale factoren
De mens heeft geen vrije keuze
Mens is gedetermineerd om criminaliteit te plegen
o Lombroso: geboren crimineel o.b.v. uiterlijke kenmerken
Ratio en schuld niet meer centraal
Sociaal gevaarlijkheid
Magna Charta op de helling
Verschuiving van daad naar dader dader centraal
Sanctie
o Vergelding = zinloos? Focus op bijzondere preventie en resocialisatie (sanctie)
o DUS geen vergelding WANT waarom iemand straffen als hij er niet aan kan doen? (determinisme)
o Persoon moet genezen, we moeten hem helpen
,Sociaal verweer (2de helft 19de eeuw)
De maatschappij beschermen (‘verweren’)
De mens heeft een ‘zekere vrijheid’
Het eclecticisme van Prins (tweesporenbeleid)
‘Normale’ delinquenten versus andere delinquenten
Straffen versus maatregelen (“geestesgestoorden en jeugdigen”)
Grootste groep heeft een vrije wil MAAR er is ook een groep in de maatschappij die geen vrije wil hebben
hier zijn principes van positivisme van toepassing
Na WOII
Overgangsfase
Bloei
Welvaartstaat en verzorgingsstaat
Uitbouw sociale vangnetten
Vangnetten opstellen ervoor zorgen dat mensen niet in slechte milieus terecht komen
Nieuw Sociaal Verweer (na WOII)
Aandacht voor persoonlijkheid & sociaal milieu (cfr. ‘oud’ sociaal verweer)
Individualisering, mét aandacht voor de rechtspositie van de dader (legaliteit)
Resocialisatie centraal
NIET terug gaan naar periode waarin uiterlijke kenmerken bepalen of je crimineel bent
Tweesporenbeleid gebruiken + rechtspositie uitbouwen en mensenrechten opstellen
Vandaag
Diverse stromingen
Straf = diverse straffen streven naar evenwicht tussen vergelding, afschrikking, resocialisatie en herstel
o Resocialisatie als functie van een (gevangenis)straf: wat vinden jullie daar van?
Rechter als koorddanser - publieke opinie
o Rechter wordt beïnvloed door nieuwe straffen, bijkomende straffen, …
Voormalig Minister van Justitie Koen Geens: 3 fases hervormingen
o Strafrecht
o Strafprocesrecht
o Strafuitvoeringsrecht
Vandaag hebben we een nieuw strafwetboek
2: DE STRAFRECHTSKETEN
De logica van de strafrechtsketen: de echelons
Trechter: veel zaken komen in de strafrechtsketen maar slechts
enkelen komen tot het einde (strafuitvoering)
De strafrechtsketen - een trechter
Misdrijf: door de wet omschreven gedrag waarop een straf is
gesteld die in de wet is bepaald (legaliteitsprincipe)
Dark number versus misdrijven die in de trechter terecht
komen
o Geen rapportatie + geen registratie
700 000 - 750 000 misdrijven/jaar bezorgd aan OM
Slechts een klein deel ervan (35 000-55 000/jaar, 5%-7%) worden door de strafrechter behandeld
Een klein deel daarvan (18 000/jaar) leidt tot hechtenis/gevangenisstraf
De strafrechtsketen en de verregaande juridisering
Overreglementering, uitbreiding strafrecht maar investeringen voor justitie volgden niet
“We hebben het strafrecht verwaarloosd”
Gevangenissen zitten overvol, coördinatie tussen diverse actoren loopt soms mank
Overlopen/opstroppen trechter: onbeheersbare hoeveelheid straffen en het onvermogen om die
uitgesproken straffen adequaat uit te voeren
Tast efficiëntie van het strafrecht aan en zorgt voor uitholling
,De strafrechtsketen en de ruimte voor beleid
“Beleid voeren”
Belangrijk om beleid te voeren
o Elk feit zorgt voor vervolging leidt tot onmiddellijk vaststaand vonnis (klassiek strafrecht) kan
niet zo blijven!
Klassieke strafrecht: geen ruimte voor beleid (magna charta)
Oud sociaal verweer: creatie beleidsruimte op echelon SU en deels ST
o Op echelon strafuitvoering en straftoemeting
o Bvb voorwaardelijke invrijheidsstelling, verzachtende omstandigheden
Nieuw sociaal verweer: creatie beleidsruimte op elk echelon
o op elk echelon is er beleid
o Bvb praetoriaanse probatie, Bemiddeling en Maatregelen, probatie, penitentiair verlof
Belangrijk om beleid te voeren
o Elk feit zorgt voor vervolging leidt tot onmiddellijk vaststaand vonnis (klassiek strafrecht) kan
niet zo blijven!
3: KEUZES MAKEN IN DE KETEN
Keuzes maken bij de opsporing (zie deel Prof. Verhage)
(Lokale en federale) politie, bijzondere inspectiediensten, douane,..
Politie legt schriftelijk vast in processen-verbaal
Wettelijk geen autonomie (geen politiesepot*): alles verbaliseren en doorgeven aan OM
Opsporingsonderzoek onder leiding van het Openbaar Ministerie (OM) (90%)
Dwangmaatregelen: vordering tot onderzoek, onder leiding van de onderzoeksrechter (gerechtelijk
onderzoek, 10%)
o Quid: staat dit op de helling?
Keuzes maken bij de vervolging
Logica van de strafrechtelijke reactie op misdrijven:
“Eens een misdrijf is opgespoord en vastgesteld, wordt het aan de strafrechter voorgelegd met het oog op
beoordeling en eventuele bestraffing”
Realiteit: eerder uitzondering dan regel!
Opsporings- en vervolgingsbeleid: richtlijnen minister van Justitie en omzendbrieven College PG’s (COLs)=
bindend voor alle leden OM
… maar binnen de grenzen bepaald door de minister van Justitie/College PG’s kan het OM eigen accenten
leggen:
o Minister van Justitie + College van Procureur-Generaals stellen strafrechtelijk beleid op MAAR ze
hebben opportuniteitsbeginsel
Opportuniteitsbeginsel = het OM kan zelf beslissen om wel/niet tot vervolging over te gaan
OM als spilfiguur!
Seponering = zonder gevolg
Vele zaken worden ‘geseponeerd’ (vroeger) OF ‘zonder gevolg’ (nu)
o Onbekende dader OF dader gestorven
o Opportuniteitsredenen: onbelangrijk om te vervolgen (kunnen maar niet willen)
o Minnelijke schikking: geldsom betalen
o Bemiddeling + maatregelen: begeleiding volgen
o Beslissen tot vervolgen: doorverwijzen naar rechter
Keuzes maken bij de straftoemeting
Een strafrechtelijke reactie op een misdrijf is de uitzondering in de meeste gevallen komt de rechter niet
aan bod
o Enkel de rechter spreekt een straf uit!
o Minnelijke schikking ≠ straf
Instellen strafvordering via:
o OM (OM/PdK heeft vervolgingsmonopolie)
Uitzonderingen, zoals:
o OM na afsluiting gerechtelijk onderzoek door onderzoeksrechter
o Door het slachtoffer
, Rechter
Onafhankelijk
Onpartijdig
Knoop doorhakken = vonnis vellen
Afweging maken
De rechter als koorddanser
Straftoemeting: geen automatisme
o Legaliteitsbeginsel
o Breed straffenarsenaal, geen straftoemetingsrichtlijnen
o Recht om te straffen werd vanaf het positivisme/sociaal verweer verlegd van de objectieve
zwaarwichtigheid van de daad (klassieke leer, vaste straffen, “la bouche de la loi”) naar de
persoonlijkheid van de dader
Misdrijf in wet, maar concrete straf moet niet op voorhand in de wet worden bepaald
Op het ogenblik van de straftoemeting: aanpassen aan de persoonlijkheid van de beklaagde
Rechter moet balanceren tussen bestraffen daad & bestraffen van de dader: balanceren op een koord
tussen gelijkheidsbeginsel en het beginsel van de individualisering van de bestraffing
Dispariteit
Dispariteit, ongelijkheden door discretionaire ruimte van de rechter
Straffen voor eenzelfde misdrijf: kunnen sterk verschillen
o Wettelijke factoren: ernst misdrijf
Verschillende straffen
Min-maximumruimte
Niet-wettelijke factoren: persoonlijkheid of sociaal-economische achtergrond dader, figuur van de rechter
Neutraal: neen
Recht en samenleving
Rechter ten dienste van de maatschappij?
o “de rechtbank”
“Evolutie van rechter als pure wetstoepasser, over billijke en activistische rechter tot de verlegen rechter van
de netwerksamenleving”?
Samenleving en de roep om strengere straffen <-> “werkt” dit?
Case: vonnis Gentse rechtbank verkrachtingszaak: opschorting van de uitspraak “Rechter praat
verkrachting goed” (De Morgen)
o Schuld: een schuldigverklaring
o Strafmaat: niet over schuld maar over passende straf, uitgebreide motivering van de opschorting
Rol media: publieke waakhond versus vechtershond?
Strafuitvoering
Onze gevangenissen zitten overvol met meer dan 10.000 gedetineerden
o Dec 2019: 10.833 (9.219 plaatsen)
o Anno 2024: > 12000 gedetineerden (10.500 plaatsen)
o Voorbeeld
Antwerpen: 620 gedetineerden voor 365 plaatsen
Sint- Gillis: 830 gedetineerden voor 579 plaatsen
Lantin: 864 gedetineerden voor 618 plaatsen
Dendermonde: 250 gedetineerden voor 159 plaatsen
Herhaalde veroordelingen door nationale en internationale rechters
Vincent Van Quickenborne, Paul Van Tigchelt: reductionistische aanpak met expansionistische kenmerken
Alternatieve straffen
Geen gevangenisstraf meer voor “lichte criminaliteit”
Effectieve uitvoering korte gevangenisstraf (Minister wil “straffeloosheid” aanpakken)
Nieuwe gevangenissen bouwen
Renoveren oude gevangenissen
Kleinschaligere detentie
Besluit
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper ilonamasselis. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €8,48. Je zit daarna nergens aan vast.
