2024-2025 Myrthe Rogmans
ARBEIDSRECHT
INLEIDING
ARBEIDSRECHT
= recht dat van toepassing is op arbeidsprestaties geleverd in ondergeschikt verband
= geheel van rechtsregels die betrekking hebben op het verrichten van arbeid op de arbeidsmarkt
en tot doel hebben de menselijke waardigheid en sociale rechtvaardigheid te bevorderen
Arbeidsrecht = antwoord op ongelijkheid in de arbeidsverhouding of op de arbeidsmarkt. Die ongelijkheid is
dubbel: DUBBELE ONGELIJKHEID: feitelijke ongelijkheid en juridische ongelijkheid
- Feitelijke ongelijkheid: ongelijkheid in onderhandelingspositie van werknemer en werkgever bij
aangaan van arbeidsovereenkomst: veronderstelling dat de werknemer zich in een inferieure
onderhandelingspositie bevindt ten opzichte van de werkgever
- Juridische ongelijkheid: werknemer bevindt zich in een juridische ondergeschiktheid ten opzichte
van de werkgever
Functie van arbeidsrecht = tegengewicht vormen ten aanzien van de superieure positie van de werkgever
- Beschermend en ordenend recht (regelt verhoudingen tussen partijen)
- Beschermt de positie van de werknemer
- Regelt en kanaliseert tevens de verhoudingen tussen de betrokken partijen
ARBEIDSOVEREENKOMST ALS ONDERDEEL VAN SOCIAAL RECHT
Bijzondere overeenkomstenrecht = cluster van sociaal recht: arbeidsrecht en sociaal zekerheidsrecht
Sociale zekerheidsrecht = Alle regelingen die werknemers en zelfstandigen de mogelijkheid bieden om in
voldoende middelen te kunnen voorzien voor het levensonderhoud, ook wanneer ze dat zelf (eventueel
tijdelijk en/of gedeeltelijk) niet kunnen.
- Ziekte- en invaliditeit, werkloosheid, gezinsbijslag, pensioen,…
Verwevenheid met arbeidsrecht?
- Ziekte: verschuiving inkomen van werkgever (gewaarborgd loon) naar sociale zekerheid (RIZIV)
- Tewerkstelling en ontslag: Tewerkstelling als voorwaarde voor werkloosheidsuitkering (m.u.v.
uitkering na studies), hervatten werk als einde werkloosheidsuitkering.
- Pensioen: einde arbeidsovereenkomst als loopbaanduur of leeftijd => geen loon, maar pensioen.
- Arbeidsrecht en sociale zekerheidsrecht ontwikkelen samen (zie verder historische inleiding)
Hoe sluit sociaal zekerheidsrecht aan bij arbeidsrecht. Bv: wanneer je ontslagen wordt krijg je een uitkering
en wanneer je een nieuwe job hebt zal deze uitkering stoppen (sociale zekerheid).
EXAMEN
- Opdrachten: 2, 3, 4 en 6 op 2/20 punten van het examen
o Niet/ laattijdige indiening = -33% deelcijfer opdracht per niet ingediende opdracht
o Verbetering 1 opdracht (willekeurig)
- Examen: schriftelijk, gesloten boek, PC examen
,HISTORISCHE KADERS
TOT DE EERSTE HELFT 19DE EEUW: ONBESCHERMDE EN ZWAKKE WERKNEMERS
- Oorzaken Romeinse tijd en middeleeuwen:
o Franse revolutie 1789: vrijheid van nijverheid en arbeid gepropageerd
o Sterke “werkersorganisaties”: corpora/ gilden
Als je heel ver teruggaat, was er een heel sterke positie voor de corpora
(georganiseerde werkers) zowel bij de Romeinen, als ook in de Middeleeuwen
(gilden). Dit waren mensen die ook een beroep mochten uitoefenen.
o 1791: Decret d’Allarde en Wet Le Chapelier: bevrijden van arbeid en afschaffen gilden +
verbod op vereniging van boeren en arbeiders
Gilden werden afgeschaft omdat arbeid werd voorbehouden aan de burgerij,
waardoor het een instrument was van de elite en de franse revolutie stond voor
gelijkheid
o 1803 (Napoleon): coalitieverbod verder uitgewerkt
Je had een soort van vakbonden, maar vanaf Franse revolutie heb je geen
verbetering voor arbeiders, want ze hebben een verbod van vereniging.
o Gevolg: geen vakbonden of stakingen mogelijk
o In 1830: Code civil = arbeidsrelatie werd aanzien als ‘huur van werk’
1780 BurgerlijkWetboek: “overeenkomst is voor bepaalde tijd/bepaald werk”
1781 BurgerlijkWetboek: “bewijsvoordeel werkgever bij loongeschillen”
Voor het overige administratiefrechtelijke bepalingen: Bv: regels rond werkboekje:
‘Werkgever moet werkboekje invullen en bewaren. Je mag pas gaan werken bij een
andere werkgever als je je werkboekje hebt’ = belangrijk drukkingsmiddel voor de
oude werkgever die het boekje niet kan geven (!)
- Status 1830:
o Geen beschermende wetgeving (economisch liberalisme)
o Zuivere contractvrijheid MAAR grote stedelijke arbeidspool zorgt voor overaanbod
werknemers + vervangbaarheid => slechte werkomstandigheden
12 uur per dag werken voor 7 dagen tegelijk, vrouwen verdienden hier de helft van
wat een man verdiende en kinderen verdienden 1/3 van loon van de man.
o Beperkt stemrecht (cijnskiesrecht): dus ook beperkte vertegenwoordiging
TWEEDE HELFT 19DE EEUW: EERSTE STAPPEN IN HET ARBEIDSRECHT
- Context:
o Sociale onrusten ongecontroleerde stakingen want er waren geen vakbonden om alles
te regelen, hierdoor mochten werknemers zich opnieuw verenigen
o 1867: werknemers konden zich terug verenigen
Wel nog verbod op stakingspiketten
Staking = eenzijdige verbreking arbeidsovereenkomst
Werkgever mocht je ontslaan als je staakte
Katalysator voor individueel arbeidsrecht
o Oprichting vakbonden
1885 in BWP = Belgische werklieden partij (socialisten) nu: abvv
2
, Katholieke werknemersbonden (toestemming paus in Rerum Novarum 1891)
nu: acv
Kerk die voordien bezig was met geestelijk welzijn, zegt op dat moment:
‘Wij gaan een kerk in de samenleving worden, ze wil ook een rol spelen in
het sociale.’
Liberale vakbond in Gent (1889)
o 1893: algemeen meervoudig mannenstemrecht
- Vanaf 1886 eerste wetten ontstaan in sociaal recht
o Focus = arbeidsreglementering eerste vormen van sociale bescherming
Arbeidersbeweging wind uit zeilen nemen
o 1887 loonbescherming
Loon werd uitbetaalt op café of fabriekswinkel: je kreeg geen geld, maar bonnen
om te gebruiken in zijn winkel dit werd aangepakt door loonbeschermingswet
o 1889: kinder- en vrouwenarbeid werd beperkt
Leerplicht kwam pas in begin 20e eeuw, dus kinderen moesten niet naar school
Vrouwen mochten na de bevalling 1 maand thuisblijven
Kinderen kregen 1 dag per week rust.
o Pas vanaf 1905 zondagsrust 6-daagse werkweek
VERDERE ONTWIKKELING SOCIAAL RECHT IN DE 20STE EEUW
- Eerste arbeidsovereenkomstenwet
o 1900: enkel voor arbeiders/werklieden – suppletief recht!
Opdeling: arbeiders-bedienden bestond reeds hier al
o 1922: ook voor lagere bedienden
o 1978: AOW (arbeidsovereenkomstenwet) in huidige vorm, met behoud verschil arbeiders
en bedienden (zie later eenheidsstatuut)
Wet geldt nog wel aanpassingen doorheen de jaren
Arbeider werken vooral met hun handen en bedienden is intellectuele arbeid
Bv: lasser is arbeider en rekkenvuller delhaize is bediende
- Na WO I: verdere uitbouw arbeidsrecht en aanvang sociale zekerheidsrecht
o Veel mensen die meevochten en stierven kwamen uit arbeidersbevolking uit moreel
oogpunt toegevingen doen als vorm van dank
o 1919 werkloosheidsverzekering
o 1921: 48-urenweek nl. 6 dagen 8u per dag
Gebaseerd op 8 uur werken, 8 uur ontspannen en 8 uur slapen
o 1930: pensioenen
o 1936: 1 week betaald verlof (pas vanaf 1963 derde vakantieweek)
- Na WO II: verdere uitbouw sociale wetgeving (sociaal overleg tijdens WOII vanuit Londen als basis).
o O.a. institutionalisering van het paritair overleg.
Collectief overleg op verschillende niveaus: binnen de onderneming (WG-WN) of
op het niveau van een paritair comité (WG-WN vertegenwoordigers)
Paritair comité = per sector – de vakbonden maken regels voor de werknemers van
een bepaalde sector die ook van toepassing zijn voor individuele contracten bv.
wanneer wordt het loon geïndexeerd?
3
, o Zie codex:
Algemeen Reglement voor de Arbeidsbescherming (1946) => omgezet naar Codex
welzijn op het werk (2017)
Wet van 20 september 1948 houdende de organisatie van het bedrijfsleven
(ondernemingsraden)
Wet van 29 mei 1952 tot inrichting van de Nationale Arbeidsraad
Wet van 8 april 1965 tot instelling van de arbeidsreglementen
Sociaal recht is de laatste 120 jaar vanuit het niets uitgegroeid tot een zeer groot domein dat zich nog
steeds ontwikkelt.
- Deze ontwikkeling is niet steeds in de richting van meer bescherming
o Vanaf crisis jaren ‘80 ook soms stappen terug. (bv: Ze wouden meer dan 8 werkuren per
dag terugkrijgen of bv: devaluatie van Belgische Frank)
o Denk aan loonmatiging, flexibilisering van de arbeid (675 uur studentenjob, nu meer dan
vroeger mocht), verlaging van de opzegtermijnen (eenheidsstatuut), …
o Vooral in sociale zekerheidsrecht verstrenging voorwaarden (bv: groeipakket)
Geladenheid van arbeidsrecht heel politiek gekleurd: regeerverklaring afhankelijk van verkozen is
MAATSCHAPPELIJKE STREKKING ALS JURIST
- Verschil tussen politici en juristen
o Geladenheid bij de politieker in het uitzetten van beleidslijnen
o Veel minder bij de jurist in sociaal recht
- Rol recht:
o Recht implementeert beleid.
o Recht is een middel om beleidsdoelen te bereiken
- Rol jurist/ rechtswetenschapper:
o Beperkte toolbox
o Rechtszekerheid, wettelijkheid, doelmatigheid, belangenevenwicht, gedragenheid, adaptief
karakter,…
ARBEIDSRECHT: EEN EIGEN RECHTSTAK?
- Romeins recht; nee
o Arbeidsovereenkomst als huurovereenkomst, ook slavernij
- 1830: nee – enkel 2 artikelen in BW
o 1780 BW: overeenkomst is voor bepaalde tijd/ bepaald werk (gericht tegen slavernij)
Zodat je geen eigendom werd van je werkgever
o 1781 BW: werkgever werd op zijn woord geloofd bij loongeschillen
o Voor het overige administratiefrechtelijke bepalingen (bv regels werkboekje: bescherming
of drukkingsmiddel tegen werknemer?)
Boekje dat je afgaf aan de werkgever, je kon het gebruiken als onderpand voor
vroeger loon te krijgen, gebruikt als drukkingsmiddel zodat een werknemer niet bij
iemand anders kan gaan werken als je het boekje bijhoud. Als je dit boekje niet had
dan werd je aanzien als landloper
4
