STRAFRECHTELIJK BELEID 2024-2025
- Reader: volgt structuur van de lessen + handboek: lesmateriaal
- Open boek: reader + boek + notities meenemen
OPLEIDINGSONDERDEEL EN WETENSCHAPSDISCIPLINE
SRB bestaat als opleidingsonderdeel sinds begin jaren 90 terwijl criminologie als opleiding sinds de
jaren 30 bestaat.
Strafrechtelijk beleid vertoont linken met criminologie, straf(proces)recht, sociologie,
geschiedenis, politieke wetenschappen
o Opmerkelijk: weinig aandacht voor keuzes rond de reacties op criminaliteit, rond de kritiek
op keuzes rond strafrecht.
o autonomie?
Tot de jaren 1980 zeer weinig expliciete aandacht van beleid voor handhaving strafrecht en andere
reactie op criminaliteit: “De regering zal waken over de bescherming van onze medeburgers tegen de
opflakkering van het geweld en de terreur.”
Regeerakkoorden tot de jaren 80/90: over justitie, politie stond daar (bijna) niets in. Politiek
had er weinig aandacht voor.
In de jaren 80 zien we kritiek: er staat niets in het regeerakkoord en praten niet expliciet over SRB,
dat betekent niet dat er geen SRB is. Er worden altijd keuzes gemaakt: welke prioriteiten, wat gaan
we doen, hoe gaan we het doen?
Kritieken van Fijnaut (1982) en doctoraat De Ruyver (1985) over strafrechtelijke politiek.
o De Ruyver: strafrechtelijk beleid van 3 ministers van justitie
o Wat gebeurt er met betrekking tot onze strafrechtsbedeling? = voorwerp van studies
geworden.
Woord SRB is geëxplodeerd in het beleid zelf.
Vanaf de jaren 1990 wel aandacht strafrechtelijk beleid en ook expliciet in de programma’s van de
opleidingen criminologie en recht
Heirbaut: Waarom geen “burgerrechtelijk beleid”?
o Welke beslissingen mbt inhoud, vorm, handhaving,… van het burgerlijk recht.
=> Keuzes reflecteren, oberserveren en in politiek kader steken is van recentere datum
EEN DEFINITIE
= De studie van keuzes en gedragslijnen die betrekking hebben op de handhaving van de strafwet
en andere reacties op criminaliteit.
Keuze = kan iets eenmalig zijn
Gedragslijn = gestolte keuzes = de wijze waarop we keuzes gaan doen. Keuzes die bepaalde
lijnen/richtingen vormen.
1
,Zonder discretionaire ruimte geen beleid: beleid/keuze maken is enkel mogelijk als er beleidsruimte
is dus als we keuzes kunnen maken. Enkel waar beleidsruimte is kan SRB worden gevoerd. Waar
weinig ruimte is, zal weinig SRB gevonden worden.
keuzes ad hoc of gekristalliseerd in een gedragslijn
mogelijkheden om de ‘beste’ reactie te zoeken maar ook onzekerheid/ongelijkheid
voorbeelden: vervolging (legaliteit/opportuniteit), straftoemeting (vrijheid/vaste straffen of
richtlijnen, strafuitvoering (minister/rechter)
o Beleidsruimte maken is een belangrijke keuze. Het laat toe om binnen de machinerie te
gaan individualiseren. Beleidsruimte geven in een syteem = zeggen dat men toelaat om
keuzes te maken die naargelang de persoon verschillend zijn
+ op zoek gaan naar de beste straf, individualisering
- ongelijkheid, onvoorspelbaar, zekerheid
o Vaste straffen: vroeger gekozen om rechter geen beleidsruimte te geven => tendensen
om bij ons vast strafffen weer wat ruimte te geven bv. omzetting, geen minimum- of
maximumstraf
o Vervolging: vervolging is de keuze/beslissing die gemaakt wordt om een zaak voor te
leggen aan een strafrechter. Vervolging is monopolie van het OM: deze kan beslissen
om een misdrijf aan de rechtbank voor te leggen.
België: het OM kan een opportuniteitsbeginsel hanteren = kan beslissen om waar
volgens hen een misdrijf is gepleegd toch niet door te sturen naar de rechter en
een zaak te seponeren omdat andere zaken belangrijker zijn.
BE heeft een grote ruimte om te kiezen wat er gebeurd met een zaak: seponeren,
vervolgen, doorsturen naar de rechtbank, minnelijke schikking,… Veel
strafrechtelijk beleid zal zich op dit niveau afspelen.
>< ook landen die legaliteitsbeginsel hanteren zoals Duitsland: geen
beleidsruimte op papier op niveau van het parket. Het is een zaak van de rechter
om te oordelen wat er moet gebeuren met een zaak.
o Strafuitvoering: vroeger strafuitvoeringsbeleid was een beleid van de minister van
justitie, zeer groot speelveld met zeer veel keuzes en gedragslijnen die gegeven werden
aan minister van justitie. Strafuitvoeringsrechtbanken (2006) = discretionaire ruimte
voor de minister is verminderd (bv. geen voorwaardelijke invrijheidsstelling = vandaag
naar strafuitvoeringsrechtbank).
2
,Handhaving van de strafwet en andere reacties op criminaliteit:
strafrechtsbedeling (inclusief bestuurlijk) / eng
o hoe ga ik handhaven, waarom ga ik handhaven, welke prioriteiten leggen? Keuzes die de
strafrecht al gegeven beschouwen en gaan kijken hoe de handhaving georganiseerd wordt.
(de)criminalisering, preventie, nazorg,... / breed
o Decriminalisering = gedraging niet strafbaar stellen
HANDHAVING VAN DE STRAFWET (= ENG)
Twee manieren van kijken: handhaven van de strafrecht ofwel reactie op de criminaliteit
Systemisch en formele invulling gericht op de machinerie: beter toepassen en handhaven van regels
van strafrecht (al dan niet door het strafrecht).
Hoe werk de strafrechtsbedeling: welke keuzes worden erin gemaakt? Hoe kunnen we systeem
aanpassen aan wat wij belangrijk vinden om te doen? Waarvoor dient strafrechtsbedeling?
De strafrechtsbedeling (opsporing tot uitvoering van de straf) = geen neutrale aangelegenheid.
De output/de bestraffing is niet altijd zoals we verwachten bij de input (het plegen van het
misdrijf).
o Wat willen we dat het systeem doet? Aantal invullingen van het systeem: instrumentele en
rechtsbeschermende handhaving.
Instrumentele en rechtsbeschermende handhaving: effectiviteit/efficiëntie van de handhaving /
respect voor grond- en mensenrechten – sterkere/zwakkere interveniërende overheid - grote/kleine
discretionaire ruimte.
Rechtsbeschermende = kiezen voor de rechtsbescherming van de burger die in het systeem
terecht komt. We willen een faire reactie op criminaliteit met bescherming van de rechten van
de burger (het slachtoffer, de dader,…) die erin zit.
o Inzetten op mensenrechtelijke, rechtsbeschermende aspecten => systeem wijzigen dat het
rechtsbeschermend werkt.
o Geen populair discour, maar niet afwezig. Veel voorbeelden waar beleid
rechtsbeschermende doelstellingen heeft: bv. gedetineerdenrechten, introductie
strafuitvoeringsrechtbanken, regels invrijheidsstelling,…
Instrumentele = werken om het beleid dat we voeren, de regels die we maken te handhaven.
De regels goed en efficiënt te handhaven.
o Resultaat: reactie erop die volgens de keuzes die het beleid maakt goed is, kwaliteitsvol is.
o Veel populairder
3
, Doelstellingen strafrechtsbedelingen (Damaška): hangt samen met rechtssystemen, welke
doelstellingen bepaalde rechtssystemen in zich dragen.
Damaska - Two faces of justice: kijken naar rechtssystemen, wat ze doen en proberen
begrijpen wat ze zijn. Common law en civil law verschillen fundamenteel van elkaar
o policy implementing: top down, bureaucratie, hiërarchie, ontdekking van ‘de’ waarheid
m.b.t. overtreding regel, overtreders als voorwerp van het autonome systeem.
= handhaving is erop gericht om het beleid/de keuzes die zijn gemaakt in de wet te
handhaven. De doelstelling is bij de overtreding van een regel te reageren zodat de norm
opnieuw wordt bevestigd. We moeten op zoek gaan naar de waarheid van wat er
gebeurd is door bewijzen te verzamelen en als blijkt dat een misdrijf gebeurd is dan
moeten we dit bestraffen.
Hoe gaan we dit doen? Als overheid veel inzetten om de opsporing te doen en
vaststellingen te doen of die regel overtreden is. Staatsapparaat ontwikkelen dat zich
hiermee bezig houdt, we houden weinig rekening met de persoon die het misdrijf heeft
gepleegd. Als het misdrijf is vastgesteld door het overheidsapparaat gaat het naar de
rechtbank die de straf zal opleggen. Op die manier doen we de bevestiging van de norm
die is overtreden.
Heel veel regels hebben zodat men zeker is dat men goed tot de waarheid komt en ook
systeem voorzien van beroep.
o conflict solving: equality of arms, horizontaal, lichte structuren, forum over waarheid,
overtreders participeren en geven richting.
= strafrecht oorspronkelijk een privaatrechtelijke aangelegenheid, de overheid als
bemiddelaar tussen slachtoffers en degene die het misdrijf had gepleegd. Doelstelling:
oplossen van conflict tussen dader en slachtoffer (en maatschappij) => als dit geregeld
was dan was het goed.
Als het conflict opgelost is (bv. minnelijk, door te onderhandelen, door schuld te
bekennen) dan kan in een conflict solving systeem gezegd worden dat ook al staat het in
de wet anders, kunnen deals worden gesloten/onderhandeld worden. Grote
discretionaire ruimte om te onderhandelen.
Politie is anders georganiseerd: niet per se zoeken naar de waarheid maar gaan op zoek
naar bewijzen tegen de betrokken (bv. Amerika). Eerder een gevecht tussen de twee
partijen.
In ons land zien we wijzigingen die we niet in het Belgische recht zouden verwachten, bv. dat mensen
schuldig kunnen pleiten in BE. Dit verwachten we niet in een continentaal systeem niet past, het past
in een angelsaksische systeem. Hangt ervan af welke doelstelling we willen hanteren van de
handhaving.
4
