Onderzoeksmethoden: Les 1 2023-2024 BAC3
(LES 1)
Rechtswetenschappelijk onderzoek (1/2)
Wat is juridisch onderzoek?
Wat is onderzoek?
- Er is een verschil tussen onderzoekswerk tijdens masterproef en het werk dat je verricht
wanneer je dit als advocaat later doet.
- Uitzoeken/opzoeken: antwoorden zoeken op allerlei vragen, dit zijn praktische vragen waar
je een concreet antwoord op wil
o Wanneer begint de les? Wat moeten wij kennen? Wanneer vertrekt mijn vliegtuig?
o Vb. de locatie van een restaurant opzoeken
o ➔ Is altijd handelingsgericht, staat ten dienste van het nemen van een specifieke
handeling
- Onderzoeken: op systematische wijze op zoek gaan naar geobjectiveerd antwoord op
kennisvraag
o 1) Systematisch: vooraf bepaalde methode en die volgen
▪ Juristen hebben het hier moeilijk mee, vaak opzoeken via Jura, maar is niet
systematisch. Is een probleem want bij onderzoek moet je er op voorhand bij
nadenken.
o 2) Geobjectiveerd: onafhankelijk, onbevooroordeeld, controleerbaar en vakkundig
▪ Liefst niet afhankelijk zijn van een financierder of client die het resultaat al
bepaald. Daarom terughoudendheid bij empirisch onderzoek bij rechtbank.
▪ Vb. in merkenrecht is er discussie over verwatering van een merk of het nog
voldoende onderscheidend vermogen heeft, maar rechtbanken gaan
terughoudend zijn omdat die niet per se onafhankelijk zijn. Een rechter kan
zeggen dat er geen onderscheidend vermogen is, maar dat het niet in zijn
kraam past dus al die informatie gaat wegmoffelen.
o 3) Kennisvraag: iets weten of kennen → antwoord levert kennis op
▪ = bijdragen aan kennis. Er is een lacune en we willen die leemtes kunnen
opvullen. Die kennis moeten we vermeerderen.
• MAAR wat het betekent om dit praktisch te doen, daar gaan
onderzoekers zich niet over uitspreken.
▪ Uitzoeken/opzoeken = handelingsvraag: iets kunnen of doen → antwoord
brengt verandering teweeg
• Antwoord op handelingsvraag vereist vaak kennis → als ontbreekt:
onderzoek nodig
▪ Voorbeelden
• K = Wat zijn voordelen van trouwen?; H = Wil je met mij trouwen?
• H = Aanvaard je de algemene voorwaarden?; K = Zijn de algemene
voorwaarden geldig?
• H = Hoe kan ik mijn bedrijf redden?; K = Wat vinden actuele en
potentiële klanten goed en minder goed aan mijn bedrijf?
o Kennisvraag kan je gebruiken om achteraf te beslissen wat je
gaat doen. Het is informatie waar nadien nog iets mee moet
worden gedaan
- ➔ We gaan het hebben over kennisverwerving/kennisvragen, handelingsvragen voor praktijk
1
,Onderzoeksmethoden: Les 1 2023-2024 BAC3
Wat is juridisch onderzoek?
- Onderzoek naar juridische fenomenen → Kennis van en inzicht in het recht vergroten
- Recht = de interactie tussen ideeën, creaties en gedrag met betrekking tot wat al dan niet
moet of mag
▪ Nummering in syllabus is overbodig
o Ideeën? In hoofden van mensen, bv. waarden, meningen
▪ Maar dit is maar 1 component van recht, we gaan die ideeën moeten
veruitwendigen.
o Creaties? Uiting van ideeën, bv. wettekst, rechterlijke uitspraak… iets op papier
▪ Het onder woorden brengen van ideeën, ideeën naar buiten brengen
o Gedrag? Erkennen, formuleren en hanteren van gedragsvoorschriften. We moeten
iets concreet doen met die ideeën en creaties.
▪ Erkennen? “Is X een ‘rechtsregel’?” Is een bepaalde vooropgestelde regel nu
een bepaalde erkende rechtsregel of niet?
• Marc Van Ranst: “Wie nu mazelen- en windpokkenparty’s
organiseert, terwijl er een veilig vaccin is, is schuldig aan het vrijwillig
toebrengen van slagen en verwondingen”
o Hij formuleert een algemene regel, maar onzeker of die nu
geldend is volgens BE recht.
▪ Formuleren? Totstandkoming wetten, rechterlijke uitspraken, contracten
• Het formuleren van die regels is ook interessant om te onderzoeken
• Vb. je kon een arrest analyseren door welke literatuur de rechter in
de zomer heeft gelezen.
▪ Hanteren? Volgen, negeren… van gedragsvoorschriften
• Vb. onderzoek doen naar juridische impact van uitspraken van
klimaatopwarming. Je kan dit heel juridisch bekijken, mar ook naar
het empirisch materiaal dat de rechtbank gebruikt. Je kan dit soort
analyses gebruiken om in de rechtbank verschillende argumenten te
gebruiken.
o Behoort iets tot recht? Contigent (afhankelijk van tijd en ruimte)
▪ Hebben die betrekking tot het recht? Is afhankelijk van tijd en ruimte
▪ Bv. regulering van hondenpoep: 50 jaar geleden was dit geen juridisch
probleem, vandaag wel een juridisch probleem en kan bestraft worden door
GAS-boetes.
- Er is dus een interactie tussen ideeën, creaties, gedrag.
- Als je uw onderzoek kan doen op een van die zijdes, dan spreken we van juridisch onderzoek
- Het gebeurt altijd in een context: gaat over mensen die op bepaalde plaats in bepaald tijd iets
doen.
2
,Onderzoeksmethoden: Les 1 2023-2024 BAC3
Soorten juridisch onderzoek
Twee soorten kennisproblemen (KP):
- Normatieve KP: Inhoud van gedragsvoorschriften (hier houdt traditioneel juridisch
onderzoek zich mee bezig)
o ‘Mag iets (niet) volgens het recht?’
o Regelgeoriënteerde benadering -> normatieve interesse staat centraal
o Onderzoeksobject = wisselwerking ‘creaties’ (bronnen van recht) en ‘ideeën’
(achterliggende waarden)
▪ Bv. Mogen rechters informatie van sociale media gebruiken als
bewijsmiddelen?
• Vb. Rechter gebruikt informatie van Instagram/Facebook, mogen
rechters die informatie gebruiken? Als je ja of nee antwoordt zeg je
nog niet wat die rechter moet doen?
- Feitelijke KP: totstandkoming, werking en gevolgen van gedragsvoorschriften
o ‘Welke gedragsvoorschriften bestaan volgens bepaalde actoren? Werkt een bepaald
gedragsvoorschrift (niet) in de praktijk? Hoe werkt het? Welke gevolgen heeft een
bepaald gedragsvoorschrift?’
o Gedragsgeoriënteerde benadering -> empirische interesse
▪ Vb. je vraagt aan chauffeurs in een drukke winkelstraat of die wel mag laden
en lossen. Als je dit vraagt aan politieagent kan die ander antwoord geven.
o Onderzoeksobject = (verschillende vormen van) gedrag
▪ Empirisch onderzoek naar ‘aanvaardbaar gedrag’ in bepaalde sector ->
‘goede trouw’
• In privaatrecht gebruiken we veel open normen, maar om te
concretiseren hebben we kennis van praktijk nodig
▪ Bv. Onderzoek dat Kruithof doet: voorschriftformulerend (wat rechters
zeggen) en voorschrifthanterend (wat ze doen): csqn-leer vs. concrete
omgang met ver verwijderde oorzaken
Theoriegericht/Fundamenteel vs. Praktijkgericht/toegepast:
- Theoriegericht/Fundamenteel: ontwikkelen, verfijnen en toetsen van ‘theorieën’
o Focus op beginselen, begrippen, leerstukken
▪ Bijdragen aan theorievorming
o Raakvlakken met andere disciplines mogelijk
o Doel: dieper inzicht krijgen in recht
▪ Vb. Juridisch kader voor deeleconomie, algemeen juridisch kader (termijnen,
beroepsmogelijkheden…) voor tuchtprocedures, nieuwe nietigheidsleer…
• Eerst in kaart brengen hoe het recht is, en dan welke mogelijkheden
er nog zijn.
• In tuchtrecht is er versnippering in elke sector, je kan nagaan of er
een mogelijke consistente regel mogelijk is.
▪ Toetsing van theorie of leerstuk
▪ Soms intern inconsistent: logische toetsing van theorie
• Nietigheidstheorie: vgl. 5.59, eerste lid BW met 5.60, tweede lid BW
3
, Onderzoeksmethoden: Les 1 2023-2024 BAC3
o Tot aan de nietigverklaring ervan brengt het contract
aangetast door een nietigheidsgrond dezelfde gevolgen
teweeg als een geldig contract.
o De exceptie van nietigheid verjaart niet.
▪ Soms in tegenspraak met empirische gegevens: empirische toetsing
• Vb. Toetsing hervormingsvoorstellen in het faillissementsrecht aan
gerechtelijke dossiers door professor Baeck
• Vb. Toetsing strategisch model (voor verklaren en voorspellen
rechterlijke beslissingen) aan rechtspraak GwH. Om dit te kunnen
toetsen moet je systematisch de rechtspraak van GwH kunnen
toetsen.
- Praktijkgericht/Toegepast: antwoord op concrete juridische problemen of vraagstukken
o Probleem in de beroepspraktijk; antwoord op concrete juridische problemen of
vraagstukken
▪ Bijdrage? Ook dit onderzoek genereert kennis, op zich nog geen oplossing
• Je gaat kennis aanreiken waar actoren mee verder kunnen. Wat er al
is ga je gaan toepassen op wat er feitelijk gebeurt.
▪ Doel: houvast voor rechtspraktijk
o Theorietoepassend
▪ Toepassing van reeds bestaande kennis en theorieën op reële problemen
• Geldend recht over overmacht en imprevisie toepassen op corona en
handelshuur
• Geldend recht over contractsluiting toepassen op blockchain en AI
• …
- Grens tussen theorie en praktijk?
o Vaag: bepalend is directheid waarmee onderzoek bijdraagt aan oplossing
handelingsprobleem
▪ Praktijkgericht gaat op een directere manier bijdragen aan de oplossing van
een handelingsprobleem.
▪ Theoriegericht gaat indirecter bijdragen.
o Indirecte bijdrage? “Er is niets zo praktisch als een goede theorie”
Combinatie
Theorie- en praktijkgericht: beide mogelijk normatieve en feitelijke KP:
- Normatief en praktijkgericht: rechtsdogmatisch onderzoek
o ‘Hoe luidt de inhoud van het recht in een concreet geval?’
o Niet te veel fundamentele theorievorming
o Intern normatief onderzoek: waarderingsmaatstaf aan geldend recht ontleend
▪ Je gaat een uitspraak doen naar het geldend recht.
▪ Wat zegt het BE recht vb. over corona en handelshuur
- Normatief en theoriegericht: rechtstheoretisch onderzoek
o ‘Hoe zou men moeten bepalen hoe de inhoud van het recht in een concreet geval
luidt?’
o Studie naar begrippen, methoden, wetenschapsleer en ideologieën in het recht
o Extern normatief onderzoek: andere waarderingsmaatstaf gebruiken
▪ Extern inhoudelijk: vanuit extern perspectief uitspraak over inhoud van
recht
4
