Wijsgerige pedagogiek deel 1: HC 28 september 2022
Algemeen
Essay/argumentatie opbouwen
Proefexamen 6/12 (examen met eigen laptop).
Examen: veel vragen over films
Hoorcollege 1
Pedagogie zonder de k = alle mogelijke handelingen omtrent opvoeden (zeer uiteenlopend).
Pedagogiek is de wetenschappelijke studie van de pedagogie.
Wat is opvoeden? Verschillende visies omtrent wat opvoeden zou kunnen zijn! Wat is de essentie
van opvoeding ; het kind beschermen tegen de wereld, maar ook de wereld beschermen tegen het
kind. Het gaat dus niet om ‘voor kindjes zorgen’. Kinderen = nieuwe generatie die zaken aan de
wereld kunnen veranderen. Kind (kingship/king). Film Children of the men speelt op dit onderwerp
in. Het gaat over een wereld waarin geen kinderen meer geboren worden. Volgende les te
bespreken.
Wat is dan wijsgerige pedagogiek? Oorsprong pedagogische wetenschappen (filosofische oorsprong).
Wijsbegeerte = filosofie = nadenken. Socrates (=filosoof, maar evenzeer pedagoog -> dacht na over
lot van de mensen, nieuwe manier van leven, het ware leven leven). Zie ppt. WP = klemtoon op
empirisch onderzoek. Het gaat hier niet zomaar over filosoferen van opvoeding, maar van binnenuit
nadenken over het wezen van opvoeden). Onze betekenis van pedagogie bestaat niet in het Engels
(evt education studies een vertaling ervan).
Verschil tussen mens en dier: er is geen noodzaak om een bepaalde leven op dezelfde manier te
leven. (mensen zijn niet monotonisch). Er zit geen noodzaak in ons leven, we kunnen fundamenteel
veranderen. Hieruit is de democratie ontstaan. Wat is een goede manier van leven? Democratie van
tegenwoordig is niet echt democratisch, in de Griekse oudheid = spreken met elkaar en debatteren.
Hieruit is ook het theater uitgevonden (kijken naar onze domme daden en hoe kunnen we het beter
doen). De Griekse oudheid heeft school uitgevonden (van het woord schole (?) -> betekent vrije tijd).
Mannen hadden het recht naar school te gaan. Als een samenleving een school heeft = geen
noodzaak, er kunnen zaken veranderen (vb. geen jobs die van generatie op generatie wordt
overgegeven). Fundamentele vraag: verhouding tussen zelfvorming en vorming gegeven door
iemand anders.
Filosoferen als een manier van leven: boek Pierre Hadot (zie tekst). Filosofie is een manier van leven.
Ideeën die ons kunnen helpen ons leven vorm te geven.
Verschil pedagoog en psycholoog: wat is een pedagoog?
Klaus Mollenhauer; Vergeten samenhang (1983) : Uithoekpunt = verkeerd gelopen
opvoedingssituaties. Opvoeden is geen kwestie van technisch handelen (toch zouden we dat willen,
technisch handelen -> doel/probleem oplossen en beproefde middelen gebruiken om deze
problemen op te lossen (vb. kapotte auto naar garagist brengen). Het is een kwestie van een juist
middel gebruiken om een succesvol resultaat te bekomen. De mogelijkheid tot mislukken is volgens
Mollenhauer nochtans essentieel om op te voeden. Als de kans tot mislukken niet bestaat, heeft ons
leven geen zin (denk maar aan ware liefde vinden; de kans dat de ander je bedriegt, maakt de relatie
waardevol). Gedachtenexperimenten; Knowledge-insertion (computer manipuleert/programmeert je
,brein -> niet meer hoeven studeren, examens maken, moeite doen voor de liefde…) Zouden we dit
echter willen?
Opvoeden als technisch handelen (Skinner, W.). Behaviorisme = technische opvatting van het
menselijk, maar ook dierlijk gedrag. Mensen en dieren zijn onderbouwd aan conditionering (je kan
mensen, maar ook dieren iets bijleren vb. rat = Skinners box, proefdieren, zou mensen ook in
skinners boxen willen opvoeden). Opmerking: principes bestaan, werken en kunnen een enorme
invloed op ons hebben. Een smartphone is het perfecte voorbeeld. Maar vraagstelling; is dit het
enige dat werkt? Waar gaat het in essentie om als het rond opvoeden gaat? Tekst te lezen van
Skinner, zo ook Walden II. Boek: Dat is pedagogiek. Analyse van Skinner: we zijn een maatschappij
van ontevreden mensen omwille van verkeerde opvoeding (we hebben te veel ons goesting
gekregen). Laten we de opvoeding voor iedereen toegankelijk maken. Skinner wilde de beste
maatschappij voor iedereen. Behavioristische principes zouden hiervoor zorgen. Teaching machine =
beloning en bestraffing systeem; teacher proof education.
Is dit dan de echte, goede opvoeding? Philippe Meirieu (film 2004) is hier absoluut tegen. Opvoeding
is voor een stuk zelfopvoeding. Het is dus geen technische kwestie, je kan niet in de plaats van
iemand anders opvoeden, leren. Voldoende vrijheid laten in de hoofden van diegene die moet
opgevoed worden. Zie teksten ppt drie principes:
- Vormbaarheid als voorwaarde: vb. als leraar meer uit een leerling proberen halen ondanks
logica (vb. leerling zijn brein kan het niet aan)
- Niet-transparantie als voorwaarde: ik weet nooit helemaal wie de ander is
- Vrijheid als voorwaarde
Black mirror (serie op Netflix): kind wordt blootgesteld aan verschillende gevaren, oplossing =
arkangel. Volledige controle over het leven van je kind (je kan zelfs afblokken wat het kind ziet).
Zouden we dit willen? Bekijk serie. Opvoeden is dus geen technisch handelen, we moeten mensen in
hun vrijheid laten, opvoeden is deels zelfopvoeding.
Mollenhauer: wat is opvoeding dan wel, als het geen technisch gebeuren is? Hij stelt zich de vraag;
waarom willen we kinderen? Omdat wij het goede in ons leven willen doorgeven (gezegd door
Mollenhauer). Dus opvoeden = we kunnen niet anders dan het goede/beste in ons leven door te
geven aan een volgende generatie. Er is ook geen enkele garantie dat dit lukt, mislukking is mogelijk.
Opvoeding hoort dus onder de categorie van het gebeuren. Denk maar aan de mogelijkheid van het
kind te weigeren wat wij hen willen bijleren. De nieuwe generatie kan beslissen sommige zaken niet
over te nemen.
Existentiële zorg = zinvolheid van de wereld. Vb. zelfdoding is een voorbeeld; wat maakt ons leven
betekenisvol? Zinvolheid van ons bestaan hangt hiervan af.
Opvoeden is niet gelijk aan aardig zijn. Mollenhauer had enorme kritiek op de Duitse beweging anti-
pedagogiek (aardig zijn) (zie tekst ppt). Als oudere generatie weigert men dan namelijk om hetgeen
dat jij belangrijk vindt door te geven aan de volgende generatie (vb. grote muziek en popmuziek).
,Hoorcollege 2 (4/10)
a. Film ‘Children of Men’
Wat zou het betekenen te leven in een wereld waarin er geen nieuwe generatie meer is?
Een kille, wreedaardige en hopeloze wereld die wordt geregeerd door angst en
eigenbelang
Wanneer we de zekerheid hebben dat de mens zal uitsterven: al hetgeen waar we belang aan
hechten, verliezen we. Film: wereld die geregeerd wordt door angst. Men doodt elkaar en migranten
worden in kooien opgesloten -> egoïstische wereld. Wanneer blijkt dat er aan het einde van de film
een baby is, wilt men deze afnemen = zeer egoïstisch. Vb. kunst heeft geen waarde meer in zo’n
wereld, het is ordinair behangpapier. Gedachteloze wereld, waar niets nog betekenis heeft voor de
mensen. Nieuw leven, ontdekking zwangerschap Kee -> hoop. Dit geeft de kracht om iets te doen om
in de samenleving. Einde: stoppen geweld om kans te geven aan het nieuwe leven. Belangwisseling
generaties, we kunnen iets doorgeven aan de nieuwe generatie (naam Dylan aan baby, naam
verloren kind van Theo).
b. Biesta: opvoeding en menselijk subject worden
Tweede illustratie van bepaald hedendaags perspectief voor de vraag wat is opvoeden. Kritiek:
education/opvoeding herleiden naar leren. In elke vorm van opvoeden is er een leerproces. Maar
men kan opvoeden niet herleiden naar leren. Toch ziet Biesta dit vandaag gebeuren. Men spreekt
niet meer over school/universiteit, maar over learning environments. We spreken niet meer over een
leraar, maar over een facilitater. Nu kijkt men meer naar individuele learners. Leerkracht = is de
instrument om de learner te helpen.
Wat is het probleem? Language of learning: Het punt van education is niet dat studenten leren, het is
niet de kern van de zaak, niet de essentie. Het punt is dat student iets leert, voor een reden en dat ze
het van iemand leren (niet van een machine vb., van een mens). Het gaat dus om een individueel
proces.
Wat is educatie dan wel?
Combinatie van verschillende doelstellingen: qualification (opvoeden/onderwijzen om de
gekwalificeerde personen af te leveren aan vb. de arbeidsmarkt), socialisation (je krijgt
bepaalde waarden mee: luisteren naar elkaar, elkaar niet onderbreken, ..) en subjectification
(mens worden doorheen onze opvoeding, we willen een leven leiden als subject, niet als een
object, dat we niet zomaar slachtoffer zijn van onze verlangens/impulsen -> we kunnen
afstanden nemen van onze verlangens, is het leven dat ik nu leid wel een goed leven?).
Redeneringen zoals het enkel studeren van dingen die nuttig zijn voor de maatschappij of
socialisatie (het versterken van de Vlaamse identiteit) -> subjectivering dreigt te verdwijnen
(afstand van hetgeen waar.?)Dit dreigt problematisch te worden als dit de enige doelstelling
wordt (niet langer opvoeding, maar indoctrinatie).
Pedagogen houden zich veel bezig met outcomes. Vb. Lijfstraffen zijn efficiënt -> is er toch niet een
manier om dit niet te doen (effectiviteitvraagstuk en pedagogisch vraagstuk).
Laatste deel te herhalen
, c. Filosofie en opvoeding in de klassieke Oudheid
Hele oude visies (soms is het interessanter om hiernaar te kijken, vandaag de dag bepalen zij nog
steeds ons denken).
Presokratische filosofie
6e eeuw voor Christus (van mythe naar rationaliteit.) Eerste filosoof Thales (alles is water). Hij werd
gezien als de eerste filosoof omdat hij vertrok van een bepaalde houding. Eerder werden vragen
beantwoord met een verhaal/mythe. Vb. Vanwaar komen de woestijnen? Hier was de uitleg van de
Grieken; Helios (zonnegod) reist van het Oosten naar het Westen met een vuurkar (wisseling dag en
nacht). Zijn zoon wilde dit ook eens proberen; dit kon hij niet, de kar valt op de aarde, zon valt op
aarde -> deel van aarde verschrompeld = woestijn. Dit verhaal was overtuigend, omdat dit een goed
verhaal was. Thales was de eerste persoon die hier tegenin was gegaan omdat hij een andere
verklaring voor woestijn gaf -> hij is hier zelf geweest -> hoogte berekend van piramiden -> hij ziet de
Nijl met begroeiing, aan de andere kant de woestijn. Dus alles is water -> niets kan bestaan zonder
water. Thales vertelde dus geen verhalen meer, maar gebruikte logische/rationele argumenten “Als
je mij niet gelooft, ga kijken”. Hij gebruikte ook geen gebruik van rare goddelijke wezens, maar maakt
gebruik van wat we zelf kunnen aantreffen (vb. water), dus natuurkrachten.
Klassieke periode
Volgende generatie ging zich andere soorten vragen stellen: Het leven en het samenleven. Er komen
barsten in de verhalen, Grieken komen in contact met mensen die andere visies hebben. We moeten
nadenken/argumenten bedenken over wat het betekenisvol leven en goed samenleven is. Zo
ontstond theater, democratie en school => we kunnen veranderen, er zit geen noodzaak in
vormgeven van het leven. Mensen werden geacht naar het centrum te vertrekken (centrum/agora
om daar over het leven te praten. Mensen die niet gingen = idiotes.
De Sofisten: speelden in op maatschappelijke vraag. Leraars in de retoriek, leren je zo spreken dat je
de ander kan overtuigen en lieten zichzelf ook goed betalen. Socrates/Plato vonden dat men op de
emoties van de mensen speelden om hun te overtuigen en hiervoor lieten betalen -> waarheid is niet
te koop. Sofisten vinden dat DE waarheid niet gevonden kon worden, iedereen heeft een eigen
waarheid (Protagoras). De sofisten waren niet de allerslechtste, zeiden soms interessante dingen. Ze
zijn de eerste atheïsten (Prodikos en Kritias). Ze vroegen zich ook af of slavernij wel gewettigd was,
hielden hier pleidooien voor. Isocrates: uitvinding van de school.
Socrates: Eerste leraar/pedagoog + filosoof. Hij leefde en wilde sterven in naam van de waarheid.
Ging mensen vastklampen om mee in discussie te gaan. Werd gezien als lastpak en sociaal gevaar. Hij
werd dus ter dood veroordeeld door een schijnproces. Hij zou de jeugd bederven/op slechte ideeën
brengen. Socrates ziet de dood in de ogen, kreeg de kans om doodstraf te ontlopen door gifbeker te
drinken. In de waarheid leven ‘het ware leven’ -> het niet beredeneerde leven is het niet waard om
te leven (constante zelfzorg). Hij wilde daarnaast de moeilijke vragen niet uit de weg gaan. Deze
dingen weten wij niet rechtstreeks, maar dankzij zijn beste leerling Plato die een boel dialogen
geschreven heeft waarin hij Socrates als belangrijkste dialoogpartner beschreef.
Op een bepaalde dag is hij naar de tempel van Dilphi geweest. (?) Hij wist niets met zekerheid -> de
meest wijze mens ter wereld (niet-weten / eironia). Kritische dialoog: men moet in gesprek gaan met
anderen = sociaal. Wanneer je gaat spreken met elkaar, moet je aannemen dat er zoiets is als de
waarheid. Je moet ook beseffen dat hetgene waarvan je denkt dat het waar is, mogelijks niet waar is.
