Consumentenrecht: Harmonisatie 2024-2025 MAS1
CONSUMENTENRECHT
Slides 1. Harmonisatie van het consumentenrecht
Omzetting EU-recht
- Meeste regelen inzake consumentenrecht zijn de omzetting van EU-Richtlijnen
- Omzetting geschiedde in
o (hoofdzakelijk) Boek VI WER
▪ voorheen Wet Handelspraktijken (1991) / Wet Marktpraktijken (2010)
▪ Maar betekent niet dat al die regelen in Boek VI WER omzetting zijn van Europees
recht:
• Vb. dienstenovereenkomst sluiten van bepaalde duur, dan bevat die vaak
clausule van stilzwijgende verlenging. Als de duur van een jaar verstreken is
dan wordt contract automatisch verlengd voor nieuwe periode, dus
consumenten zaten hier aan vast. BE wetgever geeft consumenten
bijzondere bescherming: bij nieuwe periode kan de consument kosteloos
beëindigen, maar met opzegtermijn van max. 2 maanden. Dit was op BE
initiatief.
• Vb. nieuwe boek XIX is helemaal BE initiatief
o oud BW (toekomstig boek 7 BW): regelen met betrekking tot de wettelijke garantie
▪ Ook bijzondere wettelijke garantieregel voor digitale inhoud en digitale diensten
o Afzonderlijke wetgeving
▪ Vb. bijzondere wetgeving voor pakketreizen (=hotel en vlucht boeken bij
touroperator) om reiziger te beschermen.
▪ In BE hebben we geen “Code de Consommation”, wel in FRA
- Belangrijke rol weggelegd voor Hof van Justitie
o Prejudiciële vragen kunnen gesteld worden m.b.t. interpretatie
▪ HvJ is daar creatief mee want heeft zelfs nieuwe regelen gecreëerd om
consumenten te beschermen
• Vb. recht op compensatie (forfaitaire som afhankelijk van de duur van de
vlucht) van passagier bij langdurige vertraging (van meer dan 3 uur) van een
vlucht, tenzij overmacht. Was niet geregeld in verordening, maar HvJ heeft
geoordeeld dat dergelijk recht op compensatie aanwezig moest zijn in de
verordening.
o Onderzoeken of nationale regelen in overeenstemming zijn met EU recht
Hoog beschermingsniveau
- Van waar haalt EU de bevoegdheid om regelen inzake consumentenrecht te harmoniseren?
- Europese rechtsgrond regelen consumentenbescherming:
o 1. Harmonisatie met het oog op de realisatie van de interne markt (art. 114 VWEU)
▪ De EU wetgever ziet de harmonisatie als een voorwaarde voor de realisatie van een
interne markt.
▪ Vanuit standpunt consument: Door te zorgen voor een gelijke bescherming voor de
consument gaan we het vertrouwen van die consument vergroten om
grensoverschrijdende aankopen te doen. Die consument gaat een vergelijkbare
bescherming hebben, dus moet zich minder zorgen maken over toepasselijk recht
want bescherming is geharmoniseerd. Men gaat bijna overal dezelfde rechten
verkrijgen = Confident Consumer Argument
1
,Consumentenrecht: Harmonisatie 2024-2025 MAS1
▪ Vanuit standpunt onderneming: voordeel van harmonisatie is dat consumenten
meer bereid zijn om bij buitenlandse ondernemingen te kopen, en ondernemingen
zijn meer geneigd om hun goederen grensoverschrijdend aan te bieden. Men moet
zich geen zorgen maken over de inhoud van het consumentenrecht in alle andere
lidstaten want de regels zijn geharmoniseerd, dus minder kosten naar advocaten
= kosten reductie
▪ De interne markt zou perfect gaan werken op die manier, maar in de feiten is dit
niet helemaal het geval. Dit heeft te maken met het feit dat verschillende
harmonisatietechnieken bestaan: maximale harmonisatie minimale
harmonisatie (=de lidstaten kunnen de bescherming nog additioneel uitbreiden. Cfr.
Goldplating)
o 2. Bescherming van de economische belangen van consument (art. 169 VWEU)
▪ EU wetgever heeft zich nog (bijna) nooit exclusief gesteund op deze grond voor
consumentenbescherming.
▪ Maximale harmonisatie is enkel mogelijk o.g.v. artikel 114 VWEU
• Als EU een regel maximaal wenst te harmoniseren, dan kan dit enkel op
basis van art. 114 VWEU, dus enkel op basis van interne markt argument.
• Minimaal harmoniseren kan wel o.g.v. art. 168 VWEU
o De doelstelling is het realiseren van de interne markt. Daaruit mag je niet afleiden dat
consumentenbescherming geen prioriteit zou zijn van de EU
o Vereiste van een hoog beschermingsniveau, er wordt gestreefd naar een hoog
beschermingsniveau (NIET hoogste niveau want wellicht niet werkbaar).
▪ Artikel 12 + 114 VWEU
▪ Artikel 38 Handvest Grondrechten EU
▪ Herhaald in Europese Richtlijnen
▪ Basisbeginsel in de rechtspraak van het Hof van Justitie
• HvJ gaat vaak bij interpretatie zeggen dat ze regelen op een
consumentvriendelijke (want consument is zwakkere partij) manier gaan
interpreteren om hoog beschermingsniveau te hebben.
- ➔ Samenkomen van de 2 basisdoelstellingen: (1) realisatie interne markt, (2) creëren hoog
beschermingsniveau
Harmonisatie
- Verordeningen (zelden) en Richtlijnen
- Minimale harmonisatie
o Minimale bescherming, doch additionele bescherming is mogelijk
▪ Nadeel minimale harmonisatie: de bescherming is dan toch niet gelijk
• Vb. Als BE additionele beschermingsmaatregelen heeft genomen, maar
GRIEK overheid heeft diezelfde maatregelen niet genomen, dan loop je het
risico dat je minder beschermd bent als je in GRIEK koopt.
• Vb. Als onderneming is het niet voldoende om te voldoen aan eigen land
want in ander land zijn de regels strenger.
▪ Minimale harmonisatie is minder goed verenigbaar met interne markt-gedachte
dan maximale harmonisatie, dus in theorie is maximaal (overal dezelfde regelen)
beter
2
,Consumentenrecht: Harmonisatie 2024-2025 MAS1
▪ Sommige auteurs gaan nochtans kritiek geven op maximale harmonisatie: bij
maximale harmonisatie kan je als LS niet meer de keuze maken om in additionele
bescherming te voorzien, dus minimale harmonisatie is ook belangrijk.
o Verenigbaarheid met Europees recht beoordelen op grond van het primaire verdragsrecht
(desgevallend Dienstenrichtlijn)
▪ EX: Minimale harmonisatie is niet dat LS zonder enige beperking in additionele
bescherming kunnen voorzien. Dergelijke regel moet rechtvaardigt worden op basis
van het primair verdragsrecht, dus mag geen ongeoorloofde inperking uitmaken van
vrij verkeer (van goederen).
▪ HvJ gaat onderzoeken of nationale regelen in overeenstemming zijn met EU recht
(primair verdragsrecht en secundaire wetgeving (vb. Richtlijnen))
▪ Inperking van vrij verkeer (door additionele bescherming) enkel gerechtvaardigd
indien:
• Doelstelling van algemeen belang
o Is die inperking van vrij verkeer in het algemeen belang? Er is
automatisch aan deze vereiste voldaan volgens HvJ
• Pertinentiecriterium
o Die regel moet pertinent zijn, moet noodzakelijk zijn en bijdragen
aan de bescherming van de consument. Hier weinig problemen bij
• Proportionaliteitstoets
o Die beperking van vrij verkeer mag niet verder gaan dan
noodzakelijk. Er mogen geen minder beperkende maatregelen
bestaan om dezelfde doelstelling van bescherming van
consumenten te gaan realiseren.
▪ (HvJ 16 december 2008, C-205/07, Lodewijk Gysbrechts)
• Richtlijn verkoop op afstand 1997 was een richtlijn gebaseerd op minimale
harmonisatie ( huidige consumentenrichtlijn 2011 gebaseerd op
maximale harmonisatie). Bij overeenkomsten op afstand beschikt de
consument over een herroepingsrecht en bevatte een bedenktermijn van 7
kalenderdagen.
• Additionele bescherming in BE: bijkomend kon binnen de
herroepingstermijn geen betaling van de consument worden geëist. Dit
betekent voor ondernemingen: eerst leveren, en dan pas na 7 dagen kan
onderneming pas betaling vragen. Dit was een nadelige regeling voor
ondernemingen.
• Prejudiciële vraag aan HvJ of deze additionele bescherming in
overeenstemming was met primair verdragsrecht (vrij verkeer):
o Voldaan aan algemeen belang? Ja
o Bijdragen aan bescherming consument? Ja
o Is het proportioneel? Die regel is op zich is proportioneel, MAAR
de wijze waarop hij door de economische inspectie
(toezichthouder) wordt toegepast is disproportioneel.
▪ Want economische inspectie ging argumenteren dat het
verbod om binnen bedenktermijn betaling te eisen ook
impliceerde dat het voor ondernemingen verboden is om
een kredietkaartnummer ten titel van garantie te vragen.
3
,Consumentenrecht: Harmonisatie 2024-2025 MAS1
▪ LS gaat te ver door verbod zo hard te interpreteren, dus is
disproportioneel ten aanzien van beoogde doel.
• Dit verbod bestaat vandaag niet meer want consumentenrecht heeft nu
maximale harmonisatie, dus het is niet meer mogelijk voor BE om in een
dergelijke verbodsbepaling te voorzien.
o Voorbeeld: Richtlijn Oneerlijke Bedingen (1993)
▪ Deze regelgeving is vandaag nog steeds minimaal geharmoniseerd. Op nationaal
niveau kan in grotere bescherming voorzien worden, en veel LS hebben dit gedaan.
Deze richtlijn maximaal harmoniseren is mislukt want er was geen politiek
compromis.
▪ Vb. Zwarte lijst van verboden bedingen is ingevoerd in BE, maar vind je niet terug in
EU norm.
- Maximale harmonisatie
o Meer en meer richtlijnen zijn gesteund op maximale harmonisatie
o Geharmoniseerde gebied: geen additionele bescherming mogelijk (HvJ 23 april 2009, C-
261/07, VTB-VAB)
▪ Verbod op additionele bescherming geldt maar voor het geharmoniseerde gebied
o Wel mogelijk om:
▪ Toepassingsgebied uit te breiden
• = De wetgever beslist om regelen die in een richtlijn vervat liggen ook toe te
passen op situaties die niet onder de richtlijn vallen.
• Vb. Europese richtlijn oneerlijke handelspraktijken regelt handelspraktijken
van ondernemingen jegens consumenten (B2C), maar BE wetgever heeft
een aantal principes uit die wetgeving ook van toepassing verklaard in een
B2B-verhouding.
• De enige toetssteen hierbij zijn de grenzen die het primair verdragsrecht
stelt. Dus mag geen beperking zijn van vrij verkeer goederen of diensten en
moet voldoen aan algemeen belang, pertinentie, proportionaliteit.
▪ Zaken te regelen die buiten geharmoniseerde gebied vallen (vb. HvJ 6 juni 2019, C-
58/18, Schyns)
• = Materies die niet door de richtlijn worden geregeld kan de LS zelf nog
regelen omdat die niet tot het geharmoniseerde gebied horen.
• Vb. consumentenkoop regelen wettelijke garantie is een maximale regeling
waarbij consument bepaalde rechten krijgt bij een conformiteitsgebrek van
een goed. Zaken die niet geregeld zijn zoals bijvoorbeeld elementen m.b.t.
totstandkoming van koopovereenkomst kan wel nog geregeld worden.
• Vb. richtlijn consumentenkrediet: totstandkoming, reclame etc. over
kredietovereenkomst is geregeld, maar die Europese richtlijn bevat geen
regelen over de ontbinding van de kredietovereenkomst wegens
wanprestatie van de consument dus BE wetgever kon dit gaan regelen.
• Maar verenigbaarheid met Europees recht beoordelen op grond van het
primair verdragsrecht (HvJ 12 juli 2012, C-602/10, Volksbank România)
▪ Zaak Schyns:
• Richtlijn consumentenkrediet 2008 is maximaal geharmoniseerd. Die EU
richtlijn vereist dat een kredietgever voorafgaand aan het sluiten van
kredietovereenkomst met consument de kredietwaardigheid van die
4
, Consumentenrecht: Harmonisatie 2024-2025 MAS1
consument verifieert, dus nagaan of consument zijn verplichtingen kan
nakomen (= principe van verantwoorde kredietverstrekking).
• BE voegt daar aan toe dat wanneer kredietgever vaststelt dat consument
onvoldoende kredietwaardig is, dat die kredietgever moet weigeren een
kredietovereenkomst te sluiten. Er geldt dus een onthoudingsverplichting
voor die kredietgever. BE wetgever gaat verder dan EU richtlijn, dus is die BE
regeling verenigbaar met regeling consumentenkrediet?
• HvJ: BE regelgeving is in overeenstemming met richtlijn ondanks dat
richtlijn maximaal geharmoniseerd is, omdat de gevolgen van de
kredietwaardigheidsbeoordeling niet door de richtlijn zijn geregeld. De
richtlijn regelt niet wat na die kredietwaardigheidsbeoordeling moet
gebeuren.
o Voorbeeld: Richtlijn Oneerlijke Handelspraktijken, Richtlijn Consumentenkrediet, Richtlijn
Consumentenrechten, (Richtlijn Goederen), Richtlijn Digitale inhoud en digitale diensten
▪ Richtlijn Goederen staat tussen haakjes. Die richtlijn is maximaal geharmoniseerd,
maar gaat toch een aantal opties bieden aan de LS. Langs de ene kant heb je
maximale harmonisatie, langs de andere kant mag je op bepaalde punten toch in
additionele bescherming voorzien. Die additionele bescherming zijn belangrijke
opties:
• Bij aankoop roerend goed bij professionele verkoper beschik je over
wettelijke garantie (recht op kosteloze herstelling of kosteloze vervanging
wanneer er conformiteitsgebrek aanwezig is bij de levering en zich
manifesteert binnen 2 jaar na levering). Die richtlijn voorziet in
garantietermijn van 2 jaar, maar geeft aan LS de optie om te voorzien in
langere garantietermijn, dus de duur van garantietermijn kan verschillend
zijn per LS. (Langste termijn in IERLAND van 5 jaar).
• Gebreken die zich manifesteren binnen de 2 jaar na de levering bieden
maar recht op herstel of vervanging wanneer die gebreken in de kiem reeds
aanwezig waren op het ogenblik van de levering. Wie draagt bewijslast?
Vereiste van anterioriteit van conformiteitsgebrek. Richtlijn goederen bevat
een anterioriteitsvermoeden gedurende 1 jaar na de levering: dan wordt
weerlegbaar vermoed dat gebrek bij de levering aanwezig was. Maar LS
kunnen de duur van het anterioriteitsvermoeden ook op 2 jaar bepalen, dus
wanneer een gebrek zich manifesteert binnen 2 jaar na levering is het
vermoed vanaf de levering. BE heef deze optie gebruikt
• ➔ Anterioriteitsvermoeden en wettelijke garantie vallen samen in BE
• Waarom zou de EU wetgever een stap teruggezet hebben en toelaten aan
de LS om de garantietermijn te verlengen?
o Die opties moet je zien in historische context. Deze vervangt de
richtlijn consumentenkoop van 1999 (minimale harmonisatie), dus
liet toe om aan additionele bescherming te voldoen. Bij omzetting
van die oorspronkelijke richtlijn had je verschillende regelen.
o Als je deze optie niet had, dan hadden LS hun bestaande
bescherming moeten afbouwen. Die LS waren daar niet toe bereid,
dus die opties die zijn ingeschreven waren politiek noodzakelijk om
bepaalde richtlijnen over de streep te trekken.
5
