Samenvatting
mediabeleid
DEEL 2: INSTRUMENTEN VOOR DE UITWERKING VAN EEN
MEDIABELEID
Frederique Van Brussel
VUB | 2019-2020
1
,Inhoudsopgave
1. PARADIGMATISCHE OMWENTELING ............................................................................ 4
1.1. EVOLUTIES BINNEN POLITIEK, MEDIA EN PUBLIEK ............................................................ 4
1.1.1. Eerste fase ........................................................................................................................................5
1.1.2. Tweede fase .....................................................................................................................................5
1.1.3. Derde fase ........................................................................................................................................6
1.1.4. I, I en I mix: fase 1 .............................................................................................................................6
1.1.5. I, I en I mix: fase 2 .............................................................................................................................7
1.1.6. I, I en I mix: fase 3 .............................................................................................................................8
2. ACTOREN EN INSTRUMENTEN VAN HET VLAAMSE, BELGISCHE EN EUROPESE
MEDIABELEID ..................................................................................................................... 9
2.1. Paradigmatshift 1986 ....................................................................................................... 9
2.2. Actoren ........................................................................................................................... 9
2.2.1. Trechter van beleidsvoering .............................................................................................................9
3. REGULATOREN ............................................................................................................ 16
3.1. Evoluties binnen politiek, media en publiek.....................................................................16
3.2. Paradigmatische shift .....................................................................................................18
3.2.1. Een veranderende driehoeksverhouding staat – media – publiek .................................................18
3.2.2. Een staat op afstand .......................................................................................................................19
3.2.3. In diverse landen oprichting sterke regulatoren ............................................................................20
3.2.4. Andere voorbeelden.......................................................................................................................21
3.2.5. België: fragmentering bevoegdheden en domeinen ......................................................................21
3.3. Vlaamse regulator voor de media....................................................................................22
3.3.1. Historiek .........................................................................................................................................22
3.3.2. Algemene kamer ............................................................................................................................23
3.3.3. Tweede kamer ................................................................................................................................25
3.3.4. Samenstelling algemene kamer .....................................................................................................25
3.3.5. samenstelling Kamer voor onpartijdigheid en bescherming van minderjarigen ...........................25
3.3.6. Organogram ...................................................................................................................................26
3.3.7. Voorbeelden van beslissingen ........................................................................................................26
3.3.8. Meeste klachten zijn reclame-inbreuken .......................................................................................28
3.3.9. Voorbeelden reclame-inbreuken ...................................................................................................28
3.3.10. Specifieke cases: Product placement .............................................................................................28
3.3.11. Voorbeelden: onpartijdigheid ........................................................................................................29
3.3.12. Beoordelingscommissie in kader van stimuleringsregeling ...........................................................29
3.3.13. Ex Ante evaluatie van nieuwe mediadiensten ...............................................................................30
3.3.14. Hobbelig parcours, legitimering blijft moeilijk ...............................................................................30
3.4. BELGISCH INSTITUUT VOOR POSTDIENSTEN EN TELECOMMUNICATIE ..............................31
3.4.1. Bevoegdheden................................................................................................................................31
3.4.2. Historiek .........................................................................................................................................32
3.4.3. Taken ..............................................................................................................................................32
3.4.4. Werking ..........................................................................................................................................34
3.4.5. Toezicht ..........................................................................................................................................34
3.4.6. Organisatie .....................................................................................................................................34
2
, 3.4.7. Voorbeelden ...................................................................................................................................35
3.4.8. Case Orange ...................................................................................................................................35
3.5. Belgische mededingingsautoriteit ...................................................................................36
3.5.1. Historiek .........................................................................................................................................37
3.5.2. Taken ..............................................................................................................................................37
3.5.3. Werking ..........................................................................................................................................38
3.5.4. Organigram.....................................................................................................................................39
3.5.5. Mediagerelateerde dossiers ...........................................................................................................39
3.5.6. Voorbeelden beslissingen ..............................................................................................................39
3.6. Gegevensbeschermingsautriteit ......................................................................................40
3.6.1. Historiek .........................................................................................................................................40
3.6.2. Taken ..............................................................................................................................................40
3.6.3. Opdracht ........................................................................................................................................42
3.6.4. Voorbeelden ...................................................................................................................................43
3.6.5. Organisatie .....................................................................................................................................43
3.6.6. Structuur ........................................................................................................................................44
3.7. Zelfregulering .................................................................................................................44
3.7.1. Context: zelfregulering in de mediasector .....................................................................................44
3.7.2. Vlaamse raad voor journalistiek .....................................................................................................45
3.7.3. Jury voor ethische praktijken inzake reclame ................................................................................45
3.7.4. Andere voorbeelden zelf- en coregulering .....................................................................................46
3.7.5. Coregulering ...................................................................................................................................46
3
,1. PARADIGMATISCHE OMWENTELING
1.1. EVOLUTIES BINNEN POLITIEK, MEDIA EN PUBLIEK
De situatie in 1986 zorgde voor een belangrijk kantelmoment. Het medialandschap in Europa voor die
datum was gedomineerd door de publieke omroep, het was de enige speler die er was. In het VK in ’50
was er wel al wat privaat, maar waarom hebben ze dan gezegd dat enkel de publieke omroepen de
mogelijkheid krijgen van daar actief te zijn? De saus waarmee dit verhaal verkocht werd is een
emancipatorische boodschap; we moeten het volk informeren. Het technologische aspect veranderde
daarna pas.
Stel bijvoorbeeld dat men private radio zou toelaten, dan zou die markt niet ten volle kunnen spelen. Je
zou namelijk moeten zeggen jij mag wel uitzenden, jij niet, … Dus laat het ons monopoliseren en er een
overheidsinstantie van maken. De BBC was opgericht als een tv-initiatief en is later pas omgevormd tot
staatszender als publieke omroep. Vandaag heb je veel meer private iniatieven, maar dat publiek is ook
nog altijd.
Mediaproductie voor ’80 bestond niet, er was enkel een productiemarkt voor film en niet echt
productiehuizen omdat het meeste qua productie intern gebeurde bij de publieke omroep zelf.
Met de liberalisering zijn heel wat technische mogelijkheden gekomen en dat zorgde voor een grote
dominantie van de VS, terwijl de bedoeling eigenlijk was van net dat tegen te houden. Men kocht
formats ed. op, want er waren niet echt productiehuizen en de tijd van die publieke omroep moest
natuurlijk wel gevuld worden…
Waarom was 1986 dan zo’n belangrijk jaar?
• TF1 werd geprivatiseerd
• Margeret Thatcher liet een commissie samenkomen; Peacock Commission
o Thatcher was een erg liberaal politicus en sterk beïnvloed door Reagan en de VS. De
commissie moest evalueren of BBC nog moest gesubsidieerd worden. Alles werd op dat
moment in vraag gesteld, dus ook de BBC. De Peacock commission heeft toen geleid tot
het ontstaan van Channel Four bijvoorbeeld. Dat is een unieke zender in het VK, het is
een overheidszender, maar moet alles uitbesteden en moet zichzelf volledig financieren
met vb. commerciële zaken.
• Verder was er naar jongeren toe heel weinig content dus begon men met meer edgy
programma’s, controversiële dingen als black mirror, big brother, utopia, …
• Er was ook de intrede van de WTO in dat mediadossier en dat kwam erop neer dat men wilde
discussiëren over de audiovisuele diensten binnen de Uruguay ronde. Europa was daar destijds
hard tegen, omdat het risico bestond dat de quota om de VS buiten te houden illegaal zouden
worden bijvoorbeeld. DUS aangezien gans Europa aan één zeil trok en allemaal nee zeiden,
kwam er een uitzondering → de cultural exception, om de audiovisuele diensten niet te
liberaliseren.
4
,1.1.1. EERSTE FASE
• Monosectoraal: alles was binnen éénzelfde sector, beginnend met radio, dan televisie, …
• Nationalistisch: het was sterk geënt op de natiestaat
• Paternalistisch: de overheid besliste wat het publiek goed en graag moest zien, omdat er geen
keuze was.
• Dominantie van film en Amerikaanse film begint de Europese markt te overspoelen.
1.1.2. TWEEDE FASE
• Er komt liberalisering en dus concurrentie. In veel landen was dat zogezegd gecontroleerde
concurrentie, maar niet iedereen mocht overal gewoon beginnen uitzenden.
• De intrede van Europa: het is de eerste keer dat Europa gaat meebeslissen over het
mediabeleid. Was een heel belangrijk moment, want dat heeft geleid tot de liberalisering van
de sector.
• Transnationale mediacorporations: grote conglomeraten die ontstaan zijn. Bv. Discovery,
Sanoma, Springer, Bertelsmann, RTL Group, …
• Economische objectieven: heel erg duidelijk. Europa zei we moeten de markt alle kansen geven,
dus we moeten er ook voor zorgen dat er privé spelers en meer meningen zijn, dus pluralisme.
Nu weten we dat dat niet zo is, want kijk naar Amerika. Zoveel pluralisme is daar niet, het is
soms gewoon commercieel interessant van te kopiëren…
5
,1.1.3. DERDE FASE
• Fase waar we nu ook nog inzitten: een echte paradigmashift.
• Data = de nieuwe grondstof. Dat is de reden waarom Disney bijvoorbeeld een platform heeft
uitgewerkt. Dat heeft te maken met die dataficatie. Zij hebben een band met hun consument,
weten wat die wilt, aankoopt, welke sites die bezoekt, … Dus volgen ze de idee van data als
grondstof.
• Je krijgt ook een complexe situatie door het volgende; vroeger was er de publieke omroep,
enkele privéspelers, de distributeur, de producent, … Dat waren allemaal duidelijk afgelijnde
markten en beleidsdomeinen (beleidsdomein van de kranten, beleidsdomein van de publieke
omroep, van de filmondersteuning, …), maar nu krijg je een situatie waarbij dat niet meer zo
afgelijnd blijkt. Telenet gaat rechtstreeks aan hun klanten voetbal aanbieden, kranten gaan
online en audiovisueel inzetten, omroepen idemdito, …
• Je krijgt dus spanningsvelden en die worden nog meer gevoed door de onzekerheden in die
ontwikkelingen. Er komt bijvoorbeeld heel veel druk op lokale content: we zijn er bang voor
omdat we gewoon niet weten wat dat binnen een paar jaar gaat geven.
• Platformisering: er is een verschil tussen een mediabedrijf en een platform. Een platform is een
gesloten circuit waarbij je met veel kapitaal, eigen producten etc, je klanten in dat gesloten
circuit wil brengen. Stel je bent klant bij Amazon, je kijkt naar Prime, je post komt via Amazon,
je koopt je goederen via de site, … Wat maakt zo’n platform sterk? Het wordt sterk gedreven
door schaalvoordelen. Facebook bv. werkt alleen maar omdat dat wereldwijd is.
• Disruptief consumentengebruik: consumenten beginnen namelijk voor hun eigen content te
zorgen. De consument wordt de motor van iemand anders zijn businessmodel. De grote
uitdaging wordt het reguleren van je algoritmes…
1.1.4. I, I EN I MIX: FASE 1
De eerste fase speelt heel hard in op de modernistische idealen. Het idee van de maakbaarheid van
de mens en dat de publieke omroep er is om die mens op te voeden. Eind van de jaren ’90 werd dat
al sterk in vraag gesteld. In de eerste fasen werden echter vooral de belangen van de staten gediend.
Je had geen onafhankelijke tv producties, het was simpel.
6
, 1.1.5. I, I EN I MIX: FASE 2
In de tweede fase kwam dan meer het idee van het postmodernisme de kop op steken. Het idee van
maakbaarheid en vaste idealen kwam op de helling te staan. Het modernisme was namelijk
geïnspireerd door een samenleving die evolueert naar iets beter. Maar daardoor zet je je als
samenleving ook moreel superieur op. En dat laatste is naar andere samenlevingen niet zo evdient,
want wij staan niet moreel superieur… Daaruit vloeide dat postmodernisme voort. Ook uit het idee
dat autoriteit niet kan bepalen wat kunst is. Want verzet op zich kan ook kunst zijn. Neem het
dadaïsme bijvoorbeeld, dat is enorm postmodern. Die ideeën voedden ook de politici die zeiden dat
het inderdaad niet aan hen was om te zeggen wat goed en slecht was.
Consumentensoevereiniteit: wij moeten de kijker bedienen en als die het niet leuk vindt, dan zapt
ie maar weg.
New management was ook een heel belangrijk gegeven. Er werd veel meer uitgegaan van meetbare
criteria en performatnie.
Je krijgt instrumenten van op afstand. Men begon te beseffen dat de vervlechting tussen politiek en
media niet optimaal was. Dus zaken als bv. filmfonds en regulatoren werden op afstand gebracht van
de staat.
7
