Pagina 1 van 125
Intersectionaliteit & diversiteitsstudies: prof. Carine Plancke en prof Emery (IDS)
Wat?
- studie van menselijke verschillen ➔ wat leidt tot ongelijkheid en dynamieken
- centrale concepten: identiteit, diversiteit, norm, macht privilege, inclusie
- humane, psy en socio invalshoek
- intersecties
Planning:
verplichte teksten: hoofdgedachten, vat samen, wie is de auteur, wat vat zij samen in kerngedachten
Gender is?
- sekse = biologische verschillen
- gender= sociale en culturele constructie van mannelijkheid en vrouwelijkheid ➔ CONCEPT binnen
constructivisme: aangeleerd en sociale constructie (aanleren via socialisatie)
Problematisch is die dichotomie man/vrouw (2 seksen), mannelijk/vrouwelijk (2 genders)
- Binaire indeling gender: biologische sekseverschillen, focus ligt op biologie
- Als concept: uit constructivisme: aangeleerd door socialisatie, gaat om sociale en culturele constructies
die we nu veel meer in vraag gaan stellen
Genderidentiteiten= innerlijk gevoel: beleving als man/vrouw: 3 groepen
1. Cisgender: genderidentiteit (beleving) komt overeen met sekse: vulva voelt zich vrouw
2. Transgender: sekse komt niet overeen met identiteit/beleving: penis voelt zich vrouw
3. Non-binaire identiteiten: voelt zich niet thuis in binaire categorie van of man of vrouw
Genderstudies:
Ontstaan om aspect van sociale en culturele constructies van mannelijkheid en vrouwelijkheid te onderzoeken
➔ dat is er niet vanuit biologie, maar is op een bepaalde manier geconstrueerd. De laatste 2 decennia wordt
dichotomie man/vrouw in vraag gesteld en hoe dit samenhangt in begin van het feminisme.
Heteronormativiteit= link gender en seksuele oriëntatie: alsof heteroseksualiteit de norm is
Vanuit binaire optiek: man VS vrouw, vrouwelijk VS mannelijk is men aangetrokken tot opposities: man is
aangetrokken tot vrouw, en vrouw tot een man. Bias: zaken vanuit bril/optiek bekijken➔ in heteronormatieve
denken ga je vaak zien dat deze twee tegengestelde polen aan elkaar gekoppeld worden
• Compulsory heterosexuality (Adrienne Rich)
• Heterosexual matrix (Judith Butler)
, Pagina 2 van 125
Heteronormativiteit=
- Culturele en sociale overtuigingen en praktijken die men als standaard de norm ziet voor seksualiteit
- Het impliceert dat relaties tss M/V de enige normale en acceptabele vorm van romantische of
seksuele betrekkingen inhouden
- Het is een binaire opdeling, waarin seksuele oriëntatie en gender als opposiet worden gezien en dit
schept bv de verwachting dat die opposities: M/V zich tot elkaar aangetrokken voelen
Compulsory Heterosexuality Heterosexual Matrix
verplichte heteroseksualiteit door Adrienne Rich Judith Butler
= Adrienen Rich introduceerde het concept van - Judith Butler introduceert concept van
verplichte heteroseksualiteit heteroseksuele matrix, om normatieve
- Hiermee verwijst ze nar de sociale druk die structuren van gender en seksualiteit in de
er heerst vanuit de SL dat mensen SL te begrijpen ➔ heteroseksualiteit wordt
heteroseksueel zijn en heteroseksuele genormaliseerd en genderrollen hierdoor
relaties aangaan gereproduceerd
- Koppeling van tegengestelde polen: de SL - Normatieve constructies: normatieve
moedigt tegengestelde aantrekkingen M/V denken gaat gender en seksualiteit
aan als romantische partners internaliseren als de norm
Cisnormativiteit= genderkoekje: genderidentiteit overeenstemt met biologische sekse
Concept uit transstudies komt. Cis= overeenstemming tss gender (sociale/culturele construct: beleving van
mannelijkheid en vrouwelijkheid) en sekse. ➔ dit toont de complexiteit van een persoon: identiteit, expressie,
aantrekking, sekse hangt niet noodzakelijk samen!
Doorbreken van cisnormativiteit:
o Genderinclusieve communicatie in het beleid te brengen: inclusieve taal: termen gebruiken die
meerdere genderidentiteiten erkent bv gebruik van genderneutrale voornaamwoorden
o Vanuit marginalisatie de norm in vraag stellen ➔ afkomstig uit transstudies waarbij men niet
cisnormatief is (biologische sekse komt niet overeen met de genderidentiteit en/of -expressie)
en zo kan men de norm zichtbaar maken en van cis (normatieve) naar trans
o Ondersteun transgenderrechten om gelijke rechten en kansen bij alle genderidentiteiten te
omarmen, doorbreken van cisnormativiteit
o Luister naar geleefde ervaringen
o Zorg voor inclusieve ruimtes waar mensen zich welkom voelen door inclusief beleid, trainingen
voor personeel, bewustwordingscampagnes
o Bevorder empathie en respect voor diversiteit
Wat is genderidentiteit?
Hoe gaat een persoon zichzelf identificeren, dit staat los van biologische sekse. Genderkoekje wordt vaak
gebruikt om de complexiteit van gender aan te geven en binaire opvattingen te doorbreken (M/V): gender is
een spectrum met scala aan identiteiten en uitdrukkingsvormen:
- M/V traditionele genderbeeld: binaire categorisatie
- Tussencategorieën: variaties tss M/V: ruimte is voor mensen die zich niet strikt M/V voelen
- Ruimte voor andere identiteiten zoals non-binaire personen: genderqueer, genderfluïde, agender,…
, Pagina 3 van 125
Hoe verklaar je gender volgens Marchbank en Leterby 2014?
Gender verklaard volgens Marchbank & Letherby
1. Biologisch Verklaren vanuit fysiologische en genetische aspecten om gender te begrijpen
bv gedragsverschillen toeschrijven aan biologische verschillen bv zorgend
vermogen van moeders postpartum door hormonale regulatie.
KRITIEK: vaak essentialistisch: omdat men gedragsverschillen te simplistisch
verklaard zonder rekening van andere invloeden uit SL
2. Sociale leertheorieën Willen genderontwikkeling begrijepn door zich te richten op opvoeding en
socialisatie, constructivistische theorieën omdat ze ervan uit gaan dat
genderidentiteit gemaakt wordt door sociale interacties en leerprocessen,
KRITIEK: weinig aandacht voor individuele verschillen, agency en mogelijk
verzet tegen opgelegde genderrollen. Het geeft meer aandacht voor normen
aangeleerd in opvoeding dan aan diversiteit in manieren waarop individuen
hun eigen identiteit vormgeven
3. Poststructuralistische Ligt indruk o individuele vrijheden en tegen normatieve genderidentiteit in te
theorieën gaan. Bv Butler zegt dat gender een performance is en benadrukt de rol van
angecy in het vormgeven van genderidentiteit. Hier is wel aandacht voor
agency, in vraag stellen van normatieve ideeën over gender en dat macht zich
ook op microniveau situeert
4. Materialistische Deze vloeien voort uit het marxisme en gaan over economische belangen,
theorieën ongelijke sociale verdeling, rol van arbeid bv onbetaalde zorg in
genderverhoudingen.
Kritiek op het neoliberalisme: beleid houdt te weinig rekening met
genderdynamieken en inclusieve economische praktijken!
(neoliberalisme= economische en politieke stroming die ijvert voor een vrije
markt, beperkte inmenging van overheid in in economie, vele nadruk op
individualisme: zelfstandige keuzes maken en zelf verantwoordelijk zijn voor
succes of falen.)
Gender kan als een complex, dynamisch en contextueel fenomeen gezien worden dat verder gaat dan
binarismen en biologisch determinisme. Dit dat traditionele opvattingen uit en zorgen voor een dieper
begrijpen van diversiteit in genderrollen en -identiteiten. Dit zien we bij seksuele differentiatie VS gender
theoritici. Leg uit!
Seksuele differentiatie Verwijst veelal naar seksuele verschillen: binaire opdeling volgens biol/genetica
Gendertheorie Verwijst eerder naar socio-cultureel construct en dit als concept benaderen
Deze 2 gendertheorie en seksuele differentiatie werden vroeger vaak als synoniem
gebruikt en zo ging men biologie kopplen aan bepaalde sociale rollen en
verwachtingen bv dat een man krachtig is en een vrouw kwetsbaar. Maar
hedendaagse theorieën koppelen gender los van strikt biologische bepalingen
omdat ze uitgaan van die socio-culturele constructies die historisch gezien
gesitueerd zitten en merdere fenomen dan enkel biologische verschillen.
• Gender is fluïde: ligt niet vast maar kan veranderen ngl tijd/cultuur
• Performatief (Butler 1990): gender is iets wat we doen ipv zijn: optreden
en we kunnen actief ervoor kiezen (agency) om te verschuiven of te
veranderen
• Multi-dimensioneel (Joan Soctt): gaat niet alleen over individuele
ervaringen, maar ook over machtsdynamieken mbt gender: bv invloed van
religie, structurele machtsverhoudingen
, Pagina 4 van 125
Een gendered benadering probeert niet alleen gender te begrijpen, maar plaatst het ook binnen bredere
sociale, culturele en machtscontexten, met aandacht voor diversiteit en intersectionaliteit. Het doel is om
een dieper inzicht te krijgen in hoe genderrelaties en -constructies worden gevormd en hoe ze verschillende
aspecten van het menselijk leven beïnvloeden. Leg uit: De belangrijkste principes van een gegenderde
benadering door Marchbank & Letherby:
Gengenderde benadering door: Marchbank & Letherby
1. Gender als sociale Socio-cultureel concept: begrijpen in sociale structuren en normen.
constructie
2. Hegemonische en non- Kan uitgedrukt worden in hegemonische of dominante en sociaal aanvaarde
hegemonische vormen vormen alsook in non-hegemonische of niet-dominante en vaak
gemarginaliseerde vormen. Deze benadering zegt dus dat gender dynamisch
is en open staat voor verandering en dat individuen actief kunnen
deelnemen aan het vormgeven van hun eigen gender (performing gender)
3. Gender als potentieel Men gaat binariteiten in vraag stellen en wordt zich meer bewust van de
socio-culturele constructen, het kan zich nog verder ontwikkelen: potentieel
in om voorbij die rigide opties te gaan!
4. Focus op macht Legt nadruk op macht van het individu als instituties, alsook materiële
aspecten en het patriarchaat dat bijdraagt aan het in stand houden van
ongelijkheden op basis van gender
5. Verband met andere Men staat open voor intersectionaliteit: overlappende invloeden van
sociale identiteiten verschillende identiteiten die dus zeggen dat gender maar 1 aspect is van
identiteit en men niet los kan maken van andere sociale factoren
Diversiteit=
- Hot topic:
- beleidsniveau (bv meer diversiteit in organisaties),
- geesteswetenschappen (analyseren),
- instrumenteel (hoe toepassen)
Wat bedoelt Vertovec (2015) met volgend citaat:
Routledge International Handbook of Diversity Studies, edited by Steven Vertovec (2015): “Contemporary
scholarship builds upon decades of significant empirical and theoretical work surrounding key concepts like
race, gender and sexuality as well as subjects such as discrimination, social movements and social inequality”
• Onderzoek naar diversiteit bouwt verder op eerdere studies zoals in genderstudies en andere OZ die
machtsongelijkheden in vraag stsellen ➔ diversiteitsstudies zijn dus geen geïsoleerde studies, maar
maken deel uit van een bredere intellectuele en academische context: OZ verschillende vormen van
sociale ongelijkheid en machtsstructuren
• Verwijst naar concepten zoals gender, ras en seksualiteit: complex, bevat verschillende identiteiten en
machtsdynamieken
• Diversiteitsstudies zijn voortdurend evoluerend en bouwen voort op eerdere inzichten om complexiteit
van de SL te begrijpen.
