Samenvatting Environmental Health
Examen
• Het examen bestaat uit enkele open vragen en kan zowel in Nederlands als in Engels ingevuld worden.
• Cijfer (2023/4): 18/20
Module 1: Environmental Health and the Burden of Disease
1.1 Inleiding
• 4 theorielessen van elks 3 uur. De verplichte (mandatory) teksten zijn niet echt verplicht maar wel aan te raden.
• Health (gezondheid) is volgens de constitutie van het WHO (bij oprichting 1948) een staat van fysieke, mentale en
sociale welzijn en niet zomaar de afwezigheid van ziekte (houdt ook rekening met mentale aspect).
o De mentale en dan vooral de specifiek sociale aspecten werden sterk in de verf gezet door het model van
Whitehead and Dahlgren uit 1991. Dit model werd ook overgenomen door de Amerikaanse CDC1 om de
sociale determinanten, ook wel de “causes of the causes” van gezondheid te definiëren. Zo zijn enkele van de
belangrijkste sociale factoren die iemands gezondheid beïnvloed de socio-economische status (inkomen,
opleiding), de leefomgeving (neighborhood) en social support netwerken (tegen eenzaamheid).
o Men maakt een onderscheid tussen gezondheid op niveau van individu (verzorgt door health care
professionals) en populatieniveau: public health. Public health wordt door het WHO gedefinieerd als de
wetenschap en kunst2 voor het voorkomen van ziekte in de bevolking, bescherming / verlengen van de
levensduur van de bevolking (protectie) en communiceren aan de bevolking over hoe men de gezondheid kan
verbeteren (Winslow, 1920). In het algemeen kan men 5 componenten onderscheiden in public health:
▪ Surveillance (monitoring). Gezondheid gerelateerde gegevens registreren en analyseren.
▪ Health services (zonder gezondheidsdiensten zoals ziekenhuizen komt men nergens).
▪ Preventie (eerste onderdeel definitie). Voor preventie maakt men onderscheid tussen 3 vormen van
preventie: primaire preventie (preventie voordat een ziekte optreedt bv promoten gezond dieet en
fysieke activiteit), secundaire preventie (preventie van een bepaalde ziekte door ze te stoppen of
sterk te vertragen in een vroeg stadium bv kanker screenings3 of cholesterol verlagende medicatie4)
1
Centers for Disease Control and Prevention; de nationale public health agency en is verantwoordelijk voor public health monitoring
en onderzoek in gezondheid-gerelateerde zaken zoals besmettelijke (infectious disease) ziekten, voedselveiligheid en environmental
health. In België is het equivalent Sciensano (combinatie van science en sano; gezondheid). Het equivalent in NL is het Rijksinstituut
voor Volksgezondheid en Milieu.
2
Wegens dat men op een effectieve manier moet kunnen communiceren bv over de voordelen van vaccins en gezond eten.
3
Deze zijn ontworpen om kanker in vroege stadia te detecteren.
4
Statine voorkomt hartziekten. Deze mensen zijn typisch niet zeer ziek dus vroeg stadium.
1
, en tertiaire preventie (preventie van aftakeling bij een vergevorderde ziekte bv managen van
arthtritis).
▪ Health protection (tweede deel definitie).
▪ Health promotion (derde deel definitie).
2
,• Enkele statistieken over ziektepreventie. In onze samenleving waarderen we preventie niet genoeg. We praten er veel
over maar voegen de daad niet bij het woord.
o In de meeste westerse hoge inkomen landen gaat slechts gemiddeld 3% van de gezondheidsuitgaven naar
preventie (primaire; communiceren, secundaire; screenings, tertiaire; medicatie). Dit terwijl in 75% van de
doktersvisites de ziekte preventief is i.e. te voorkomen door zaken zoals voldoende lichamelijke beweging en
hygiëne bv wassen van handen (CDC).
▪ We denken te veel dat zaken onder ouderdomsziekten vallen. We gaan ervan uit dat bloeddruk stijgt
naarmate men ouder wordt. Dit is fout. Mensen die blijven sporten in hun oude dag kennen bijna
geen stijging in de bloeddruk.
o Ook sommige kankers kan men zeer goed preventief behandelen. Vrouwen die zich houden aan 150 minuten
lichamelijke beweging per week hebben 40% minder kans op borstkanker dan sedentaire vrouwen (dit vnl.
door de vermindering van vetcellen die oestrogeen aanmaken wat geassocieerd is met een toename in het
risico van borstkanker). Maar voor een reden is dit geen bekend feit in de medische wereld noch in de
publieke opinie.
• Environmental health. Environmental health is de tak van public health dat fysieke en chemische factoren5 (ook wel
environmental factors: kwaliteitsvariabelen bv waterkwaliteit, luchtkwaliteit,…), buiten het menselijke lichaam (geen
genetische ziekten), op de (menselijke) gezondheid bestudeert, exclusief persoonlijke levensstijlkeuzes (zoals dieet; bv
vette voeding, en niveau van fysieke activiteit), en de impact van infectueuze ziekten6. De gezondheid van de mens
staat centraal maar dieren en niveaus van biologische organisatie (gemeenschappen, ecosystemen,…) zijn niet
uitgesloten (overlap with one health?).
o Enkele andere gerelateerde disciplines: milieutoxicologie (onderzoekt oorzaak gevolg van substanties op
individuen en niveaus van biologische organisatie), environmental epidemiology (onderzoekt de resultaten
van de milieutoxicologie op populatieschaal maar werkt meer met kansen). Toxicologen en epidemiologen
werken dus vaak samen.
• Enkele historische case studies.
o Meuse valley fog in 1930. Door weinig wind en een anticycloon die zorgde voor temperatuurinversie bleven
de gassen uitgestoten door de lokale industrie hangen in de Maas vallei nabij Luik. Vooral zwaveldioxide
(komt vrij bij verbranden van steenkool) was de grote boosdoener en veroorzaakte vele doden (meer
bepaald; 64). In die tijd had men nog weinig weet van de schadelijke effecten van zwavel bij
steenkoolverbranding en wijdde men het aanvankelijk aan een uitbraak van een mogelijke infectionele ziekte
(kranten stonden er vol van).
o London fog 1952. Opnieuw door een temperatuurinversie (in dit geval winter inversie) bleef zwaveldioxide
van de industrie hangen en leidde tot 8000 excessieve doden.
o Astma uitbraken in Barcelona tussen 1981-1986. Tussen 1981 en 1986 vonden er meerdere uitbraken van
astma plaats. Na onderzoek van locatie- en tijdsgebonden kenmerken van de in de ziekenhuizen opgenomen
patiënten kon men de bron van de uitbraken vinden; de haven. Tussen 13 en 16h werden soja bonen
uitgeladen en kwam er stof vrij. Dit was de echte oorzaker.
▪ Belangrijk: de term uitbraak (outbreak) is ook van toepassing op niet-besmettelijke ziekten. Het is van
toepassing op alle soorten ziekten. De definitie van een ziekte uitbraak is een plotselinge toename
van voorkomens (occurences) dat niet gewoonlijk is voor een locatie of seizoen.
5
Biologisch vanwege pathogenen en allergenen.
6
Water quality and waste management are environmental factors that can affect the transmission of infectious diseases like cholera
no?.
3
, • Enkele andere case studies:
• Een polluent is elke stof die een schadelijke effect kan hebben op de menselijke gezondheid of op niveaus van
biologische organisatie (bv gemeenschap, ecosysteem). Men deelt polluenten op volgens aarde compartimenten:
lucht (air pollution), bodem (soil pollution), water (water pollution) en één volgens beroep (occupational pollution).
Deze maakt samen de total pollution.
o Water polluenten (tweede grote groep) zijn vnl. pathogenen (die vnl. vrijkomen bij afwezigheid van riolering
of floods), pesticiden uit de landbouw, disinfectie bijproducten (DBP’s) en dan vnl. trihalomethanen (maar ook
600 andere gemeten DBP’s)7, geneesmiddelen...
o Occupational polluenten zijn bv benzeen voor arbeiders in de petrochemie (die benzeengassen kunnen
inademen), maar ook bv schoonmakers blootgesteld aan chemicaliën in schoonmaakproducten (leidt tot
allergieën en astma). Een grote occupational pollutant vroeger was asbest.
o Bodempolluenten hebben de kleinste impact op mortaliteit in de wereld (een vorm van bodempolluenten zijn
zware metalen, al komen deze ook in water voor).
o Luchtvervuiling zie volgende paragraaf.
• De burden of disease (door environmental factors) zoals vermeld in de titel vertaalt zich naar 2 soorten lasten:
o Premature deaths (vroegtijdige sterftes). Naar schatting zijn er elk jaar 9 miljoen vroegtijdige doden of 16%
van alle doden te wijten aan environmental pollution, juist meer dan de vroegtijdige doden veroorzaakt door
roken (!). Het merendeel van de vroegtijdige overlijdens door vervuiling komt van luchtvervuiling (vnl. fine
particulate matter PM2.5 en PM108 maar ook NO2 van wagenemissies, SO2 van verbranden van steenkool) en
komt vooral voor in middel tot hoogmiddel-inkomen landen (ontwikkelingslanden). Minder in lage-inkomen
(en hoge inkomen) landen wegens afwezigheid zware industrie (!).
o DALY’s (disability adjusted life years; years lost). Een DALY is de som van het aantal jaren verloren door zowel
vroegtijdig overlijden (ziekte) en beperking (disability). Hoe hoger het aantal hoe slechter, of; hoe hoger de
“burden of disease”.
▪ Het grootste aantal verloren jaren is vooral voor personen die zeer vroeg sterven (post-neonatale
periode9) t.e.m. 4 jaar en wordt geleidelijk hoger vanaf 50 jarige leeftijd.
7
Leidt tot hogere kans op blaaskanker en geboorteafwijkingen.
8
De verschillende sectoren in de economie zijn bijna allemaal evenveel verantwoordelijk voor PM2.5 en PM10 uitstoot; in de VS geldt
volgende proporties: transport en vervoer voor 12%, industrie voor 15%, energieopwekking (fossiele brandstof) voor 20%, residentiële
verwarming (branden van hout); 12%, agricultuur (vnl. van crop burning voor het verwijderen van onkruid en ziekte controle. Nog
steeds toegelaten in de VS en EU maar bv enkel met vergunning en tijdens dagen met goede meterologische condities om de
luchtkwaliteit te beschermen), bosbranden in de VS zijn verantwoordelijk voor 15% van PM2.5 emissies, road dust van wrijving met
banden is verantwoordelijk voor 20% van PM2.5.
9
Post-natal verwijst naar de eerste 4 weken na de geboorte (childbirth). Post-neonatal is de periode na de natale periode (4 weken)
tot en met één jaar oud.
4
