Oefenvragen penologie
Waarom was het voor de deelredactie Penologie en Victimologie moeilijk om de
ontwikkelingen in de strafuitvoering en victimologie van de afgelopen 10 jaar in kaart te
brengen?
De diversiteit en hoeveelheid aan bijdragen en ontwikkelingen maakten het onmogelijk om een
exhaustief overzicht te geven.
Welke maatschappelijke gebeurtenis in 2016 heeft geleid tot verhoogde aandacht voor
radicaliseringsprocessen in de strafuitvoering?
De terroristische aanslagen in Brussel (Maalbeek) en Zaventem op 22 maart 2016.
Waarom werd de naam van de deelredactie in 2010 gewijzigd naar 'Penologie en
Victimologie'
Vanwege de groeiende aandacht voor slachtoffers in de strafuitvoering en de herstelgedachte in
het strafrechtelijk beleid.
Wie nam in 2017 de leiding over van de deelredactie 'Penologie en Victimologie'?
Eric Maes.
Waarom wordt in deze tekst enkel gefocust op strafuitvoering in België?
Strafuitvoering is een veelzijdig domein dat sterk in beweging is, en daarom werd gekozen om de
focus te beperken.
Sinds wanneer kampt België met overbevolkte gevangenissen?
Sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw.
Wat was het Justitieplan van minister Koen Geens in 2015 met betrekking tot de
gevangenispopulatie?
Hij stelde voor om de gevangenispopulatie terug te dringen tot 10.000 gedetineerden.
Hoeveel gedetineerden telde België in 2014, volgens de cijfers?
In 2014 waren er bijna 11.600 gedetineerden, met een piek rond 12.000.
Wat was een opvallende trend in de strafduur van veroordeelden tussen 1980 en 2013?
Gedetineerden met een straf tot één jaar zijn bijna volledig verdwenen, terwijl straffen van meer
dan vijf jaar zijn toegenomen.
Hoe groot is het aandeel gedetineerden met een niet-Belgische nationaliteit in de Belgische
gevangenissen in 2017?
44% van de gevangenispopulatie had een niet-Belgische nationaliteit.
Wat laat figuur 3 zien over de totale gevangenispopulatie, inclusief personen onder
elektronisch toezicht, tussen 2011 en 2019?
De totale gevangenispopulatie bleef boven de 12.000 gedetineerden, ondanks de doelstelling
van 10.000.
1|Pa g in a
,Wat is de evolutie van de gevangeniscapaciteit en de gevangenisbevolking in België tussen
2008 en 2019?
Tussen 2008 en 2019 heeft de gevangeniscapaciteit in België verschillende schommelingen
gekend, samen met een fluctuatie in de gevangenisbevolking. In 2013 werd een piek in de
gevangenisbevolking waargenomen, wat resulteerde in een overbevolkingsgraad van 24,1%. Na
deze piek daalde de overbevolking tot ongeveer 10% in 2016, maar sindsdien is er een langzame
stijging in de overbevolkingsgraad opnieuw waargenomen. De cijfers tonen aan dat de
overbevolking sterk varieert tussen verschillende gevangenissen, met vooral problemen in
arresthuizen in grote steden.
Hoe hebben reductionistische en expansionistische maatregelen bijgedragen aan de
fluctuaties in de overbevolking?
De fluctuerende overbevolking in de Belgische gevangenissen is het resultaat van zowel
reductionistische als expansionistische maatregelen. Reductionistische maatregelen zijn
gericht op het verminderen van de gevangenisbevolking door alternatieven voor
gevangenisstraffen te bevorderen, zoals elektronische monitoring. Aan de andere kant omvatten
expansionistische maatregelen de uitbreiding van de gevangeniscapaciteit, waaronder de bouw
van nieuwe gevangenissen en de renovatie van bestaande instellingen. Beide strategieën zijn
met elkaar verweven en worden vaak gebruikt om de druk van overbevolking te verlichten.
Welke impact heeft de overbevolking op het gevangenisbeleid en de geloofwaardigheid van
de strafuitvoering?
De overbevolking heeft een aanzienlijke impact op het gevangenisbeleid in België, wat leidt tot
een afname van de legitimiteit van de strafuitvoering. De geloofwaardigheid van het
strafsysteem komt onder druk te staan, waardoor successive ministers van Justitie zoals
Vandeurzen en Geens capaciteitsuitbreiding naar voren schuiven als de enige oplossing om een
humaan en effectief strafuitvoeringsbeleid te waarborgen. De overbevolking bemoeilijkt het
implementeren van alternatieven voor detentie en zet druk op de voorwaarden waaronder
straffen worden uitgevoerd, wat kan leiden tot een verslechtering van de omstandigheden voor
gedetineerden.
Wat zijn de belangrijkste kenmerken van de nieuw gebouwde gevangenissen, en welke
kritiek is hierop geuit?
De nieuw gebouwde gevangenissen in België, zoals de '4G-gevangenissen', zijn ontworpen met
een focus op maximale beveiliging en individuele opsluiting. Kenmerken zijn onder andere hoge
beveiligingsniveaus en moderne technologieën, zoals het PrisonCloud-platform, dat
gedetineerden toegang biedt tot verschillende diensten. Critici hebben echter opgemerkt dat
deze ontwerpen onvoldoende aandacht besteden aan re-integratie en sociale interactie, wat
essentieel is voor de rehabilitatie van gedetineerden. De nadruk ligt vaak op beveiliging in plaats
van op humane detentieomstandigheden.
Wat zijn de plannen voor de nieuwe ‘megagevangenis’ in Haren en de kritiek hierop?
De nieuwe 'megagevangenis' in Haren is gepland met een capaciteit van 1.190 plaatsen en is
bedoeld om verouderde gevangenissen in Brussel te vervangen. Er zijn echter aanzienlijke
maatschappelijke bezwaren tegen dit project, waaronder tegenstand van lokale actiegroepen
en buurtbewoners die zich zorgen maken over de impact op de gemeenschap. Hoewel het
2|Pa g in a
,ministerie van Justitie spreekt over een 'gevangenisdorp' met mogelijkheden voor differentiatie
in detentieregimes, blijft de bouw van grote gevangenissen omstreden, en is het onzeker
wanneer de gevangenis operationeel zal zijn.
Beschrijf de evolutie van de gevangeniscapaciteit en de gevangenisbevolking in België
tussen 2008 en 2019. Wat zijn de belangrijkste trends die je kunt afleiden uit de cijfers?
Tussen 2008 en 2019 vertoonde de gevangeniscapaciteit in België een fluctuerende trend,
waarbij de gevangenisbevolking een piek bereikte in 2013 met een overbevolkingsgraad van
24,1%. Deze piek viel samen met een hoog aantal gedetineerden, wat leidde tot ernstige
overbevolking in de gevangenissen. Na 2013 was er een geleidelijke afname van de
overbevolking tot ongeveer 10% in 2016. Echter, vanaf 2016 is er een nieuwe stijging in de
overbevolkingsgraad waar te nemen, wat suggereert dat de structurele oplossingen voor
overbevolking nog niet voldoende effectief zijn geweest. Het verschil in overbevolking tussen
verschillende gevangenissen, met name in grote steden, is ook significant, waarbij arresthuizen
het meest lijden onder de druk van overbevolking.
Wat zijn de belangrijkste reductionistische en expansionistische maatregelen die zijn
genomen om de overbevolking in Belgische gevangenissen aan te pakken? Geef
voorbeelden van elk type maatregel.
Reductionistische maatregelen zijn gericht op het verminderen van het aantal gedetineerden en
het verkorten van hun verblijftijd. Een voorbeeld hiervan is de invoering van alternatieve straffen
in de gemeenschap, zoals elektronisch toezicht. Dit beleid zorgt ervoor dat gedetineerden hun
straf thuis kunnen uitzitten, wat het aantal gedetineerden in de gevangenis vermindert.
Expansionistische maatregelen daarentegen richten zich op het vergroten van de
gevangeniscapaciteit. Voorbeelden hiervan zijn de bouw van nieuwe gevangenissen zoals de
‘4G-gevangenissen’ (Beveren, Marche-en-Famenne, en Leuze-en-Hainaut) en de ontwikkeling
van een nieuwe megagevangenis in Haren met een capaciteit van 1.190 plaatsen. Dit type beleid
is vaak een reactie op de aanhoudende overbevolking, waarbij de uitbreiding van infrastructuur
wordt gezien als een noodzakelijke voorwaarde voor een humane en effectieve strafuitvoering.
Analyseer de impact van de overbevolking op de legitimiteit van het strafuitvoeringsbeleid
in België. Waarom is deze legitimiteit belangrijk voor het beleid?
De overbevolking heeft een directe impact op de legitimiteit van het strafuitvoeringsbeleid in
België, omdat deze situatie de geloofwaardigheid van het systeem ondermijnt. Wanneer
gevangenissen overvol zijn, kunnen basisbehoeften van gedetineerden niet worden vervuld, wat
leidt tot onmenselijke omstandigheden en negatieve effecten op de rehabilitatie. Legitimiteit is
cruciaal omdat het vertrouwen van de samenleving in het strafrechtsysteem afhankelijk is van
de effectiviteit en menselijkheid van de strafuitvoering. Ministers van Justitie hebben
herhaaldelijk aangegeven dat het handhaven van deze legitimiteit een topprioriteit is, aangezien
een verlies van vertrouwen kan leiden tot maatschappelijke onrust en een grotere weerstand
tegen het strafrechtsysteem.
Wat zijn de verschillen tussen de aanpak van de Belgische overheid en de initiatieven van
organisaties zoals vzw De Huizen met betrekking tot gevangeniscapaciteit en detentie?
De Belgische overheid heeft voornamelijk gefocust op expansionistische maatregelen door het
bouwen van grote, hoog beveiligde gevangenissen. Dit beleid richt zich op het vergroten van de
3|Pa g in a
, capaciteit en het creëren van infrastructuur voor een stijgend aantal gedetineerden, met een
sterke nadruk op beveiliging en controle.
In tegenstelling tot deze aanpak pleit vzw De Huizen voor kleinschaligheid en differentiatie in
detentieomgevingen. Hun visie omvat het creëren van 'detentiehuizen' die zijn ontworpen om
normalisering en nabijheid tot de samenleving te bevorderen, waardoor gedetineerden meer
interactie hebben met hun omgeving en de mogelijkheid krijgen om zich voor te bereiden op hun
terugkeer in de maatschappij. Dit reflecteert een meer humane benadering van detentie die zich
richt op rehabilitatie en integratie in plaats van op isolatie en beveiliging.
Bespreek de rol van technologie, zoals het PrisonCloud-systeem, in het moderne Belgische
gevangeniswezen. Wat zijn de voordelen en potentiële nadelen van het gebruik van
dergelijke technologieën?
PrisonCloud is een elektronisch dienstenplatform dat gedetineerden in Belgische
gevangenissen toegang geeft tot verschillende diensten vanuit hun cel, zoals telefonie, kantine,
en interne communicatie. De voordelen van dergelijke technologieën zijn onder andere de
verhoogde zelfredzaamheid van gedetineerden, het bevorderen van responsabilisering, en het
creëren van meer gestructureerde activiteiten binnen de gevangenis.
Echter, er zijn ook potentiële nadelen aan het gebruik van deze technologieën. De
implementatie van PrisonCloud kan leiden tot een vermindering van persoonlijke interactie
tussen gedetineerden en personeel, wat de dynamische veiligheid in de gevangenis kan
beïnvloeden. Bovendien kan de afhankelijkheid van technologie de menselijke aspecten van
detentie verminderen en bijdragen aan een verder geïsoleerd leven voor gedetineerden, wat
tegen de principes van rehabilitatie indruist.
Beschrijf de evolutie van de gevangeniscapaciteit en de gevangenisbevolking in België
tussen 2008 en 2019. Wat zijn de belangrijkste trends die je kunt afleiden uit de cijfers?
Tussen 2008 en 2019 vertoonde de gevangeniscapaciteit in België een fluctuerende trend,
waarbij de gevangenisbevolking een piek bereikte in 2013 met een overbevolkingsgraad van
24,1%. Deze piek viel samen met een hoog aantal gedetineerden, wat leidde tot ernstige
overbevolking in de gevangenissen. Na 2013 was er een geleidelijke afname van de
overbevolking tot ongeveer 10% in 2016. Echter, vanaf 2016 is er een nieuwe stijging in de
overbevolkingsgraad waar te nemen, wat suggereert dat de structurele oplossingen voor
overbevolking nog niet voldoende effectief zijn geweest. Het verschil in overbevolking tussen
verschillende gevangenissen, met name in grote steden, is ook significant, waarbij arresthuizen
het meest lijden onder de druk van overbevolking.
Wat zijn de belangrijkste reductionistische en expansionistische maatregelen die zijn
genomen om de overbevolking in Belgische gevangenissen aan te pakken? Geef
voorbeelden van elk type maatregel.
Reductionistische maatregelen zijn gericht op het verminderen van het aantal gedetineerden en
het verkorten van hun verblijftijd. Een voorbeeld hiervan is de invoering van alternatieve straffen
in de gemeenschap, zoals elektronisch toezicht. Dit beleid zorgt ervoor dat gedetineerden hun
straf thuis kunnen uitzitten, wat het aantal gedetineerden in de gevangenis vermindert.
Expansionistische maatregelen daarentegen richten zich op het vergroten van de
gevangeniscapaciteit. Voorbeelden hiervan zijn de bouw van nieuwe gevangenissen zoals de
4|Pa g in a
