MAATSCHAPPELIJKE IMPACT V GM – DRUGS THAT CHANGED THE WORLD
SLAAPMIDDELEN
Insomnie en slaapmedicatie in België: de juiste aanpak voor de juiste diagnose ? – een verkenning
▪ Gastles in kader v Maatschappelijke impact van GM – medicijnen die de wereld veranderden
▪ Tom Declercq, MD, huisarts
1. Korte historiek
Insomnia = slapeloosheid
Voor 1969:
- Barbituraten op markt bvb fenobarbital (ook meprobamaat)
- Maar gevaarlijk → veel met andere medicatie nemen → intoxicaties tgv zeer nauw
therapeutisch venster → overdosis, suicide…
- Heel gevaarlijk: veel interacties → aanleiding tot intoxicaties & ZMgedachten
- Obsoleet (= verouderd) → wel nog gebruikt bij euthanasie/therapie & epilepsie mr niet meer
gebruiken vr veelvoorkomend probleem
1969!!:
- Benzodiazepines – bv diazepan
- Veiliger dan barbituraten
- Heel effectief
- Eerst dachten ze geen ongewenste effecten → massaal voorgeschreven in jaren 70
▪ Ongewenste effecten vallen mee
- Werd aanschouwd als wondermiddel
- Nadeel: na jarenlang gebruik pas negatieve effecten
- MAAR!! Geen enkel GM heeft geen ongewenste effecten
1986:
- Ashton (UK) Brits psychiater
- Zegt dat benzodiazepine is niet onschuldig, toch slechte effecten
- in BE duurt het nog langer vooraleer vanuit overheid waarschuwing komt
1980-1990:
- Z –drugs (bv zolpidem)
- Grote opmars in VS
- Verwant aan de benzodiazepine
- Na enkele jaren gebruik pas gemerkt dat we niet zoveel waren opgeschoten want toch
ongewenste effecten
Z-drugs en Benzodiazepine= voorschrift nodig
2002:
- Nu pas eerste campagne FOD volksgezondheid over slaapmiddelen & ongewenste effecten
- Campagne verschijnt nu ook nog altijd → enige wat helpt zijn dure reclames (vr of na nieuws)
2006:
- GMgebruik in Belgische woon-zorgcentra: ruim helft vd bewoners neemt langdurig
slaapmedicatie
- Paradoxaal: want ouderen zijn het meest gevoelig vr slaapmedicatie
2016-2021
- Vraag nr niet-medicamenteuze aanpak
▪ Erkenning beroep klinisch psycholoog (geestelijke gezondheidsberoepen)/conventie
terugbetaling psychologische zorg → slaapcursus
- 7 sessies v. 1h (dagboek bijhouden+gerichte technieken)
1
, 2023:
- Afbouw benzodiazepines ism apotheek
2. Andere slaapmiddelen
- Voedingssupplementen zijn niet noodzakelijk zonder gevaar, want werking niet nauw
onderzocht
▪ Melatonine: oorspronkelijk gebruikt bij jetlags
▪ Fytotherapie met valeriaan: in hoge dosis hepatotoxiciteit
o CAVE planten dus geen ongewenste effecten??
o Bevat ook ongewenste effecten → leverintoxiteit
- Sederende antihistaminica, hoestsiroop met codeïne, antipsychotica of neuroleptica
▪ Zeker de antipsychotica w meer & meer voorgeschreven
▪ = OBSOLEET → eig alleen psychiatrische toestanden = ernstige effecten, maar wel
meer voorgeschreven
- Trazodone (Trazolan): sederend antidepressiva, ¼ v pilletje voldoende + geen afhankelijkheid
3. Voorkomen & impact v slapeloosheid
- 30% van de bevolking zegt slecht te slapen (bevolkingsenquête)
▪ Sommigen geven sociaal wenselijk antwoord
▪ Dus niet altijd betrouwbaar
- 15% hiervan raadpleegt een arts, inz. huisarts (ijsbergfenomeen)
- Meestal niet de hoofdreden van het consult (deurknopfenomeen)
▪ “ik heb last v hoofdpijn, verminderde concentratie, stress… & ik heb last v
slapeloosheid/ik slaap niet goed
▪ Stel verder vragen ivm mentale & fysieke toestand
- Ernstig gezondheidsprobleem! inz. langdurige of chronische slapeloosheid
▪ Minimum 4 weken + men ondervindt er overdag last v
▪ Meest voorkomende redenen v slapeloosheid: stress, pijn, ziekte
▪ Langdurige slapeloosheid: meer kans op auto-ongevallen & depressie
- Meer VKO’s, meer ziekteverzuim (economische impact), meer comorbiditeit (o.a. depressie,
hart-en vaatziektes), ...
- Onbehandeld = hardnekkig, zichzelf onderhoudend probleem
▪ Vanuit gedragspsychologie bed = factor om niet te slapen → in bed geen andere
activiteiten
4. Evidence – based aanpak
- Oorzakelijk
▪ Bv slaapapnea (ziekte)
o Die mensen slapen niet zozeer slecht, hebben gwn nooit het gevoel dat ze
uitgeslapen zijn
o Slaapmedicatie werkt contrasterend
▪ Psycho-sociaal: bv relatiebreuk
- Niet-medicamenteus
▪ Concrete: psycho-educatie
o Mensen willen uitleg: oorzaak? Wat nu?)
o Slaaphygiëne
o Stimuluscontrole
o Slaaprestrictie
o Relaxatie (minstens 1,5h à 3h vr slapengaan) → medatatie
o Sporten vr moe gevoel
▪ Eventueel CBTi (= cognitive behavioral therapy for insomnia)
o = multimodale en gestructureerde aanpak bv slaapcursus
- .. pas in uitzonderlijke stituatie kortdurend medicamenteus (let op 65+)
2
, Verkeerd gebruik v slaapmedicatie
- Als je niet kan slapen → probeer je eerst eens heel moe te maken (bewegen, …) → mensen
verkiezen te vaak slaapmedicatie vr het gemak
- Als mensen in het ziekenhuis niet kunnen slapen vd pijn na een operatie gaan ze een slaappil
geven maar beter eerst pijnstillers geven
Tijd om een gemiddeld persoon te doen slapen = 60-90 min
- Je kan slapen niet leren, wel leren rusten
Lang in bed liggen en niet kunnen slapen?
- Bv v 22u-8u in bed en mr 7u ervan kunnen slapen → ga dan gaan slapen om 1u
- Routine creëren
Verhaal v Pavlov
- Als je weken wakker ligt in bed, dan is na 3 weken je bed de voorspellende factor dat
je niet gaat kunnen slapen
- Langdurig slecht slapen = ervoor zorgen dat je niet te kang in je bed blijft liggen als je
niet kan slapen → opstaan & iets doen, je laten afleiden, wegzijn van piekeren
- Als je terug moe wordt → terug naar bed gaan en proberen van terug te slapen
5. Gewenste VS ongewenste effecten v benzodiazepine
Gewenst - 15 min vroeger inslapen
- 30 min langer slapen
- Eerste weken.. nadien?
Ongewenst - Bijwerkingen
- Tolerantie
- Afhankelijkheid
- Rebound & verminderde slaapqualiteit (meer
oppervlakkige dan diepe slaap)
Slaapmedicatie
- Langer dan 10 dagen nemen = niet goed
▪ Wordt wel vaak langer voorgeschreven
▪ 30 pillen in doosje, dus vaak kuur uitnemen
▪ Mensen worden 'verslaafd’
- Je wordt er ahv, je kan niet meer zonder
- Zorgt voor rebound = klachten worden erger dan ervoor
- Werkt dus maar voor korte periode = 1 week
- Tolerantie = je wordt er immuun voor = hebt meer nodig voor hetzelfde effect
▪ Verslaafd w
- STEL: je neemt het voor je examen = dag erna slechte concentrtatie, werkt negatief
Verminderde slaapqualiteit
- Experiment ziekenhuis (elektroden op hoofd, meten v hersenactiviteit tijdens slaap)
- Verminderd aantal uren diepe slaap (nodig voor psychisch en fysiek herstel)
- Hersenen blijven bezig 'theater in de hersenen'
Voorschrijven v benzo’s
- Overleden partner = rust in het hoofd creëren
- Psychische & fysieke rust
3
, 6. Ongwenste effecten
- Cognitie: concentratie, amnesie (black-out: ik weet het niet meer
- Rijvaardigheid oa tgv vertraagde reactie/reactie-tijd
- Vallen oa tgv spierverslappend effect (myorelaxerend)
- Sufheid/slaperigheid overdag (hang-over, ahv halfwaardetijd)
- Duizeligheid, hoofdpijn
- Sleepdriving, slaapwandelen
7. Tolerantie, afhankelijkheid & rebound
- Na week/10 dagen: tolerantie of gewenning → verlies v effect
▪ MAAR: slechts 10% hoogt dosis zelf op
- Afhankelijkheid: reeds na één week → verantwoordelijk vr chronisch gebruik/vr beleving dat
pil blijft werken ..
▪ Benzodiazepine reageert met benzodiazepinereceptoren in onze hersenen
- Plots stoppen: rebound of onttrekkingsverschijnselen
▪ =deervingsverschijnselen: zweten, beven, depressieve gevoelens, (tijdelijk) minder
goed slapen
- Hoe komt het dat ouderen alle medicatie vergeten behalve slaapmedicatie? Afhankelijkheid
8. Gebruik v slaapmiddelen in België
- België is een absolute koploper in Europa!! (Behalve Frankrijk)
- 420.000.000 pillen, 2.300.000 Belgen (2022)
▪ Daarom niet chronisch
- Voornamelijk door huisartsen voorgeschreven (meer dan 80%), al dan niet op vraag v. de
patiënt → mag geen reden zijn!
- Vooral chronisch/langdurig gebruik
- Ook (en vooral) bij ouderen (meest kwetsbare groep)
- Eerst goed overleggen vr het innemen!!
9. Waarom??
CAVE = let op
- CAVE attributie v een “eenvoudige” oplossing (pil) vr een complex probleem
▪ Slaapcursus duurt langer, vereist arrangement
▪ Je kan hele uitleg doen, mr pilletje zullen mensen onthouden
▪ We mogen geen reclame maken vr slaapmedicatie
- CAVE medicalisatie v slecht slapen = insomnie
- CAVE beleving bij de bevolking: onschuldig “slaappilletje”
▪ Mensen beginnen te vergeten dat ze slaapmediactie krijgen
▪ Mensen moeten weten dar slapeloosheid ook aangepakt w zonder medicatie mr met
andere hulpmiddelen (bv slaapcursus)
- CAVE eerste voorschrift → initiatie v langdurig gebruik (er wordt niet gestopt)
▪ Kan farmaceutische industrie niet verplichten in kleine verpakkingen te produceren
- CAVE erfenis v vroeger
- CAVE beschikbaarheid/toegankelijkheid v. niet-medicamenteuze alternatieven
▪ Beschikbaar/toegankelijk: onder kerktoren, betaalbaar
10. En nu..
- Psycho-educatie!! Oa initiatieven overheid FOD (ook in apotheek)
▪ Proberen zelfde taal te spreken: versterkt verhaal
- Opleiding, navorming & bijscholing
- Samenwerking huisarts & apotheek bv afbouwschema
▪ Je moet 10 à 20% afbouwen per week → nood aan magistrale bereidingen
- Samenwerking huisarts & eerstelijnspsycholoog
▪ Bv groepsgerichte initiatieven op niveau vd gemeente
▪ Bv slaapcursus CBTi
- Samenwerking huisartsen, CRA, personeel WZC – alle geledingen
- Terugbetaling psychologie en groepstherapie
4
