1 Samenvatting ITR – Febe Geldhof
INLEIDING TOT HET RECHT
DEEL I: HET RECHT EN ZIJN BRONNEN (P G. 1 – 5 )
ALGEMENE INLEIDING – WAT IS RECHT?
Oorsprong: Latijns ‘directum’ = Leiding
Recht is evolutief: Deels tijds- en plaatsgebonden
o Centrale elementen in het begrip ‘recht’
Een geheel van bindende regels1
Doel van het recht is de samenleving ordenen en in stand houden 2
Het recht vereist gezag3
HET RECHT IS EEN GEHEEL VAN BINDENDE REGELS 1
Recht is een geheel van regels (jaarlijkse belastingaangifte, leeftijd auto rijden, dat
diefstal verboden is, …) waaraan iedereen zich moet houden. Deze regels worden
onderverdeeld in verschillende soorten:
GEBODS-, VERBODS-, EN VERLOFBEPALINGEN + BELOVENDE REGELS
Gebodsbepalingen: Iets dat aan ons wordt opgelegd.
o Positief: U moet zoiets doen (Bv. Art. 43 §1 BW)
o Negatief: U mag zoiets niet doen (Bv. Art. 422bis Sw.)
Verbodsbepalingen
Verlofbepalingen: Iets dat je mag doen
Belovende regels: De overheid die ons iets belooft in de Grondwet.
o Bv. Art. 23 Gw.; Directe werking (rechtstreeks naar rechter) is er niet voor dit
artikel.
(Uitzondering: Kinderbijslag, want specifiek)
o Standstill-verplichting: Je kan niet naar de rechter gaan en vragen om een
woning, maar het is wel zeggen tegen de rechter en de wetgever dat de
nieuwe wetgeving niet slechter mag zijn dan de originele regelgeving die la
bestond op dat vlak. Je mag wel stilstaan: Niet minder bescherming geven,
maar meer bescherming geven mag wel.
REGELS TOEPASBAAR NA KEUZE
Sommige regels zijn slechts van toepassing als een individu de keuze maakt tussen
verschillende vormen van gedrag.
Bv. Wij zijn nu student dus die regels passen we toe, later veranderd dit in arbeidsrecht.
WILSAANVULLENDE OF SUPPLETIEVE REGELS
Van kracht indien de partijen geen eigen regeling hebben, een soort opvangnet.
Bv. Een gewone gemeenrechtelijke erfrecht ipv een testament.
ONDERSTEUNENDE REGELS EN HANDHAVINGSREGELS
,2 Samenvatting ITR – Febe Geldhof
Geen eigenlijke gedragsregels; Bieden ondersteuning aan gedragsvoorschriften door
instellingen te organiseren, werking van gedragsschriften omschrijven en de handhaving
van gedragsregels te regelen.
Bv. Dit is niet altijd zo: Bv. Art. 1583; U toont een fiets aan de aula en zegt ‘350eu’ en een ander
gaat akkoord, zo is er een overeenkomst over het voorwerp en de prijs dus de koop is voltrokken,
er staat niets op papier, maar toch is de koop gesloten. Wij wijken hier vaak vanaf omdat wij meer
bevestiging willen dmv een handtekening bv. Dus we kunnen hier opnieuw vanaf wijken.
TECHNISCHE REGELS EN FORMALISMEN IN HET RECHT
Termijnen, akten, procedures, voorschriften etc.
Procedures hoe je bv. een beroep aantekent tov RvS.
FORMALISME IN HET RECHT
Formalisme van de wilsuiting
= Bewijs van de wil is moeilijk te bewijzen: Vergemakkelijken dmv …
Formalisme van de publiciteit
o Bekendmaking van de feiten
Bv. Aankoop van een huis: Anderen moeten hier ook door gebonden zijn =
Hypotheken
Formalisme van juridische akten en rechtspleging
o Formele vereisten voor de opmaak van akten en voeren van rechtspleging
Authentieke akten: Tussenkomst van openbare macht vereist bij
opmaak.
Onderhandse akten: Rechtssubjecten stellen het zelf op.
o Rechtspleging: Rekening houden met rechtsregels van vormelijke aard.
Formalisme van bescherming
o Bv. Bescherming van minderjarigen.
o Bv. Ontslag om dringende redenen (Bv. Porno kijken op je laptop van werk)
Formalisme van bewijsvoering
= Je moet zaken bewijzen met de uitdrukkelijk voorgeschreven middelen.
DOEL VAN RECHT IS DE SAMENLEVING ORDENEN EN IN STAND HOUDEN 2
Recht en maatschappelijke orde
Recht is een maatschappelijk verschijnsel en rechtsregels beogen om bepaalde morele
regels te doen naleven. Er zijn bepaalde kwaliteitsvereisten dat het recht moet aan
voldoen:
Rechtszekerheid – Recht is kenbaar en voorspelbaar
Rechtvaardigheid – Hangt af van msp tot msp en van tijd tot tijd
Doeltreffendheid
Recht als beleidsinstrument
Het recht wordt gebruikt om een bepaalde visie te verdedigen. Het staat nooit los van
bepaalde sociale en politieke filosofie van economische belangen.
Recht formaliseert en bekrachtigd bestaande verhoudingen maar schept ook nieuwe
toestanden.
Recht als evolutief fenomeen
Het recht is geen geheel: er is grote interne verscheidenheid, want diverse rechtstakken.
Er is toenemende internationalisering
,3 Samenvatting ITR – Febe Geldhof
Er is ook een juridisering van de maatschappij die toeneemt = Toename van
rechtsregels
o Inflatie van het recht; Het volk wilt een deregulering.
HET RECHT VEREIST GEZAG 3
Het recht wordt door de overheid opgelegd
Recht door de overheid opgelegd, verkozen via vrije verkiezingen, maar ook lokale
besturen maken recht. Constante gedragingen ook, toch is de betrokkenheid van De
Staat hierbij vereist voor de erkenning ervan.
Rechtsregels gehandhaafd door of krachtens het maatschappelijk gezag
Rechtsregels moeten ook worden nageleefd: Zo zijn er maatregelen getroffen om de
naleving te verzekeren.
Handhaving door
o Wetgevende macht die sanctioneert de overtreding van een rechtsregel
o Uitvoerende macht gaat uitvoeringsmaatregelen van de regel uitvaardigen.
De bindende kracht en naleving van de rechtsregel
De wijze van totstandkoming van het recht is bepalend of een wet rechtsgeldig
is; anders kan die niet toegepast worden of wordt deze vernietigd. Er moet
rekening gehouden worden met:
Hiërarchie van de normen
Bevoegdheidsregels
Procedureregels
EFFECTIVITEIT VAN DE RECHTSREGEL
Morele effectiviteit: Een rechtsregel wordt effectief als hij door een brede
maatschappelijke consensus wordt aanvaard.
o Rechtsbewustzijn is cruciaal: dit houdt in dat men begrijpt dat naleving van
rechtsregels noodzakelijk is voor het functioneren van de samenleving.
o Rechtsbewustzijn en rechtsregels evolueren, maar er is altijd risico op
normvervaging.
Materiële effectiviteit: Een rechtsregel is effectief als hij leidt tot concrete
gevolgen of feitelijke resultaten.
Onderscheid:
o Onmiddellijke rechtsgevolgen: spontaan naleven door rechtssubjecten
o Middellijke rechtsgevolgen: naleving door het bestaan van sancties.
Sancties zijn essentieel om naleving te waarborgen en kennen verschillende vormen,
zoals intimidatie (vrijheidsberoving, boetes) en nietigheid (ongeldigheid van
handelingen).
RECHT EN ANDERE NORMATIEVE SYSTEMEN
RECHT EN GODSDIENST
, 4 Samenvatting ITR – Febe Geldhof
Godsdiensten bieden regels voor eigen leven en met anderen leven, gebaseerd op
goddelijke oorsprong (bv. de Tien Geboden), terwijl rechtsregels door de overheid worden
opgelegd.
Niet-geseculariseerde samenlevingen: Kennen GEEN scheiding tussen
rechtsregels en religieuze regels.
Geseculariseerde samenlevingen: Wel een scheiding van Kerk en Staat, al is die
niet absoluut (bv. erkenning en financiering van erediensten).
Meeste principes inzake de scheiding tussen Kerk en Staat: Vervat in de Grondwet.
Art. 19, 21, 20, 181 Gw.
België erkent zes erediensten en de niet-confessionele levensbeschouwing; erkenning
van het boeddhisme is in ontwikkeling.
RECHT EN MORAAL
Recht is heteronoom (opgelegd door een externe macht), moraal is autonoom
(gebaseerd op het geweten).
Recht kijkt naar naleving, moraal hecht belang aan intentie.
o Sancties verschillen: recht handhaaft naleving, moraal straft via
gewetenswroeging.
VERHOUDING TUSSEN RECHT EN MORAAL
Vaak niet problematisch:
o Amorele regels (Bv. Art. 520 BW inzake onroerende goederen): Geen morele
regels.
o Regels in overeenstemming met moraal (Bv. Art. 1134 BW – Ter goeder
trouw).
o Niet-bestraffing van bepaalde morele overtredingen door recht (Bv. Diefstal ts
echtgenoten).
Soms problematisch:
o Recht strookt niet altijd met ieders moraal (bv. IVF wordt toegestaan).
o Recht kan in strijd zijn met persoonlijke morele overtuigingen (bv. Belastingen
voor wapenfinanciering).
De wetgever houdt soms rekening met gewetensbezwaren (bv. abortus), n-altijd (bv.
belastingplicht). Rechtszekerheid kan regels rechtvaardigen die mogelijk immoreel zijn
(bv. verjaring van strafbare feiten).
BASISCONCEPTEN VAN HET RECHT
OBJECTIEF RECHT – SUBJECTIEF RECHT
Objectief recht: Het geheel van algemene, abstracte regels die in de samenleving
gelden en de rechten en plichten van rechtssubjecten bepalen (Bv. Art. 544 BW over
eigendom).
