Leerpad theorieën van gedragsverklaring en gedragsverandering
Leerdoelen
• beschrijft in eigen woorden het begrip 'gezondheidsgedrag'.
• schetst in eigen woorden het ontstaan van sociaal-cognitieve modellen.
• geeft een beschrijving van de inhoud van de voornaamste sociaal-cognitieve
modellen (Health Belief model, Protectie-Motivatie Theorie, Theorie van
Beredeneerd Gedrag en Theorie van Gepland Gedrag, ASE-model) en het Stages
of Change model als transdiagnostisch model rond gedragsverandering.
• kan sociaal-cognitieve modellen (Health Belief model, Protectie-Motivatie Theorie,
Theorie van Beredeneerd Gedrag en Theorie van Gepland Gedrag, ASE-model) en
het Stages of Change model toepassen aan de hand van een voorbeeld.
• kan sociaal-cognitieve modellen (Health Belief model, Protectie-Motivatie Theorie,
Theorie van Beredeneerd Gedrag en Theorie van Gepland Gedrag, ASE-model) en
het Stages of Change model kritisch bekijken en reflecteren over toepasbaarheid
met betrekking tot concrete casussen.
• onderscheidt gelijkenissen en verschillen tussen de modellen.
• kan de constructen van de sociaal-cognitieve modellen en het Stages of
Change model operationaliseren in meetbare indicatoren voor de
(onderzoeks-)praktijk.
Introductie
Wat is gezondheidsgedrag?
= bedoelen we elke activiteit die wordt ondernomen om ziekte te voorkomen of op te
sporen of om het algemeen welzijn te verbeteren.
Dit kan ondergebracht worden in 3 categorieen
1. Gebruik van medische diensten, bv. doktersbezoeken, vaccinatie, screening, …
2. Naleven van medische regimes, bv. dieet, diabetes, antihypertensieve behandelingen,
…
3. Zelfgestuurd gezondheidsgedrag, bv. dieet, lichaamsbeweging, roken, alcoholgebruik.
Wat is de relatie tussen gezondheidsgedrag en gezondheidsuitkomsten?
Talrijke studies hebben dit onderzocht en wijzen op het belang van gedrag in het
behouden van gezondheid en voorkomen van ziekte. Zo werd aangetoond dat een
gezonde levensstijl, zoals voldoende bewegen, niet roken, matig alcoholgebruik, 7-8 uur
slapen per nacht en regelmatig ontbijten, geassocieerd wordt met een lager voorkomen
van ziekte en
een hogere levensverwachting. Ook als mensen ziek zijn draagt een gezonde levensstijl bij
aan een betere kwaliteit van leven.
Levensstijlinterventies
Met het groeiend inzicht in het belang van het aanhouden en promoten van een gezonde
leefstijl, worden er dan ook interventies en gezondheidsadviezen ontwikkeld die mensen
zouden moeten ondersteunen in het nastreven van gezondheidsdoelen. Denk maar
voedingsinterventies, anti-rook campagnes, interventies die alcohol- en middelenmisbruik
moeten tegengaan, en noem maar op. Een gezonde leefstijl wordt ook meer en meer naar
voren geschoven als een cruciale factor in het promoten van de mentale gezondheid van
,mensen. De laatste tijd brengt nieuwe technologie heel wat nieuws binnen in het veld, en
het aantal eHealth tools zoals apps gericht op leefstijlverandering, zij het rond voeding,
beweging, verminderen van sedentair gedrag, en slaapbevordering, stijgt exponentieel.
Waarom leven mensen gezond, of niet?
Een gezonde leefstijl promoten, zoals zorgen dat mensen voldoende bewegen, is niet
eenvoudig. Ten eerste, wat bedoelen we met beweging? Gaat dit om moderate fysieke
activiteit, of intensieve, en welke tussenstappen moeten mensen zetten willen ze 'een
gezond niveau van beweging' bereiken? Ten tweede, hoe maken mensen de keuze om te
bewegen? Hoe kunnen we hen ondersteunen in die keuze? Is het steeds een keuze? Ten
derde, als we weten hoe mensen te motiveren zijn, hoe kunnen we die motivatie dan
beïnvloeden?
In dit leerpad gaan we dieper in op het tweede vraagstuk: de "waarom-vraag".
Duidelijk begrijpen waarom mensen gezond leven is een belangrijke eerste stap die
kan helpen bij het ontwikkelen van interventies om dit gedrag te veranderen en zo de
gezondheid te bevorderen.
Nu, waarom leven mensen gezond, of waarom niet? Er zijn verschillende factoren die dit
kunnen verklaren. Denk maar aan emotionele factoren, waargenomen symptimen,
demografische factoren, cognitieve factoren, sociale factoren, persoonlijkheidsfactoren,
toegang tot medische zorg…
Al deze factoren of invloeden kunnen onderverdeeld,worden in tweee groepen, distale en
proximale factoren.
• Distaal: verder weg gelegen. Bijvoorbeeld sociaal-demografische factoren
of persoonlijkheidskenmerken. Ze zijn vaak moeilijk te veranderen.
• Proximaal: dichtbij. Bijvoorbeeld specifieke opvattingen en attitudes over gedragingen
die de gezondheid in gevaar brengen of bevorderen. Ze zijn makkelijker te
veranderen.
,
