Grondslagen van het strafrecht
H1: Recht en rechtswetenschap p1-7
Extra info
- Overtreding -> politierechtbank -> bv. Verkeersovertreding
- Wanbedrijf ->correctionele rechtbank -> bv. Diefstal
- Misdaad -> hof van assisen -> bv. Moord
De ‘kwalitatieve’ uitzondering is vaak de ‘kwantitatieve’ regel -> de algemene regel
komt niet vaak voor, de uitzonderingen komen veel meer voor bv. Bij huur
1. Wat is recht?
Kan je bekijken als rechtshistorische vraag:
- Verleden bekijkt hoe wetten gemaakt worden, hoe een SL door regels en sancties
werd geordend -> belangrijke eigenschap vh recht (er zijn regels, als je die niet
volgt -> gesanctioneerd)
Kan je ook bekijken vanuit rechtstheoretische vraag:
- Meestal omschreven als: geheel van rechtsregels, normen, principes die je moet na
leven.
- Rechtsregels:
Afdwingbare normen
Van andere (gedrags)regels te onderscheiden door: de afdwingbaarheid gaat uit
van een bevoegde overheid
Hiernaar enkel op zoek gaan als het probleem ook effectief juridisch van aard is
Dan zoeken naar: toepasselijke rechtsregels, naar mogelijke juridische
sancties, naar juridische ‘oplossingen’ van een probleem
o ‘Oplossing’ want: het recht lost meestal geen probleem op, kan hooguit op
een MS aanvaardbare manier het probleem beëindigen, het is vaak een
financiële oplossing achteraf
▫ Vb: echtscheidingsprocedure herstelt de echtelijke liefde niet
- Gaat uit van een instelling en wordt toegepast door instellingen
Als we recht hebben op iets en we krijgen dat niet, kunnen we naar een
rechtbank, dat recht claimen en krijgen (recht op toegang tot de rechter).
- Kan je opeisen (recht op pensioen, recht op werkloosheidsuitkering, ,..)
- Is een claim, iets dat je kan afdwingen via een aantal instellingen
Gaat uit van een instelling en wordt erdoor toegepast
Als we recht hebben op iets en we krijgen dat niet, kunnen we naar een
rechtbank, dat recht claimen en krijgen (recht op toegang tot de rechter).
- Is een MS fenomeen dat evolueert door de tijd bv. Huiselijke geweld
- Is afdwingbaar via de OH (geweldmonopolie = de OH is de enige die geweld mag
gebruiken)
Als iets geen recht is kan je het dus ook niet gaan afdwingen
- Kan je ook zien als een methode (hoe zoek je deze regelsop), jargon (woord is
anders in recht dan in algemeen leven), …
- Rechtsregels:
Afdwingbare normen
Van andere (gedrags)regels te onderscheiden door: de afdwingbaarheid gaat uit
van een bevoegde overheid
Hiernaar enkel op zoek gaan als het probleem ook effectief juridisch van aard is
Dan zoeken naar: toepasselijke rechtsregels, naar mogelijke juridische
sancties, naar juridische ‘oplossingen’ van een probleem
o ‘Oplossing’ want: het recht lost meestal geen probleem op, kan enkel op
een MS aanvaardbare manier het probleem beëindigen, vaak een
financiële opl achteraf
▫ Vb: echtscheidingsprocedure herstelt de echtelijke liefde niet
MAAR: niet alle regels worden nageleefd
1
, Grondslagen van het strafrecht
De OH die bijna alles probeert te regelen heeft niet alle middelen om alles te
regelen
Als de MS cohesie verstoort is, proberen we dat recht te brengen, desnoods
met geld
o OH moet zorgen voor die cohesie & evenwicht, gebeurt vaak ahv een
financiële balans
- Een universele definitie is moeilijk, is het dan wel nuttig?
Ja, enkel een juridisch probleem heeft een juridische oplossing nodig dus we
moeten weten wat bij het ‘recht’ hoort
Wij proberen een definitie te vormen
Maar recht kan in veel verschillende vormen voorkomen
Gedragsvoorschriften
Definitie
Recht = Een rationeel opgebouwd geheel van precies afgelijnde begrippen en normen,
waaraan van overheidswege opgelegd, minstens van overheidswege erkende,
sancties kleven, die langs (evenzeer genormeerde) instellingen kunnen worden
afgedwongen en waarvan de bedoeling is de orde in de samenleving te organiseren,
te handhaven of te herstellen.
a) Rationeel
- Recht is een wetenschap dat vertrek van een aantal paradigma's
- Logisch opgebouwd geheel, met rede
- Recht heeft een logica
- Regels moeten rationeel worden opgesteld en toegepast (geen emoties)
- In familierecht, moet je altijd oordelen in het belang van de kinderen (uitzondering)
b) Waarden, begrippen, normen, instellingen
- Waarden aan de basis
- Recht is heeft zowel een begrippen- als een normenarsenaal
Bv verschil tussen nachtlawaai (vanaf 10 uur) en nacht werkuren (vanaf 8)
- Strikte terminologie vb. misdaad woonplaats, eigendom
- Juristen gebruiken een jargon dat veel strikter is dan het gewone taalgebruik
- De precieze omlijning van de gebruikte terminologie is essentieel en is een
belangrijk aandachtpunt voor al wie met recht omgaat
- Juridische taal moet tegelijk vak- en volkstaal zijn
Elk jurist moet technisch communiceren onder vakgenoten
Moet tegelijk zijn best doen om verstaanbaar te zijn voor grote publiek (uitleg
geven, …)
c) Middel om maatschappelijke orde
- Te Regelen, te handhaven, te herstellen
- (Beperkt) beleid: politiek bepaalde beleid moet toegepast worden door rechter, kan
niet zijn eigen ding doen.
Codificerende finaliteit: we keuren het zo hard af dat we jullie 2 keer
levenslang geven
Modificerende finaliteit: sociaal gewenste veranderingen aanbrengen
- (De)regulering: discussie politici en juristenwereld minder of meer regels
- Overheid = geweldmonopolie
- Politie = handhavingsmechanisme
- Iedereen die het recht inzet, moet het middel respecteren
- Zonder regels kan geen rechtssysteem en dus geen orde bestaan
d) Van overheidswege sancties (sanctie (erkend) door OH)
Een norm (regel) is slechts een ‘rechtsnorm’: als er een sancties aan verbonden zijn
2
, Grondslagen van het strafrecht
- Elk gevolg dat het recht toekent aan een bepaald feit dat in het recht geregeld is
Essentieel: wordt door of via de OH opgelegd
- Rechtstreekse interactie individu en overheid: opgelegd en uitgevoerd door de
overheid.
- MAAR: De meeste juridische relaties betreffen echter de verhouding tussen 2 of
meer particulieren
Tussen particulieren -> OH zal reguleren & erkennen maar niet (op eigen
initiatief) sanctioneren vb. grasmaaier gekocht die niet werkt -> privaatrecht
- In het recht is de sanctie daarom heel vaak slechts door de overheid erkend,
zonder dat ze ook door de overheid wordt opgelegd
- Overheid
Geweldmonopolie: de overheid is de enige die geweld mag gebruiken in onze
samenleving
Als de overheid dit effectief doet en actief bijdraagt aan het naleven van de
rechtsnormen, dan doet de overheid aan ‘rechtshandhaving’
e) Diverse rechtsstelsels
Civil law Common law
Al het recht dat invloed heeft Rechtersrecht = wetten corrigerende
gekregen van het romeinse recht en aanvullende rol, rechters kiezen
min of meer adhv andere uitspraken
rechters
Algemene codificatie (opnemen Geeft meer bevoegdheden aan de
rechtsregels in codexen) van rechters, rechters hebben laatste
rechtsnormen woord
-> Wet is heel belangrijk
Wetgever heeft laatste woord Gebruiken ook precedenten, andere
zaken om hun uitspraak te bepalen
In bijna heel Europa hetzelfde Vb VS, UK
systeem, vb België
2. Recht versus…
a) Rechtvaardigheid
- Dit is het doel van het recht
Dat blijkt uit: eed magistraten, advocaten, … politieke debatten, regelgevende
instellingen, …
Dat doel wordt niet altijd bereikt:
De rechtsregel kan rechtvaardig, of minstens functioneel zijn, maar tot een
onrechtvaardige oplossing leiden
Rechter heeft weinig ruimte -> hierdoor kan rechtstoepassing wel is
onrechtvaardig zijn (rechter heeft marge waartussen hij moet kiezen)
o Vb: moord: boete/straf marge in de wet voorzien
- Positief recht (rechtsregels)
Datgene wat op een bepaald ogenblik aan recht bestaat in een bepaalde SL en
te vinden is in de formele bronnen van het recht vb de wetten en de
rechtspraak
Staat los van de moraal
Enige bindende vorm van recht
- Natuurrecht (algemene normen en waarden, algemeen fatsoen vb. moord overal
als slecht ervaren)
Een recht dat niet voortvloeit uit beslissingen van geëigende politieke
instanties, maar rechtsregels die kunnen worden afgeleid uit de natuur of uit het
wezen van de mens
Dus niet datgene wat geponeerd wordt door de wetgeven en de jurisprudentie
van een bepaalde plaats en tijd
3
, Grondslagen van het strafrecht
De natuur van de mens vertoont dus een aantal eigenschappen waaruit
samenlevingsregels volgen
Ideale recht, fundamentele rechten worden hieruit afgeleid
b) Rechtswetenschap
- Iedereen geacht wordt de wet te kennen, “nemo censetur ingorare legem”
Dit is een juridische fictie
1 van de paradigma’s van het recht (paradigma vh recht = rationeel)
Rechtsdwaling wordt niet aanvaard als verweermiddel (uitz: slecht
geïnformeerd)
- Professionalisering: gediplomeerde juristen (unif studies)
Van gediplomeerde juristen wordt verwacht dat ze het ‘recht’ beter kennen dan
de gewone bevolking
Hierdoor bekleden ze ook belangrijke functies in onze samenleving
o Onze samenleving = sterk gejuridiseerd
o Functies: parlement, politieke kabinetten, banken, …
De eigenlijke rechtsbedeling in ons land is ongeveer exclusief in handen van
gediplomeerde juristen
Uitzondering (heden):
o Hof van Assissen (lekenjury), arbeidsrechtbank, ondernemingsrechtbank
Gevolg: gevaar voor kloof jurist/andere
o De kloof wordt te groot
o Voorbeeld spaghettiavond dutroux advocaat mee eten -> witte mars
Advocaten, magistraten moeten onpartijdig zijn
Maar recht toegepast en gemaakt door mensen -> gerechtelijke dwaling/fouten
mogelijk
c) Rechtspraktijk
= verschil wettelijke (juridische theorie) en werkelijke land
- Wettelijke land = zoals het zou moeten zijn (ideaal)
Alles wordt vervolgd wat vervolgd moeten worden
Beslissingen van rechters zijn altijd (100%) juist
- Werkelijk land = hoe het echt is
Er worden fouten gemaakt
Men laat misdrijven vallen, door te kort aan personeel
De maatschappij verandert, nieuwe fenomenen
Gevolgen:
o De wetgever kan niet alles voorzien
▫ Internet brengt veel nieuwe problemen mee vb voyeurismewet pas in
2016, voor 2016 juridisch gezien geen probleem
Het recht verandert niet altijd mee door:
o Het verkeerd toepassen van wetten /regels, te weinig personeel, te veel
werk, politieke redenen, te lang geleden (verjaard)
Interpretatienood: nieuw maatschappelijk probleem dat we moeten oplossen
met oude regels
Gevolg: rechter kan nooit alles perfect/subjectief interpreteren
o Andere invloeden en waarden: niet juridisch (beleidskeuze, kosten,
personeelsgebrek, …) en juridisch
Niet alles gebeurt i.v.m. recht IS recht -> het is niet omdat er een regel is dat
die regel wordt toegepast
d) Rechtsbedeling
= De wijze van de toepassing van het recht
4
