Gastcolleges opsporing
G1: Ludovic De Vocht – Identiteitscontroles
Alles begint bij een simpele identiteitscontrole
250u op de baan meegelopen met de politie, zodat hij op terrein kon zien hoe de
identiteitscontroles werden uitgevoerd.
1. Wat zijn identiteitscontroles?
a) Plaats binnen politiewerk
- Meest gebruikte politiepraktijk (Saudelli, 2021)
- Begin van een PV, APO, RIR, …
- Hefboom om verdere maatregelen te nemen (bv. doorzoeking, fouillering en
aanhouding)
Veel info over jou als persoon (en gerechtelijk verleden)
- Opsporing van gesignaleerde personen
- “Weten met wie we praten”
Identiteitscontroles om voor zichzelf veiligheid te creëren
Zeer makkelijke infobron om in te schatten hoe veilig de situatie is
- Desondanks:
Klachten rond etnisch profileren en discriminatie (selectiviteit)
Politie gaat mensen selecteren op basis van leeftijd, kleur, geslacht,
uiterlijk,...
Geen verplichte registratie van identiteitscontroles
Want er is geen databank verplichting, politie verzamelt daar geen data
om
Debat rond procedurele rechtvaardigheid en discretionaire ruimte
- Politionele selectiviteit
Probleem: geen controle op de identiteitscontrole want geen registratie ->
dus moeilijk om met klachten om te gaan
b) 3 soorten identiteitscontroles -> zijn wettelijk verankerd binnen de WPA
- Reactief: registeren van misdrijven
“De politieambtenaren controleren de identiteit van ieder persoon wiens
vrijheid wordt benomen of die een feit strafbaar met een administratieve
of strafrechtelijke sanctie heeft gepleegd.”
Politie heeft sws het rech om identiteit te controleren
Denk aan heterdaad
- Proactief: opsporen en voorkomen van misdrijven -> Preventieve werking
“Zij kunnen eveneens de identiteit controleren van ieder persoon indien zij,
op grond van zijn gedragingen, materiële aanwijzingen of omstandigheden
van tijd of plaats redelijke gronden hebben om te denken dat hij wordt
opgespoord, dat hij heeft gepoogd of zich voorbereidt om een misdrijf te
plegen of dat hij de openbare orde zou kunnen verstoren of heeft
verstoord.”
Redelijke gronden: bepaalt hoe de persoon op dat moment de situatie
inschat (‘s nachts naar etalage kijken is verdachter dan overdag naar
etalage kijken) -> misdrijf nog niet bezig maar gedrag dat een redelijke
grond is op identiteit te controleren
Wet laat grote ruimte voor individuele beslissingen
Denk aan discretionaire ruimte
- Administratief/ systematisch: opvragen van identiteit van slachtoffers en
getuigen
“Teneinde de openbare veiligheid te handhaven of de naleving te
verzekeren van de wettelijke bepalingen met betrekking tot de toegang tot
het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van
, vreemdelingen, kunnen de overheden van bestuurlijke politie, binnen de
perken van hun bevoegdheden, kunnen identiteitscontroles voorschrijven,
uit te voeren door de politiediensten in de omstandigheden die deze
overheden bepalen.”
-
De wet heeft niet bepaald hoe de mensen worden gecontroleerd worden,
op basis waarvan dus de burgemeester mag dit kiezen.
Burgemeester zal bepalen wanneer tijdelijke systemaitsche
identiteitscontroles moeten worden uitgevoerd (criminaliteitsfenomen die
groot zijn) bv. in Overpoort’
c) De Algemene Nationale gegevensbank (ANG)
= Databank waar alles wordt bijgehouden dat ooit negatief in je leven zou
gebeurd zijn
Laat politie toe om info daar iin terug te vinden, databank waar alles wordt
samengevat MAAR heeft niets te maken met effectief veroordeeld te zijn of dader
geweest te zijn.
Kan geen onderscheid maken tussen welk feit op die plaats heeft plaatsgevonden
(voorbeeld 3 mensen op een bankje drugs)
- Heeft niets te maken met effectief veroordeeld of dader te zijn, bv in groep
joint roken dan komt iedereen in de PV terecht niet enkel degene die de joint
vastheeft (ook al heb je niet meegedaan) en dus maakt de ANG geen
onderscheid
Niet noodzakelijk dat de politie direct communiceert met parket en waardoor er
zaken in staan die niet actueel zijn of nooit gebeurd zijn
- Maximale gegevensuitwisseling na zaak-Dutroux
- Wordt gevoed door PV’s, boetes en strafdossiers (30 jaar!)
- =/= daderschap of veroordelingen
- Ook minderjarigen
- Ruime toegang voor andere diensten
- Incongruentie binnen strafrechtsketen!
- Principe van onrechtstreekse toegang
Je kan niet rechtsreeks je dossier opvragen bij de politie
- Toezicht door Comité P, COC en GBA
- “Il n’y a pas moyen d’être plus opaque”
- Probleem: er is geen controle op wanneer zaken in de ANG gaan of verwijderd
worden
, Kan wel aanpassing vragen maar is een heel ingewikkeld proces
d) Focus @GPI
= App die de politie op straat gebruikt om makkelijk opzoekingen te doen in de
ANG (bv tablet in combi)
Door deze tool kunnen ploegen zich proactief begeven naar incidenten
(meer invulruimte voor hun eigen werk)
De applicatie wordt op het terrein het vaakst gebruikt voor opzoekingen
tijdens een controle (= identiteitscontrole) en het opvolgen van incidenten
in real time
- Gefaseerde uitrol sinds 2019
- 8 basisfuncties: opzoekingen, incidenten, berichten, ISLP, beelden, maps,
briefing, nota
- Meeste gebruik: opzoekingen (77 procent) en incidenten (67 procent)
- Minste gebruik: nota (5 procent) en berichten (9 procent)
- Voordelen: gebruiksvriendelijk, efficiënt, doorzoeking van alle databanken
tegelijk (tov via radio)
- Gevaren: controle op de opzoekingen, recht op privacy, uitbereiding
discretionaire ruimte, accountability, registratie van interventiefiches
Als je iemand opzoekt komen echt alle gegevens tevoorschijn (privacy?) en
er is geen controle voor alle opzoekingen die gebeuren real time
2. Waarom onderzoeken we dit?
Mediaberichtgeving
- Media-analyse naar meer dan 1000 artikels van traditionele Belgische media
van 1991-2022
- Hoe de inhoud van media over identiteitscontroles veranderd doorheen de tijd
- Rond 2015 een opvallende stijging in mediarapportage rond
identiteitscontroles, specifiek gerelateerd aan etnisch profileren:
Reden stijging: terreurklimaat (hoogste dreigingsniveau)
Reactie: verschillende rapporten: Unia, HRW, FRA, Amnesty
International
Aangeklaagd voor identiteitscontroles voor schending van individuele
vrijheid als die identiteitscontroles te vaak plaats vindt
- Meerdere gebeurtenissen die in de maatschappij reacties veroorzaakten:
Onmiddellijk antwoord van de politiek gevraagd
Mensen van kleur geven aan onwettelijk geprofileerd te worden
Spoorde ook verschillende instellingen en onderzoekers
Eind jaren 90, begin 00 veel over razzia’s en migrantenrellen -> heftig
taalgebruik
Krantenknipsels (dia 14) over verkeerd gebruik van de databank: veel externe
klachten, bijna geen klachten van politie zelf (voelen dus niet aan dat er een
probleem mee is)
3. Wat leert dat onderzoek ons
Complexiteit van politie-burgerinteracties
, -> Blijven in constante interactie (politie stemt gedrag af en omgekeerd) ->
politie zal altijd afhankelijk van publiek/burger zijn
a) Politieperspectief
- Bescherming openbare veiligheid -> zeer flexibel en breed
- Registraties van overtredingen (‘voeden’ databank)
Hoe meer info in databank, hoe veiliger het voor politie is om op terrein te
gaan
- Opsporen van verdachten, “vreemdelingen”, geseinde personen
- Kennis over criminaliteitsfenomenen en dadergroepen (intuïtie!)
Na verloop van tijd kunnen stereotypes ontstaan (in bepaalde buurten
meer drugs gedeald dan andere) dus politie reageert hierop en ziet dit als
prioriteit en zet meer middelen in daar (dus ook minder aandacht naar
andere wijk)
Dit kan op den duur een probleem zijn en kan leiden tot racisme, het
vraagt een constante verbeterin zodat racisme niet mag binnensluipen in
de politie (belangrijke uitdaging!)
- Zelf-legitimiteit
Wanneer de politie zichzelf geaard voelt in zijn/haar job, dat wat die doet
effectief is dan gaat die zich gesterkt voelen in het gedragen en geloof dat
de politie goed is.
b) Legitimiteit
4 elementen die inspelen op legitimiteit
- Legaliteit: alles wat gebeurt moet wettelijk zijn
- Effectiviteit: hoe meer het gevoel bij de burger dat de politie effectief is, hoe
meer legitimiteit we eraan koppelen -> werkt dit echt zo?
