2024-2025
SAMENVATTING GENDER- EN
DIVERSITEITSSTUDIES
,LES 1: EEN INTRODUCTIE
HET CONCEPT ‘GENDER’
• Engelstalig woord
o In het Nederlands: Sekseverschil, seksueel verschil, seksuele differentie – niet te
vertalen (cfr. Vonk, 2012)
• Vaak gebruikt om verschil met ‘sekse’ weer te geven ‘ontsnapt’ aan zgn. ‘natuurlijkheid’ van
geslachtsverschillen
• Gender = proces dat te maken heeft met macht in feministische theorievorming
• MAAR (Vonk, 2012) sekse verwees nooit naar biologisch geslacht alleen
GESCHIEDENIS VAN GENDER
• Gender als concept bestond al langer in de grammatica (1950), toen de sociaal
geconstrueerde sekseverschillen nog geen term kenden
• Begin 20ste eeuw: kritiek op het biologisch deterministisch denken en categorieën zoals
sekse en ras – meer en meer wil men anders gaan denken
• Vanaf jaren 1920: sociologen en antropologen spreken over sekserollen en sekse status &
psychologen gebruikten termen als psychologische sekse en sekserol-identificatie
o Men zit niet meer in dat biologisch-determinisme
• Vanaf jaren 1950: psychologen/psychiaters John Money, Joan Hampson & John Hampson-
John Hopkins University deden psychologisch onderzoek bij intersekse personen. Zo
hebben zij gender binnengebracht in wetenschappelijke literatuur. Zij voelden dat ze toch
een onderscheid moesten maken tussen het biologische en de identiteit, want ze zagen dat
intersekse personen ook een duidelijke genderidentiteit ontwikkelden. Dus het was
vanzelfsprekend dat beiden niet konden samenvallen.
,OORSPRONG VAN HET CONCEPT GENDER: JOHN MONEY (1921 – 2006)
• Werk m.b.t. intersekse, nieuwe concepten:
o Gender
o Genderrol (1955)
o Gendrrol en -oriëntatie
• Kinderen leren gender zoals ze taal leren; het biologisch geslacht (hoe dan ook gedefinieerd)
determineert niet iemands genderrol en oriëntatie; kind als tabula rasa (ongeschreven blad)
o Wat je ook op het kind ‘schrijft’ die gaat dat aanleren. Dat is net zoals een taal, want
de taal de ouders tegen het kind spreken, zal het kind overnemen.
• Definitie van term gender:
o “The term gender role is used to signify all those things that a person says or does to
disclose himself or herself as having the status of boy or man, girl or woman,
respectively. It includes, but is not restricted to, sexuality in the sense of eroticism.” à
Het is niet iets dat je in je hebt, het is iets dat je aanleert. Maar dat betekent niet dat
je dat ook meteen kan afleren. Dat is net als de moedertaal die je geleerd hebt, dat
blijft altijd de taal die je het best beheerst
o Gender verwijst naar de sociale en psychologische componenten van wat vroeger
“sekse” werd genoemd.
ROBERT STROLLER (1924 – 1991)
• Stoller bouwde verder op het werk van Money en ging ook aan de slag met intersekse
personen.
• 1962: richtte de eerste “Gender Identity Research Clinic” op, met de focus op
genderidentiteit en de ‘problemen’ die daarmee gepaard gaan.
• 1968: “Sex and Gender”: eerste boek met gender in niet-linguïstische vorm.
• Lanceert term ‘gender identiteit’ en niet meer ‘psychologische sekse’ die daarvoor veel
gebruikt werd
• Psychologische en culturele connotaties, i.p.v. biologische:
o “One can speak of the male sex or the female sex, but one can also talk about
masculinity and femininity and not necessarily by implying anything about anatomy
or physiology...Thus, while sex and gender seem to common sense inextricably
bound together, one purpose of this study will be to confirm the fact that the two
realms are not inevitably bound in anything like a one-to-one relationship, but each
may go into quite independent ways.” (p. viii-ix) à Man, vrouw zijn heft niets te maken
mannelijkheid of vrouwelijkheid (dit was vernieuwend)
o Gender: balans mannelijkheid en vrouwelijkheid in elke persoon, maar het idee was
wel dat bij een man de mannelijkheid wel meer aanwezig moet zijn.
• Stoller geen feminist!
o “If gender was mostly socially constructed, then someone has to repair it when it is
improperly built” ... à Wanneer het niet ‘gebouwd’ is zoals het hoort, dan kan je dat
wel nog steeds veranderen/repareren en een goede identiteit laten ontwikkelen.
o Stelt binaire visie op man/vrouw niet in vraag, stereotypes werden niet in vraag
gesteld. Het ging vooral om aan te tonen dat genderidentiteit aangeleerd wordt.
• Deed een studie bij twee jongens die geboren werden zonder penis. De ene had hier geen
moeite mee, maar de andere wel.
, MAN/VROUW ZIJN ALS CULTURELE CONSTRUCTIE
• Feminisme is veel ouder dan het concept gender, het bestond wel al voor de term gebruikt
werd.
• Vóór de jaren ’50 werd er al gedebatteerd over de historische, culturele en structurele
factoren die betekenis geven aan de categorieën “man” en “vrouw”
• Bijvoorbeeld:
o Margaret Mead (1901-1978), antropologe
§ Toont culturele variabiliteit van sekserollen aan
§ Stelt zo heersende normen in VS in vraag.
o Simone De Beauvoir (1908-1988), filosofe:
§ Stelt het idee van sekse als biologisch bepaald in vraag, door het idee je
wordt niet geboren als vrouw, maar je wordt het
§ Inspiratiebron voor tweede feministische golf: algemene machtsstructuren
in vraag stellen, in de eerste feministische golf ging het om het stemrecht van
vrouwen.
MARGARET MEAD: COMING OF AGE IN SAMOA (1928)
• Gebaseerd op veldwerk op Samoa, eiland in de Stille Oceaan
• Hoofdthema: opgroeien van Samoa meisjes, ze vroeg zich af of meisjes op Samoa ook
hetzelfde opgroeien als hier.
• Stelling: er bestaat geen puberteitscrisis op Samoa (t.o.v. het Westen): meisjes mogen vrijuit
experimenteren; geen taboe op seksualiteit
• Wij, in Europa en Amerika, zijn de scheppers van de puberteitscrisis omdat het ontluiken van
seksualiteit tegengehouden wordt door school of andere disciplineringsvormen
• Contrast met puriteinse ‘fallo-centrische’ in de V.S.
• Stelt idee dat pubertijdscrisis deel uitmaakt van natuurlijke seksuele ontwikkeling in vraag
MARGARET MEAD VERSUS DEREK FREEMAN
• Mead is bekritiseerd geweest door de sociobioloog Derek Freeman
• Heeft in de jaren 1980 film gemaakt met de vrouwen die Mead had geïnterviewd
• Stelt vast dat wat Mead beschreven had, niet klopte
o Samao gebruiken veel humor en overdrijving, dus verhalen over vrije seksualiteit niet
waar
o Wel degelijk maagdelijkheidsideaal (niet enkel bij de hogere klassen, zoals Mead
zei)
o Belangrijke sidenote: Freeman is pas 50 jaar later naar daar getrokken en vrouwen
waren reeds gekerstend. Het eiland was volledig overgenomen door Christelijken.
Dus dit toonde alleen maar meer aan dat Mead gelijk had en dat zo’n zaken snel
veranderen.
• Belangrijk: Freeman gaat uit van een universele psycho-biologische ontwikkeling en Mead
was een antropologe. Dus ze benaderden het elk vanuit een andere hoek.
• Fundamenteel debat: wat is het belangrijkst NATURE of NURTURE?
