Samenvatting
Samenvatting examen grondslagen
- Instelling
- Universiteit Gent (UGent)
Samenvatting van boek, notities en slides, alleen van deel van grondslagen, niet van deel geschiedenis
[Meer zien]Voorbeeld 4 van de 88 pagina's
Voorbeeld 4 van de 88 pagina's
In winkelwagenVerkoper
Volgen
Voorbeeld van de inhoud
Grondslagen van (straf)rechtGrondslagen
Thema 1 – inleidende beschouwingen over (statelijk) recht
Opzet en doelstellingen van dit boek
Bedoeling: recht leren kennen zoals vandaag in Vlaanderen en België geldt
We bekijken:
1. Onderscheid tussen privaat- en publiekrecht en verdere opdelingen
2. De juridische basisterminologie
3. De rechtsmethodiek
4. De ‘belangrijke’ delen van het recht
Wat is recht?
- Nog steeds niet geslaagd om sluitende omschrijving te geven
Recht neemt andere vormen aan en heeft andere functies naargelang omgeving waarin het
voorkomt
- Recht is afhankelijk van tijd en plaats (contingent)
- In Belgische statelijke recht staat centraal dat gedragsregel in overeenstemming met Grondwet is
uitgevaardigd (niet overal zo, bv. in gelovige samenlevingen)
- Bestaan talloze vormen van recht Belgische juristen focussen op Belgisch statelijk recht
Recht dat door Belgische staat is uitgevaardigd of min. verenigbaar is met statelijke rechtsregels
- Talrijke voorschriften die staat niet kan afdwingen (normen) niet beschouwt als statelijk recht
Kunnen nog altijd gedragsvoorschriften gelden en overtredingen kunnen gesanctioneerd worden
Sanctie haat niet uit van bevoegde overheid gedragsvoorschriften ≠ rechtsregels
- Niet omdat rechtsregel uitgaat van overheid dat rechtsregel slechts onder overheidsdwang zal
worden nageleefd
- Focus vooral op gedragsvoorschriften (= verbieden/ verplichten iemand om zich al dan niet op
bepaalde manier te gedragen)
Recht is veel maar dan dat
Een jargon (= kenmerkende begrippen, heeft eigen ‘taaltje’)
Een geheel van instellingen
Een methode
- Als probleem effectief van juridische aard is op zoek gaan naar toepasselijke rechtsregels,
mogelijke sancties, ‘oplossingen’
Oplossing: recht lost geen problemen op, maar kan op maatschappelijke aanvaardbare manier
einde maken aan discussie die in ogen van recht relevant zijn
Definitie die we kunnen afleiden:
Recht is min of meer samenhangend geheel van waarden, begrippen en gedragsvoorschriften
waaraan van overheidswege opgelegde, minstens van overheidswege erkende, sancties kleven, die
langs (evenzeer genormeerde) instellingen kunnen worden afgedwongen en waarvan bedoeling is de
orde in samenleving te organiseren, te handhaven of te herstellen
A. Een min of meer samenhangend geheel
- Rechtsorde: complexe puzzel die bestaat honderdduizenden samenstellende deeltjes
- Wil je weten wat orde zou doen in concreet geval? Alle puzzelstukjes samenleggen
Zo goed als onmogelijk
- Statelijk recht is niet te reduceren tot wat wetgever heeft uitgevaardigd
Het is een activiteit waarbij mensen actief aan slag gaan met al die deeltjes
1
,Grondslagen van (straf)recht
Moeten niet alleen rekening houden met het ‘wat’, maar ook met het ‘hoe’
B. Van waarden, begrippen, gedragsvoorschriften en instellingen
- Zin er niet zomaar: niet om te laten zien wie baas is, maar omdat daar een goede reden voor is
Waarden als basis voor regels
- Aan basis van gedragsvoorschriften liggen één of meer waarden
Juristen argumenteren welke oplossing van casus meest strookt met onderliggende waarde(n)
Vaak komen talrijke waarden samen en moeten die nog worden afgedwongen
Complexiteit van waardeafweging
- Verschillende waarden moeten vaak tegen elkaar worden afgewogen
Specifieke juridische begrippen
- Juridisch denken stroomlijnen en discussies over juridische oplossingen begrijpelijk maken
Behoefte aan concrete begrippen in recht vaak eigen specifieke betekenis
Bv. nacht kan verschillende betekenissen hebben (nachtlawaai, -arbeid, diefstal bij nacht)
Juridische taal en begrijpelijkheid
- Juridische termen zijn vaak ingewikkeld
Deels uit precisiebehoefte en deels om afstand te creëren tussen juristen en leken
Echter groeiende aandacht voor toegankelijk maken van juridische teksten, zodat ook niet-
juristen regels beter begrijpen
C. Met de bedoeling de maatschappij te ordenen door gedragsvoorschriften
- Recht vaak beschouwd als middel om maatschappij te ordenen door gedragsvoorschriften
Prescriptieve functie: geven aan hoe dingen zouden moeten zijn, ook al wijkt praktijk daar van af
Twee finaliteiten van recht:
1) Bewarende (codificerende) finaliteit:
- Recht weerspiegelt bestaande maatschappelijke waarden en normen
Uitdrukking van objectieve orde waaraan men zich moet onderwerpen
Strafrecht in deze context legt straffen op die afkeuring van maatschappij uitdrukken
Recht dient voornamelijk om bestaande orde te behouden
2) Veranderende (modificerende) finaliteit:
- Recht wordt gebruikt als instrument om maatschappij actief te sturen en te veranderen
Deze benadering richt zich meer op herintegratie en gedragsverandering van daders
Recht dient om sociale veranderingen te realiseren
Politieke en juridische keuzes:
- Bepalen van finaliteit van recht is politieke keuze
Politici bepalen doel van recht, terwijl juristen dit technisch uitvoeren.
Juristen zijn echter geen volledig neutrale technici; zij moeten vaak zelf keuzes maken
wanneer politieke richtlijnen onduidelijk of onvoldoende zijn, vergelijkbaar met afwerken van
onvolledig bouwplan zoals dat van Sagrada Familia
Regulering vs. deregulering:
- Er is voortdurende discussie over hoeveelheid regels die nodig zijn:
Te veel regels kunnen verstikkend werken en moeilijk te begrijpen zijn
Te weinig regels kunnen leiden tot chaos en gebrek aan maatschappelijke orde
- Uitdaging is om balans te vinden tussen eenvoud en toenemende complexiteit van maatschappij
2
,Grondslagen van (straf)recht
D. Waaraan van overheidswege sancties kleven
- In Belgisch statelijk recht speelt overheid cruciale rol bij afdwinging van rechtsregels
Regel wordt pas als Belgische rechtsregel beschouwd als overheid naleving ervan kan verzekeren
via sancties
Twee soorten juridische relaties:
1) Directe interactie tussen individu en overheid
- Bij strafrechtelijke overtredingen (zoals diefstal) treedt overheid actief op via vervolging door OM
- Sancties, zoals gevangenisstraffen of boetes, worden door overheid opgelegd en uitgevoerd
2) Relaties tussen particulieren
- Overheid komt hier minder vaak direct tussenbeide, zoals bij contractbreuk of verborgen
gebreken bij verkoop
- Sancties (bv. teruggave van aankoopprijs) worden pas afgedwongen als betrokkene zich erop
beroept via rechterlijke procedure
Geweldmonopolie en rechtshandhaving:
- Geweldmonopolie: alleen overheid mag geweld of dwang gebruiken om naleving van
rechtsnormen af te dwingen
Gebeurt via politie, controle-instanties en gerechtelijke instellingen.
- Beperkingen in rechtshandhaving: niet alle overtredingen worden vervolgd vanwege praktische
beperkingen zoals budget, personeel en tijd
Hierdoor blijven sommige strafbare feiten (bv. snelheidsovertredingen) onbestraft ondanks
strafbaarheid
E. Recht en rechtstelsels
- Rechtsstelsels verschillen per land, maar bestaan families van rechtssystemen die op elkaar lijken
Binnen westerse wereld: vaak onderscheid gemaakt tussen civil law- en common law-systemen
Civil law-systemen (bv. België):
- Rechtsnormen worden gecodificeerd en vastgelegd in wetten
- Wetgeving speelt centrale rol, rechterlijke uitspraken hebben minder invloed op vorming v recht
- Contracten zijn vaak minder gedetailleerd steunen op uitgebreide wettelijke regels
Common law-systemen (bv. Engeland, VS):
- Recht ontstaat o.b.v. rechterlijke beslissingen (rechtersrecht)
- Wetgeving heeft aanvullende rol en wordt gebruikt om lacunes in specifieke gevallen op te vullen
- Contracten zijn gedetailleerder omdat algemene wettelijke regels minder aanwezig zijn
Verschillen in praktijk:
- Hoewel systemen theoretisch verschillen, zijn deze in praktijk minder scherp
Beide systemen gebruiken zowel wetgeving als rechtersrecht
Onderscheid ligt vooral in de juridische cultuur:
In civil law-systemen heeft wetgeving meer prestige
In common law-systemen speelt rechtersrecht prominentere rol
- Interactie tussen wetgeving en rechtspraak is in beide systemen belangrijk, en verschillen zijn
vaak meer psychologisch dan strikt juridisch
Recht – rechtvaardigheid – juristen en burgers – rechtspraktijk – rechtsbedeling
A. Relatie tussen recht, rechtvaardigheid en praktijk van rechtspraak
3
, Grondslagen van (straf)recht
Recht en rechtvaardigheid
- Statelijk recht ordent maatschappij door gedragsvoorschriften en probeert rechtvaardigheid na te
streven
- Wat rechtvaardigheid precies inhoudt, is echter onderwerp van discussie
Rechtspositivisme stelt dat recht en rechtvaardigheid los van elkaar staan. Volgens deze stroming
is wet geldig als deze afkomstig is van bevoegde autoriteiten, ongeacht rechtvaardigheid ervan.
Wordt vaak samengevat als dura lex, sed lex (wet is hard, maar het is wet).
Natuurrecht ziet recht en rechtvaardigheid als onlosmakelijk verbonden. Recht moet
overeenkomen met universele, natuurlijke principes, zoals fundamentele rechten. Volgens deze
visie is onrechtvaardige wet eigenlijk geen recht.
Regels en hun toepassing
- Volgens Jeremy Bentham omvat recht:
a. Gedragsregels = hoe mensen zich moeten gedragen
b. Beslissingsregels = hoe rechters moeten beslissen
Soms vallen deze samen, maar vaak wijken ze van elkaar af
Bv.: burgers worden geacht wet te kennen (nemo censetur ignorare legem), maar rechters
houden soms rekening met onwetendheid van wet
Praktijk kent daarnaast verschil tussen "gelijk hebben" en "gelijk krijgen". Wie zijn recht wil
afdwingen, moet vaak naar rechter stappen, omdat eigenrichting verboden is.
Professionalisering van recht
- Rechtsbedeling is in handen van gespecialiseerde juristen
Leidt tot kloof tussen recht en burger
- Technische aard en onvoorziene situaties maken recht complex en vaak ontoegankelijk voor leken
- Interpretatie speelt hierbij grote rol, beïnvloed door juridische en niet-juridische factoren.
Rechtspraak en onzekerheid
- Rechters beslissen over concrete zaken en dragen zo bij aan rechtsbedeling
- Hoewel gedragsregels rechtszekerheid beogen toepassing ervan leidt soms tot onzekerheid en
zelfs tegenstrijdige uitspraken
- Recht is geen exacte wetenschap; verschillende oplossingen voor zelfde probleem kunnen
juridisch gerechtvaardigd zijn
Kritiek op rechtspraak
- Rechterlijke beslissingen zijn feilbaar
- Gerechtelijke dwalingen en uiteenlopende interpretaties zijn inherent aan systeem
Rechtssysteem erkent dit en biedt vaak mogelijkheid tot hoger beroep
Één recht of publiek recht en privaatrecht?
A. Twee soorten verhoudingen
- Recht regelt verhoudingen in maatschappij en is opgedeeld in twee hoofdcategorieën:
1. Publiekrecht
- Regelt verhoudingen tussen overheid en particulieren (verticale relaties) en tussen
overheidsorganen onderling (verticale en horizontale relaties)
Vb.: belastingheffing, administratief recht, en beginselen van behoorlijk bestuur
2. Privaatrecht
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper loebaeyens. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €7,16. Je zit daarna nergens aan vast.
Is Stuvia te vertrouwen?
4,6 sterren op Google & Trustpilot (+1000 reviews)
Afgelopen 30 dagen zijn er 48298 samenvattingen verkocht
Opgericht in 2010, al 15 jaar dé plek om samenvattingen te kopen