ALTERNATIEVE GESCHILOPLOSSING
inhoudsopgave
inleiding......................................................................................................................................................................... 6
THEMA 1 : wat is alternatieve conflictoplossing?.................................................................................................... 7
TERMINOLOGIE............................................................................................................................................................. 7
INDELING......................................................................................................................................................................... 9
PARTICIPATIEVE OF TUSSENPARTIJDIGE CONFLICTOPLOSSING.......................................................9
ADVERSARIËLE OF BOVENPARTIJDIG CONFLICTBESLECHTING...................................................... 11
ZUIVERE TWEEDELING?................................................................................................................................... 12
BELANG VOOR MASTERSTUDENTEN RECHTEN...........................................................................................................13
WIJZIGENDE ROL ACTOREN VAN JUSTITIE............................................................................................... 13
DE ADVOCAAT.............................................................................................................................................. 13
DE GERECHTSDEURWAARDER............................................................................................................... 15
DE RECHTER.................................................................................................................................................. 15
PARTIJBELANG..................................................................................................................................................... 16
MAATSCHAPPELIJK BELANG.......................................................................................................................... 18
BELEIDSKEUZE..................................................................................................................................................... 18
THEMA 2 : tussenpartijdige ACO............................................................................................................................ 19
INLEIDING......................................................................................................................................................................19
ZELFDETERMINATIETHEORIE....................................................................................................................... 21
CONFLICT.......................................................................................................................................................................22
TERMINOLOGIE................................................................................................................................................... 22
WAT GEBEURT ER BIJ CONFLICT?................................................................................................................. 24
CONFLICT : TYPES....................................................................................................................................... 25
WAT IS AANLEIDING VAN CONFLICT?........................................................................................................ 27
Alternatieve Geschiloplossing (2024-2025) -1-
, TYPES CONFLICT................................................................................................................................................. 28
TAAKCONFLICT............................................................................................................................................28
RELATIONEEL CONFLICT.........................................................................................................................28
INTERPERSOONLIJK EN INTRAPERSOONLIJK CONFLICT............................................................ 29
STATUSCONFLICT....................................................................................................................................... 29
CONFLICTESCALATIE > van conflict naar geschil......................................................................................... 29
NAMING.......................................................................................................................................................... 29
BLAMING........................................................................................................................................................ 29
CLAIMING...................................................................................................................................................... 29
ESCALATIELADDER VAN GLASL............................................................................................................ 30
LES 3 : CONFLICT..........................................................................................................................................................33
CONFLICTESCALATIE........................................................................................................................................ 33
CONFLICTSTIJLEN...............................................................................................................................................35
DUAL CONCERN MODEL : Thomas Killman.......................................................................................... 35
WELKE CONFLICTSTIJL WANNEER?..................................................................................................... 37
CONGLOMERAAT CONFLICTGEDRAG.................................................................................................38
CONFLICTANALYSE : HET 7-I MODEL.......................................................................................................... 38
COMMUNICATIE..........................................................................................................................................................39
IJSBERG....................................................................................................................................................................39
COMMUNICATIE EN RUIS................................................................................................................................ 40
ACTIEF LUISTEREN............................................................................................................................................. 41
LUISTEREN..................................................................................................................................................... 41
SAMENVATTEN.............................................................................................................................................42
DOORVRAGEN...............................................................................................................................................43
EMPATHY LOOP........................................................................................................................................... 43
COMMUNICATIETHEORIE : gesloten vragen........................................................................................ 43
REVERSE PARAPHRASING.........................................................................................................................43
COMMUNICATIETHEORIE : axioma’s Watzlawick............................................................................... 44
LES 4 : COMMUNICATIE & BEMIDDELENDE INTERVENTIES....................................................................... 45
ACTIEF LUISTEREN............................................................................................................................................. 45
EMPATHY LOOP........................................................................................................................................... 45
ANDERE INTERVENTIES............................................................................................................................46
GEWELDLOZE COMMUNICATIE ~ Rosenberg..................................................................................... 46
4-G MODEL..................................................................................................................................................... 47
EMOTIES ZIJN BESMETTELIJK................................................................................................................ 47
BELANG VAN INTERVISIE OF CO-MEDIATION.................................................................................48
BEMIDDELENDE INTERVENTIES................................................................................................................... 48
ONDERHANDELEN...................................................................................................................................... 48
TERMINOLOGIE : ADR OF ACO.......................................................................................................48
ONDERHANDELEN.............................................................................................................................. 49
BEMIDDELEN................................................................................................................................................ 55
DEFINITIE : bemiddeling......................................................................................................................55
ROL BEMIDDELAAR............................................................................................................................ 56
Alternatieve Geschiloplossing (2024-2025) -2-
, DEFINITIE : Brenninkmeijer................................................................................................................57
PRINCIPES VAN BEMIDDELING..........................................................................57
CULTUUR................................................................................................................................................58
FASES IN HET BEMIDDELINGSPROCES........................................................................................58
BEMIDDELING STEMT TOT TEVREDENHEID....................................................................................59
ONDERZOEK.................................................................................................................................................. 60
lecture 5 : bemiddeling...............................................................................................................................................63
WAT IS HET?...................................................................................................................................................................63
BEMIDDELING/MEDIATION IN WETGEVING............................................................................................ 64
BOUWSTENEN ~ principes bemiddeling................................................................................................................... 66
I. PARTIJAUTONOMIE.........................................................................................................................................66
II. PARTIJEN ALS BEHEERDER VAN DE INHOUD...................................................................................... 66
BUITENGERECHTELIJKE BEMIDDELING.................................................................................................... 67
OVER DEELNAME – BEMIDDELINGSBEDING.................................................................................... 67
OVER ORGANISATIE................................................................................................................................... 69
OVER UITKOMST..........................................................................................................................................70
GERECHTELIJKE BEMIDDELING....................................................................................................................70
DOORVERWIJZING (= opstart)....................................................................................................................70
OVER ORGANISATIE................................................................................................................................... 71
OVER UITKOMST..........................................................................................................................................72
III. VERTROUWELIJKHEID................................................................................................................................ 72
IV. MEDEWERKING VAN EEN DERDE............................................................................................................74
V. GESTRUCTUREERD FLEXIBEL PROCES................................................................................................... 76
VERLOOP – milestones................................................................................................................................................. 76
BUITENGERECHTELIJKE BEMIDDELING.................................................................................................... 76
BEMIDDELINGSBEDING............................................................................................................................ 76
BEMIDDELINGSPROTOCOL (~ artikel 1731 Ger.W.)..............................................................................77
EINDE............................................................................................................................................................... 78
UITVOERBAARHEID DOOR HOMOLOGATIE ~ artikel 1733 Ger.W................................................. 78
GERECHTELIJKE BEMIDDELING....................................................................................................................79
TOEGANG ~ artikel 1734 Ger.W................................................................................................................... 79
BEMIDDELING ~ artikel 1734 Ger.W.......................................................................................................... 79
EINDE ~ artikel 1736 Ger.W...........................................................................................................................79
UITVOERBAARHEID....................................................................................................................................79
lecture 6 : collectief onderhandelen..........................................................................................................................81
1) WAT IS HET?.................................................................................................................................................. 81
WETGEVING.......................................................................................................................................................... 81
2) BOUWSTENEN...........................................................................................................................................................82
VRIJWILLIGHEID & PARTIJEN ALS BEHEERDER : van inhoud/proces....................................................82
PARTIJAUTONOMIE OMTRENT DEELNAME...................................................................................... 82
PARTIJAUTONOMIE OMTRENT ORGANISATIE.................................................................................84
PARTIJAUTONOMIE OMTRENT UITKOMST....................................................................................... 86
VERTROUWELIJKHEID ~ ART 1745 §3 Ger.W................................................................................................ 87
Alternatieve Geschiloplossing (2024-2025) -3-
, BIJSTAND & ADVIES VAN EEN OF MEERDERE DERDEN.........................................................................87
COLLABORATIEVE ADVOCATEN........................................................................................................... 87
MET EXCLUSIEF X BEPERKT MANDAAT............................................................................................. 88
GESTRUCTUREERD MAAR FLEXIBEL PROCES.......................................................................................... 88
3) VERLOOP.................................................................................................................................................................... 88
A. TOEGANGSWEG...............................................................................................................................................88
B. PROCEDURE VOLGT TWEE SPOREN........................................................................................................ 89
BILATERALE CONTACTEN....................................................................................................................... 89
PLENAIRE ONDERHANDELINGEN.........................................................................................................89
C. ROL COLLABORATIEVE ONDERHANDELINGEN................................................................................. 90
D. EINDE.................................................................................................................................................................. 90
E. UITVOERBAARHEID DOOR HOMOLOGATIE?.......................................................................................91
IN PRAKTIJK...................................................................................................................................................91
tussenpartijdige ACO : verzoening........................................................................................................................... 93
1) WAT?.............................................................................................................................................................................93
EVOLUTIE............................................................................................................................................................... 94
2) MINNELIJKE SCHIKKING DOOR GRONDRECHTER..................................................................................... 94
ART 731-734 GER.W............................................................................................................................................... 94
VRIJWILLIGE POGING MS......................................................................................................................... 94
VERPLICHTE POGING MS......................................................................................................................... 97
3) KAMERS VOOR MINNELIJKE SCHIKKING....................................................................................................... 97
KMS........................................................................................................................................................................... 97
BESLUIT TUSSENPARTIJDIGE ACO........................................................................................................................98
bovenpartijdige aco : arbitrage................................................................................................................................ 101
WAT IS HET?.................................................................................................................................................................101
DEFINITIE.............................................................................................................................................................101
SOORTEN ARBITRAGES................................................................................................................................... 101
AD HOC V. INSTITUTIONELE ARBITRAGE........................................................................................101
SECTORALE V. NIET-SECTORALE ARBITRAGE................................................................................ 102
NATIONALE V. INTERNATIONALE ARBITRAGE..............................................................................102
SPECIFIEKE KENMERKEN...............................................................................................................................104
BELANG................................................................................................................................................................. 106
COMPLEX JURIDISCH RAAMWERK..................................................................................................................... 106
INTERNATIONAAL............................................................................................................................................ 106
NATIONAAL......................................................................................................................................................... 107
ARBITRAGEOVEREENKOMST........................................................................................................................ 107
SOFT LAW............................................................................................................................................................. 108
BOUWSTENEN.............................................................................................................................................................108
PARTIJEN KIEZEN ~ overeenkomst..................................................................................................................108
PARTIJAUTONOMIE.................................................................................................................................. 109
JURIDISCH GESCHIL......................................................................................................................................... 114
SPECIFIEK AANGESTELD................................................................................................................................ 114
FINAAL EN BINDEND....................................................................................................................................... 116
Alternatieve Geschiloplossing (2024-2025) -4-
, VERLOOP...................................................................................................................................................................... 118
ALGEMENE BEGINSELEN : tiade....................................................................................................................118
INLEIDEN PROCEDURE................................................................................................................................... 118
ARBITRAGEPROCEDURE.................................................................................................................................119
TUSSENKOMST RECHTER............................................................................................................................... 119
UITSPRAAK.......................................................................................................................................................... 121
WAT NA ARBITRAGE?............................................................................................................................................... 121
INTERPRETATIE, CORRECTIE, AANVULLING ART 1715....................................................................... 121
ARBITRAAL HOGER BEROEP ART 1716....................................................................................................... 121
VERNIETIGINGSPROCEDURE ART 1717..................................................................................................... 122
GEDWONGEN TENUITVOERLEGGING ART 1719.....................................................................................123
bovenpartijdige aco : bindende derdenbeslissing..................................................................................................125
WAT IS HET?.................................................................................................................................................................125
BOUWSTENEN.............................................................................................................................................................126
PARTIJEN KIEZEN OVEREENKOMST........................................................................................................... 126
TWISTPUNT......................................................................................................................................................... 126
NEUTRALE, ONAFHANKELIJK EN ONPARTIJDIG........................................................................... 127
FINALE EN BINDENDE BESLISSING.....................................................................................................127
JURIDISCH RAAMWERK...................................................................................................................................128
GEEN UITGEBREID WETTELIJKE BASIS.............................................................................................128
OVEREENKOMST........................................................................................................................................128
VERSCHIL MET ARBITRAGE...........................................................................................................................128
bovenpartijdige aco : hybride vormen?................................................................................................................... 131
(1) WAT IS HET?............................................................................................................................................................131
HYBRIDE ADR......................................................................................................................................................131
VRAAG : “welke winst is er te halen met med-arb/arb-med?”....................................................................... 132
VERLOOP ARBITRAGEPROCEDURE.................................................................................................... 133
VERLOOP BEMIDDELINGSPROCEDURE............................................................................................133
ESSENTIËLE/PRAKTISCHE VERSCHILLEN ARB EN MED?............................................................ 136
(2) HETE HANGIJZERS............................................................................................................................................... 137
WAAR KAN HET FOUT GAAN?.......................................................................................................................137
HOE ANTICIPEREN OF HOE OPLOSSEN?.................................................................................................. 139
(3) EVALUATIE..............................................................................................................................................................141
OEFENCASUS.......................................................................................................................................................... 143
OEFENCASUS LES 6................................................................................................................................................... 143
examen : alternatieve conflictoplossing................................................................................................................. 148
OPGAVE 1 : rotte aardappelen.................................................................................................................................... 148
OPGAVE : psychologische luik................................................................................................................................... 151
readings......................................................................................................................................................................153
READINGS LES 1............................................................................................................................................. 153
READINGS LES 2..........................................................................................................................................................155
Alternatieve Geschiloplossing (2024-2025) -5-
,inleiding
> multidisciplinaire benadering : juridisch x psychologisch
> studiemateriaal : literatuur voor iedere les.
> examen : focust wel op de les en de powerpoints. → juridisch open vragen, psychologisch
MC-vragen.
> werkstuk : over thema 4 opstellen. zie inleidend stuk Ufora. 27 november tot begin december een
werkstuk indienen → dit moet in eerste zit worden afgeleverd om examen te kunnen maken.
● 11 december deadline.
Alternatieve Geschiloplossing (2024-2025) -6-
,THEMA 1 : wat is alternatieve conflictoplossing?
TERMINOLOGIE
> 3 termen van belang : alternatief, conflict en oplossing
(1) ALTERNATIEF ~ alternatief ten opzichte van wat?
WAT? — alternatief wordt gezien als anders dan klassiek, wat is klassiek?
1) anders dan voor de rechtbank
— groep die focust op de plaats waar een geschil wordt opgelost.
— CONTEXT : focus heeft altijd enorm op rechtbankprocedures gelegen. voor lange tijd was er geen
aandacht voor ACO. de opvatting is dat als je een geschil hebt en je raakt er zelf niet uit dan ga je naar
de RB.
— 10 jaar geleden survey via faculteit; advocaten vonden dat te weinig aandacht was voor ACO. →
stilaan meer aandacht en middelen voor vrijgemaakt, maar nog steeds vertraging met dit vak.
> rechtbank : procedures heel tijdrovend en kostelijk. procedures op zich in BE zijn niet zo duur,
maar vaak wel een advocaat nodig en deze zijn duur. (= grote menselijke kost) + partijen zijn
adversarieel.
> out of court dispute resolution :
- bemiddeling = niet-rechterlijke, neutrale derde aanstellen die helpt om zelf het geschil op
te lossen.
- arbitrage = neutrale persoon die een taak opneemt zoals een rechter, maar deze doet dit
buiten het kader van de RB.
Alternatieve Geschiloplossing (2024-2025) -7-
, - bindende derdenbeslissing = derde neutrale persoon binnen een contractueel kader op
vraag van de partijen uitspraak doet over een feitelijk of juridisch geschil.
- collaboratief onderhandelen = vragen aan advocaten om hen bij te staan om collaboratief
te onderhandelen.
● NIET — minnelijke schikking, want dit wordt gezien als een verzoening binnen de RB.
2) anders door adversarieel strijd model
— groep die focust op de methode waarop een geschil wordt opgelost.
— hieronder vallen andere vormen van conflictoplossing.
> rechtbank : sterk gericht op het gelijk halen van jezelf en de andere ongelijk bewijzen. dit is een
enorm vechtende/adversarial methode
> andere :
- bemiddeling = niet tegenover elkaar zetten van de standpunten, maar het leren begrijpen van
elkaars belangen, proberen zorgen dat partijen op een constructieve manier mee omgaan.
- collaboratief onderhandelen = methode gelijkaardig, ze gaan onder begeleiding van speciaal
opgeleide advocaten met focus op belangen, eerder dan de focus te leggen op juridische
belangen.
- minnelijke schikking = rechters worden aangemoedigd en worden opgeleid om te zoeken naar
belangen ipv louter juridische argumenten te gebruiken om tot oplossingen te komen.
● NIET — arbitrage want dit gebeurt zoals bij de rechtbank, staan tegenover elkaar + focus op
juridische argumenten.
APPROPRIATE — in het ENG vaak ADR (= alternative/appropriate dispute resolution). dit zal de
insteek vormen voor de lessen.
focus — wordt gelegd op wie zijn de partijen, waarover gaat het conflict, wat is de context van de
geschiloplossing. de focus wordt verlegd van de oplossing, naar voor wie en in welke context een
oplossing moet worden gezocht ⇒ dus geen one size fits all, maar echt maatwerk om geschillen op te
lossen.
gevolg — het kan dus ook zijn dat de RB onder de “appropriate” valt. het is niet de bedoeling om de
RB als de grote ‘slechterik’ voor te stellen.
focus — ligt op de trajectbegeleiding.
◊ ACO ligt aan de basis van heel wat beleidsbeslissingen bij gerechtsdeurwaarders x notarissen. de
wet vraagt dat ook zij met een open blik kijken in het vinden van een oplossing. (hieronder kan dan
ook een procedure vallen; cfr appropriate)
Alternatieve Geschiloplossing (2024-2025) -8-
, (2) CONFLICT
WAT? — cruciaal concept.
dispute — vertalen we doorgaans naar geschil. deze terminologie vind je ook in de wetgeving. geschil
= gejuridiseerd conflict : partijen twisten rond hun rechten x verplichtingen en of zijn obv het
bestaande recht aanspraak hebben of iets of schuldig zijn voor iets.
conflict — veel ruimere term, niet alleen het gejuridiseerde (= objectieve geschil rond rechten x
plichten) conflict, maar OOK het subjectieve aspect (= het relationele aspect tussen partijen).
● MAAR — als juristen kennen we dit subjectieve component niet zo goed. we hebben geen
patent op het concept conflict; komt aan bod in psychologie, sociologie, … → zie les “wat is
conflict”.
conflict >< geschillen — het onderscheid is van belang voor ACO en ADR. maakt onderscheid tussen
conflict en geschil.
- als partijen niet willen verder dan de juridische oplossing, dan meer richting ACO.
- als partijen het geschil aan de wortel willen oplossen, dan meer richting ADR.
bestaande conflicten — niet werken rond preventie, wel rond conflictoplossing
(3) OPLOSSING
WAT? — breder dan beslechting. in dit vak werken we met oplossing.
oplossen — dit is ruimer dan een oplossing opleggen, het kan dat partijen zelf iets willen
bewerkstelligen, kan dus verder gaan dan louter onderhandelen en bemiddelen. oplossen = veel breder
spectrum dan louter onderhandelen en bemiddelen.
INDELING
PARTICIPATIEVE OF TUSSENPARTIJDIGE CONFLICTOPLOSSING
KENMERKEN
participatief — geeft aan dat er iets gebeurt tussen de partijen zelf en contrasteert met
bovenpartijdig, waarbij derde boven hen staat en die het geschil voor hen oplost. hier lossen de
partijen het zelf op.
niet bindend — de partijen hebben altijd de vrijheid om ervan weg te stappen, ze zijn niet gebonden
aan evt voorstellen, ze blijven autonomie behouden, ze zijn slechts gebonden wanneer zij instemmen
met het voorstel.
Alternatieve Geschiloplossing (2024-2025) -9-
, beslissingsautonomie — de oplossing blijft bij de partijen, conflict wordt opgelost waar het is
ontstaan.
PROCES — focus op het proces, er is een derde met een rol die focust op het beheer van het proces.
die moet ervoor zorgen dat het proces vlot verloopt, zij hebben hiervoor opleiding gevolgd x
erkenning verkregen.
DOEL — het bereiken van een win-win-oplossing, de bedoeling is om tot een duurzame oplossing te
komen zodat beide partijen voelen alsof ze allebei iets hebben gewonnen.
GEHEEL CONFLICT — staat centraal, niet alleen het objectieve component van het geschil, maar zal
ook vooral focussen op het subjectieve component; wat is de relatie, wat gebeurt tussen partijen,
waarom kunnen ze niet communiceren.
● DERDE — is een procesbeheerder, moet begrijpen hoe in elkaar zitten.
● METHODE — heeft te maken met communicatie & samenwerking + halen uit de partijen
wat hun belangen zijn (= belangengericht ondersteunen).
● FOCUS — op de psychologische component: afleren om een oplossing voor te schotelen,
maar andere aspecten (verbale, analoge communicatie via lichaamstaal, patronen in
communicatie herkennen, leren omgaan met het beheersen van de emoties, hoe ga je ermee
om dat het niet de communicatie belemmert, hoe op een gepaste manier interveniëren in een
conflict, …)
>< juridisch ligt de focus op de oplossing in het recht en het recht toepassen op de
problematiek, enorm oplossingsgericht. dergelijke zaken leer je als jurist niet, wel als je
opleiding bemiddelaar volgt.
SUCCES — afhankelijk van de goodwill van de partijen. als zij geen moeite willen doen, dan heeft het
geen zin om hierop in te zetten.
VB iemand wil informatie en de andere wil gewoon het proces uitrekken, dan heeft dit geen zin.
TOEGANG RECHTER — vaak de laatste stap die partijen proberen voor ze naar de rechter gaan.
toegang tot de rechter wordt tijdelijk afgesloten, indien het niet zou lukken kunnen ze naar de
rechter/arbitrage/bindende geschiloplossing gaan.
parallel — evt mogelijk om tijdens deze procedure over te gaan naar de rechter voor dringende
maatregelen.
VOORBEELDEN — bemiddeling, verzoening, minnelijke schikking, collaboratief onderhandelen
(gewoon onderhandelen)
Alternatieve Geschiloplossing (2024-2025) -10-
