SAMENVATTING SCHOOL- EN PEDAGOGISCHE PSYCHOLOGIE
HOOFDSTUK 1: INLEIDING: KINDEREN EN JONGEREN MET GEDRAGS- EN EMOTIONELE PROBLEMEN
1. INLEIDING
Enkele stellingen… wat is normaal of niet afwijkend/ wat wijst mogelijks op een stoornis?
- Een kind van 2,5 jaar is niet zindelijk overdag (plast nog regelmatig in de broek)? Normaal, als kleuterjuf is dat irritant
maar is echt niet afwijkend. Valt niet te forceren, kinderen w pas rond 2,5 jaar zindelijk. Te vroeg zindelijkheidstraining
kan gevaarlijk zijn.
- Een tiener komt in opstand tegen haar ouders die haar hadden verboden om uit te gaan en ze kruipt ‘s avonds uit haar
raam om met vrienden te gaan feesten? Normaal, maar niet elke tiener doet dit. Tiener zit in fase van zelfstandiger w.
- Een man van 20 denkt dat de televisie tegen hem spreekt. Niet normaal/ afwijkend, komt heel weinig voor. Trekt als PC
onze aandacht want is bijzonder.
- Een meisje van 19 jaar wilt niet aan de kant van de ruit zitten in de trein omdat ze het een vies idee vindt dat er andere
mensen tegen die ruit hebben geleund. Niet afwijkend, zeker na corona. Meer mensen zijn bewust van die besmetting.
Wordt problematisch vanaf die angst uw leven hindert.
2. WAT ZIJN GEDRAGS- EN EMOTIONELE PROBLEMEN?
Terminologie
- Gedrags- en emotionele problemen = alle kinderen die zich zichtbaar ongewoon of abnormaal gedragen of die
zichtbaar ongewone/abnormale reacties vertonen, en dat afgezien van de ernst, oorzaak of context van gedrag/emotie
- Ernstige gedrags- en emotionele problemen: problemen w ernstig wanneer ze langdurig of blijvend worden, in
combinatie voorkomen met andere problemen en/of een ernstig lijden tot gevolg hebben bij het kind en/of de directe
omgeving
Aandachtspunten bij het definiëren van gedrags- en emotionele problemen
- Ontwikkelingsperspectief: weten wanneer gedrag/emoties wel/niet aangepast zijn aan de leeftijd: bv woedebuien en
druk gedrag bij een kleuter
- Continuümgedachte: geen kwalitatief verschil in gedrag, maar wel verschil in ernst, intensiteit en chroniciteit. Kinderen
met gedrags- en emotionele problemen vertonen deze gedragingen frequenter, intenser, langduriger en in
verschillende situaties
- Context:
o Bekijken van gedrag en emoties van kinderen in de situatie waarin ze zich voordoen
o De setting, activiteiten en de pedagogische aanpak hebben een grote impact op het gedrag van een kind
- Informant: wie beoordeelt het gedrag van het kind?
3. CLASSIFICATIE VAN GEDRAGS - EN EMOTIONELE PROBLEMEN
Doel: gemeenschappelijke taal
- vb verwijzen we naar dezelfde gedragskenmerken wanneer we spreken van aandachtsproblemen?
- Classificatie ➔ duidelijkheid, zorgt ervoor dat iedereen wat gelijk staat met elkaar
2 soorten classificatiesystemen:
1. KLINISCH-PSYCHIATRISCHE CLASSIFICATIESYSTEMEN
Deze cursus: DSM-5 = Diagnostic and Statistical manual of Mental Disorders of the American Psychiatric Association
= overzicht van alle in de westerse wereld erkende klinische geestelijke gezondheidsstoornissen en andere aandoeningen die
reden voor zorg kunnen zijn → stoornissen worden geoperationaliseerd door middel van criteria
1
,Nadelen:
- Soms te veel los gezien van omgeving en context van het kind
- Valide voor andere culturen?
MAAR LET OP voor labels en stigmatisering!
DSM 5: gemeenschappelijke taal voor hulpverleners ➔ deze taal gebruik je niet (altijd) naar de cliënt toe!
→ elke cliënt en zijn systeem is uniek, dat vereist maatwerk
2. EMPIRISCH -STATISCHE CLASSIFICATIESYSTEMEN (NIET KENNEN IN READER)
/
4. EPIDEMIOLOGISCH ONDERZOEK NAAR GEDRAGS - EN EMOTIONELE PROBLEMEN BIJ KINDEREN EN JONGEREN
Epidemiologie = systematische studie naar
- Prevalentie (=voorkomen op een bepaald moment in de tijd)
- Verspreiding in een bepaalde bevolkingsgroep
- Factoren die het voorkomen en de verspreiding beïnvloeden
Uit onderzoek blijkt
- Prevalentie gedrags- en emotionele problemen bij kinderen en jongeren ligt hoog
- Gedrags- en emotionele problemen hangen nauw samen met:
o Geslacht: jongens > meisjes
o Leeftijd: jongeren laten andere gedragsproblemen zien dan oudere
o SES: prevalentie gedragsproblemen hoger bij kinderen uit zwakke sociale milieus
- Gedragsproblemen van kinderen zijn vrij stabiel
- Zijn er nu meer gedragsproblemen dan vroeger?
5. ETIOLOGIE VAN GEDRAGS - EN EMOTIONELE PROBLEMEN
= verklaringsmodellen voor gedrags- en emotionele problemen bij kinderen en jongeren
- Hoe zien verklaringsmodellen eruit?
- Biologische factoren (niet kennen in reader)
- Leerervaringen (niet kennen in reader)
- Invloed van biologische factoren en leerervaringen op ontwikkeling van gedrags- en emotionele problemen (niet
kennen in reader)
Hoe zien verklaringsmodellen eruit?
- Waarom is het belangrijk om gedrags- en emotionele problemen bij kinderen grondig te onderzoeken?
o Problemen zijn divers: frequentie, ernst, duur en uitgebreidheid
o Als je kinderen met deze problemen goed wil begeleiden, moet je eerst begrijpen waarom sommige kinderen
deze problemen ontwikkelen en anderen niet
- Ontwikkelingspsychologie = wetenschappelijke studie van groei, verandering en stabiliteit doorheen verschillende
levensfasen
- Ontwikkelingspsychopathologie = wetenschappelijke studie naar het ontstaan en het beloop van psychische
stoornissen. Problemen waarvoor men hulp komt zoeken zijn het product van een lange voorgeschiedenis, waarvan
verschillende factoren elkaar hebben beïnvloed
- Aandacht voor grensgebied: niet-klinische voorlopers van psychopathologie →
2
,Uitgangspunten van verklaringsmodellen voor psychopathologie:
- Multicausaliteit van gedragsproblemen: naast problemen in gezin zijn er nog andere factoren die meespelen
- Operationalisering in termen van risicofactoren en protectieve factoren: evenwicht tussen die factoren is heel
belangrijk
- Cumulatiehypothese: de kans op ontwikkeling/bestendiging van gedragsproblemen wordt groter naarmate er meer
risico- en minder protectieve factoren aanwezig zijn → risicofactoren gaan met elkaar vermeerderen: probl 1 x probl 2
dus kans op bijkomend probleem stijgt
- Risicofactoren: vergroten kans op ontstaan van stoornis/gedragsprobleem/ontwikkelingsprobleem
- Protectieve factoren: verkleinen kans op ontstaan van stoornis/gedragsprobleem/ontwikkelingsprobleem
Factoren zijn te situeren:
- Factoren in kind: temperament, intelligentie, gezondheid, …
- Factoren in gezin: opvoeding, relatiepatroon, stabiliteit in gezin, …
- Factoren in bredere omgeving: sociaal netwerk, school, cultuur, SES, …
Opmerkingen:
- Aanwezigheid van groot aantal risicofactoren is niet altijd schadelijk voor de ontwikkeling van
kinderen, tenminste wanneer er compenserende protectieve factoren in het kind, gezin of bredere omgeving zijn
o ‘Chronic adversities’: chronisch negatieve levensomstandigheden
▪ Bv kindermishandeling, gedwongen migratie
- Veranderbaarheid van risico- en protectieve factoren:
o Sommigen zijn niet (meer) te veranderen: bv factoren tijdens de zwangerschap en geboorte, …
o Andere factoren zijn wel veranderbaar: bv sociale netwerkgroep, zelfbeeld, …
- Idee dat problemen multigedetermineerd worden is algemeen aanvaard
Voorbeelden risico- en protectieve factoren: ZE HEEFT HIER AL EXAMENVRAGEN OP GEBASSEERD!!
VOORBEELD MC EXAMENVRAAG: Wat is bekend over de gezamenlijke invloed van meerdere risicofactoren?
a) De meest ernstige risicofactoren bepalen de uiteindelijke invloed, de invloed van minder ernstige factoren valt weg.
b) De uiteindelijke invloed is een optelsom van de afzonderlijke invloeden van de risicofactoren.
c) De uiteindelijke invloed is meer dan de optelsom, de risicofactoren versterken elkaars afzonderlijke invloed.
d) Geen van bovenstaande antwoorden is correct.
3
, 6. DIAGNOSTIEK VAN GEDRAGS - EN EMOTIONELE PROBLEMEN
1. ONDERKENNENDE OF CLASSIFICERENDE DIAGNOSTIEK
Classificeren van de problematiek bij het aangemelde kind/ jongere = mensen willen weten wat er aan de hand is
Voordelen:
- Vergemakkelijkt communicatie tussen hulpverleners
- Neemt schuldgevoelens weg bij ouders en kind
Nadelen
- Men heeft nog geen zicht op de oorzaken of welke behandeling het meest aangewezen is of wat de prognose op LT is
2. VERKLARENDE DIAGNOSTIEK
Waardoor ontstaan het probleem, wordt het in stand gehouden en/of versterkt?
3. (BE)HANDELINGSGERICHTE DIAGNOSTIEK
Weten wat er aan de hand is en dient te worden veranderd en ook hoe die verandering het beste kan worden aangebracht
Indicatiestelling = het zoeken naar de meest gepaste behandeling voor het problematiek van een cliënt
7. BEHANDELING VAN GEDRAGS - EN EMOTIONELE PROBLEMEN
1. ALGEMENE ASPECTEN VAN BEHANDELING
Doel: lijdensdruk kind en omgeving verminderen en kwaliteit van leven voor alle betrokkenen verbeteren door een blijvende
verandering in:
- Vermindering van frequentie, ernst en omvang van problemen
- Hanteerbaar maken van problemen voor kind en omgeving
Hoe: ‘evidence-based behandelingen’: de behandeling moet steunen op empirisch vastgestelde effecten
- Cognitief- gedragstherapeutische behandelingen
- Psychofarmacologische behandelingen
- Gezinsgericht werken
Meervoudige of multimodale behandeling: integratie van behandelingsvormen
Een zaak voor specialisten
2. THEORETISCHE PERSPECTIEVEN OP BEHANDELING
Niet kennen in reader
4
