Antropologische thema’s uit de hedendaagse filosofie
INHOUDSOPGAVE
Les 1. 23/09/2924: Introductie ........................................................................................................................ 5
filosofie aan KU Leuven ....................................................................................................................................... 5
wat is filosofie? .................................................................................................................................................... 5
3 aspecten om filosofie te definiëren .............................................................................................................. 6
filosofie en vooruitgang? ................................................................................................................................. 7
4 deeldomeinen .............................................................................................................................................. 7
historische evolutie ......................................................................................................................................... 7
twee beweringen sinds moderniteit ............................................................................................................... 8
besluit .............................................................................................................................................................. 8
Les 2. 30/09/2024: Mechanisering en doelgerichtheid .................................................................................... 9
1. Mechanisering van het wereldbeeld................................................................................................................ 9
denken doorheen de geschiedenis.................................................................................................................. 9
wetenschappelijke revolutie .......................................................................................................................... 9
doeloorzaken vs. mechanische oorzaken ...................................................................................................... 10
mechanisering ............................................................................................................................................... 10
2. Kant en teologie............................................................................................................................................. 11
3. Darwin en het darwinisme............................................................................................................................. 12
4. Domheid en doelgerichtheid.......................................................................................................................... 13
Essentialisme: ............................................................................................................................................... 13
William Paley – Natural Theology ................................................................................................................. 13
The argument from design: .......................................................................................................................... 13
5. Functies en normen in de natuur ................................................................................................................... 15
Les 3 Lichaam en geest .................................................................................................................................. 16
1. Hersenen en mentale toestanden.................................................................................................................. 16
2. Descartes’ dualisme ....................................................................................................................................... 16
3. Dualisme na descartes ................................................................................................................................... 17
4. De mens als machine ..................................................................................................................................... 18
5. Van materialisme naar fysicalisme ................................................................................................................ 19
Les 4: Lijden en dood.................................................................................................................................... 21
1. Het probleem van de dood ............................................................................................................................ 21
Antiek vs. Hedendaags wereldbeeld ............................................................................................................. 21
Oplossingen voor de dood: ........................................................................................................................... 21
De dood als oplosbaar probleem .................................................................................................................. 21
2. Het probleem van het lijden .......................................................................................................................... 22
Wat maakt de dood zo erg? .......................................................................................................................... 22
Lijden en zin:.................................................................................................................................................. 22
1
, Lijden en genot: ............................................................................................................................................. 22
Lijden en geluk: ............................................................................................................................................. 23
3. Is de dood een kwaad? .................................................................................................................................. 23
4. IS onsterfelijkheid wenselijk? ......................................................................................................................... 24
Les 5: Wetenschap en pseudowetenschap .................................................................................................... 26
1. Het demarcatieprobleem............................................................................................................................... 26
Wat is wetenschap? ...................................................................................................................................... 26
Wetenschappelijke revolutie......................................................................................................................... 26
2. Drie problematische oplossingen................................................................................................................... 27
I. Pseudowetenschap = onjuist ...................................................................................................................... 27
II. Pseudowetenschap = geen observatie ...................................................................................................... 27
III. Pseudowetenschap = geen verifieerbaarheid .......................................................................................... 28
3. Karl popper en falsificatie .............................................................................................................................. 28
IV. Pseudowetenschap = geen falsifieerbaarheid ......................................................................................... 29
4. Thomas kuhn en incommensurabiliteit ......................................................................................................... 30
The Structure of Scientific Revolutions ......................................................................................................... 30
Paradigma’s en wissels .................................................................................................................................. 31
V. Pseudowetenschap = niet probleemoplossend ........................................................................................ 31
Les 6: Wetenschappelijke Kennis .................................................................................................................. 32
1. Wetenschappen en hun methoden ................................................................................................................ 32
Betrouwbare kennis? .................................................................................................................................... 32
Wat is wetenschap? ...................................................................................................................................... 32
Centrale wetenschap? ................................................................................................................................... 33
2. zoeken naar oorzaken ................................................................................................................................... 33
Oorzaken en correlatie (oorzaken staan centraal in wetenschap) ............................................................... 33
David Hume, .................................................................................................................................................. 33
Probleem: ...................................................................................................................................................... 34
Biljartballen: .................................................................................................................................................. 34
Noodzakelijk? ................................................................................................................................................ 34
Voldoende? ................................................................................................................................................... 34
Probleem causaliteit: ..................................................................................................................................... 34
Probleem van inductie .................................................................................................................................. 35
Karl Popper .................................................................................................................................................... 36
3. theoretische observatie ................................................................................................................................. 36
I. Theoriegeladen observaties ....................................................................................................................... 36
II. Onderdeterminering van de theorie ......................................................................................................... 36
Wetenschappelijk realisme ........................................................................................................................... 37
Probleem: ...................................................................................................................................................... 37
4. Biomedische wetenschappen ........................................................................................................................ 37
Reële successen ............................................................................................................................................. 37
Humoraaltheorie .......................................................................................................................................... 37
Bv. ontstaan longkanker ................................................................................................................................ 38
medisch onderzoek: ...................................................................................................................................... 38
2
, 5. Toeval en wetenschap ................................................................................................................................... 38
Gedachte-experiment ................................................................................................................................... 38
Tegenfeitelijke opvatting causaliteit ............................................................................................................. 38
Probleem: zijn alle factoren bekend? ........................................................................................................... 38
Les 7: Ziekte .................................................................................................................................................. 40
1. ziekte en gezondheid ..................................................................................................................................... 40
Biomedische wetenschappen: met controle groepen .................................................................................. 40
Werkinstrumenten ........................................................................................................................................ 40
Noodzakelijke en voldoende voorwaarden: om ve ziekte te kunnen spreken.............................................. 41
Intuïties rond ziekten: twee sporen .............................................................................................................. 41
2. Normativisme ................................................................................................................................................ 41
Bepaling ......................................................................................................................................................... 41
Voorbeelden: ................................................................................................................................................. 41
Biologische norm? ......................................................................................................................................... 42
Probleem ....................................................................................................................................................... 42
3. Naturalisme ................................................................................................................................................... 42
Bepaling ......................................................................................................................................................... 42
Probleem ....................................................................................................................................................... 43
4. hybridisme ..................................................................................................................................................... 43
Bepaling ......................................................................................................................................................... 43
Twee voorwaarden........................................................................................................................................ 43
Voorbeeld ...................................................................................................................................................... 44
Problemen ..................................................................................................................................................... 44
5. pluralisme ...................................................................................................................................................... 44
Bepaling ......................................................................................................................................................... 45
Ludwig Wittgenstein ..................................................................................................................................... 45
Essentialisme ................................................................................................................................................. 45
Problemen ..................................................................................................................................................... 45
6. Eliminativisme ............................................................................................................................................... 46
Bepaling ......................................................................................................................................................... 46
Voorbeelden .................................................................................................................................................. 46
Problemen ..................................................................................................................................................... 46
les 8. Medicalisering ..................................................................................................................................... 47
1. Medicaliseren en pathologiseren .................................................................................................................. 47
vastelling ....................................................................................................................................................... 47
definitie ......................................................................................................................................................... 47
ivan illich – medical nemesis ......................................................................................................................... 47
terecht? ......................................................................................................................................................... 48
overdreven? .................................................................................................................................................. 48
twee aspecten twee activiteiten ........................................................................................................... 48
medicalisering zonder pathologisering? JA ................................................................................................... 49
pathologisering zonder medicalisering ......................................................................................................... 49
2. Oorzaken en gevolgen ................................................................................................................................... 49
pathologiseren .............................................................................................................................................. 49
3
, voor- en nadelen ........................................................................................................................................... 50
problemen ..................................................................................................................................................... 50
3. Pathologisering van zwaarlijvigheid .............................................................................................................. 51
vaststelling..................................................................................................................................................... 51
verzet ............................................................................................................................................................. 51
argumenten ................................................................................................................................................... 51
4. Genealogie van zwaarlijvigheid ..................................................................................................................... 52
waarom dan ziekte? ...................................................................................................................................... 52
onstaansgeschiedenis.................................................................................................................................... 52
reden: vooral buitenwetenschappelijk? ........................................................................................................ 52
les 9: Verbetering ......................................................................................................................................... 53
1. Is verbetering immoreel? ............................................................................................................................... 53
onze wereld ................................................................................................................................................... 53
verbeteringsdrang ......................................................................................................................................... 53
onverantwoordelijke praktijken? .................................................................................................................. 54
2.Verbetering en menselijke natuur .................................................................................................................. 55
verbetering en prestatiedrang ...................................................................................................................... 55
menselijke cultuur ......................................................................................................................................... 56
3. Verbetering vs therapie ................................................................................................................................. 56
kritiek op technologie .................................................................................................................................... 56
twee onderscheidingen ................................................................................................................................. 56
4. Verbtering door genezing .............................................................................................................................. 57
bijwerkingen .................................................................................................................................................. 57
probleem ....................................................................................................................................................... 57
technologieneutraliteit ................................................................................................................................. 58
LES10. Handicap............................................................................................................................................ 59
1. Ziekte en haar gevolgen ................................................................................................................................ 59
verschuiving van betekenis ........................................................................................................................... 59
verschil in andere talen ................................................................................................................................. 59
nadelen van ziekte......................................................................................................................................... 59
who. focus op icih.......................................................................................................................................... 59
ICDH-schema ................................................................................................................................................. 59
kritiek............................................................................................................................................................. 60
2. twee modellen van disability ......................................................................................................................... 61
medisch model .............................................................................................................................................. 61
3. Disability en sociaalconstructivisme .............................................................................................................. 61
Handicap als sociale constructie ................................................................................................................... 61
4. Beperkingen waarderen ................................................................................................................................ 63
Mensen met een handicap ............................................................................................................................ 63
Tegenintuïtief? .............................................................................................................................................. 63
4
,LES 1. 23/09/2924: INTRODUCTIE
FILOSOFIE AAN KU LEUVEN
Viervoudig nut van filosofie:
1. Verheldering wetenschappelijke concepten
2. Kritische evaluatie wetenschappelijke aannames en methoden
- Inductie = redeneerwijze waarbij men algemene conclusies afleidt uit concrete gevallen
o Vaak wanneer iets vaak gebeurt
o Centraal vraagstuk in filosofie of dit vaak gebeurt
3. Formulering nieuwe concepten en theorieën
4. Bevordering dialoog tss verschillende wetenschappen onderling en maatschappij
WAT IS FILOSOFIE?
- Verschillende betekenissen (Van Dale)
o Mening of denkwijze (concreet)
o Levens- of wereldbeschouwing
o Studie algemene beginselen (abstract)
- Griekse philosophia (ethymologie)
o Gr. Philein: houden van, verlangen naar
o Gr. Sophia: wijsheid, inzicht
à filosofie als (radicaal) kritische reflectie: oordeel willen vormen over iets ander
- Plato: gevoel van verwondering: verwondering is begin van filosofie
- Aristoteles: verwondering gewekt
è gingen geleidelijk verder en stelden vragen over grotere kwesties,
zoals gestalten vd maan, posities zon en sterren
(filosofie heeft terreinverlies geleden aan wetenschap)
à verwondering als begin én beginsel vd filosofie
- G.W.F. Hegel
o “de uil van Minerva begint haar vlucht pas bij het aanbreken van de avondschemering”
o Minerva
§ Romeinse godin van de wijsheid Uil gebruikt als beeld vd filosofie
à symbool voor streven en verlangens
§ Uil als gezelschapsdier
o Uit van Athene (Attische munt) = dagroofvogel Beeld klopt niet met aanbreken van de avond
o Athene
§ Griekse goding van de wijsheid
o Steenuil (Athene Noctua)
5
,3 ASPECTEN OM FILOSOFIE TE DEFINIËREN
1. Attitude
- Kritisch denken: zintuigen & cognitieve vermogens in twijfel trekken
o Bv eigen zintuigen
o Müller-Lyer illusie: lijnen even lang, ookal lijkt het anders
o René Descartes: waar kan ik zeker over zijn?
o Zintuigen niet betrouwbaar
§ Vb. stok in water lijkt door optische illusie gebroken maar is niet zo
o Kunnen we wel ergens zeker van zijn?
- Kritiek = niet einddoel filosofie
o Gaat niet om de kritiek
o Gaat wel om de theorieën over de antwoorden op de vragen
- Ook wetenschap = kritisch: Richard Feynman
o Twijfelen aan traditie is goed, is wetenschappelijk
2. Methodologie
Zijn er methoden die enkel/niet gebruikt w door filosofen, en niet door wetenschappers?
- Probleem = filosofie gebruikt waaier v methoden: geen enkele specifieke voor filosofie, of w dan
niet door iedereen gebruikt, wel nooit op labowerk beroepen
- Intuïties
o Vanzelfsprekend vs. Spontaan
o Vanzelfsprekend
o Kennis die op een onmiddellijke manier verkregen w
o Descartes spreekt over heldere en welonderscheiden ideeën
èGeen redelijk mens zou deze betwijfelen
o Bv ik denk dus ik ben: zodra en zolang je denkt
o Spontaan
o Een nieuwe, eerder negatieve betekenis
o Gezond verstand
o Fauteilfilosofen
= filosofen: enkel gebruik maken eigen intuïties en niet empirisch onderzoek
o w uitgelachen
o veel intuïties zijn variabel: afh cultuur en binnen persoon context tot context en tijdstip
- Conceptuele analyse
o Belangrijke begrippen ontleden in meer eenvoudige begrippen
è stilstaan bij wat concept onderscheidt ve ander concept
o Doel = precies bepalen waarover we spreken als we spreken over tijd, liefde, vrijheid, geluk…
o Vb. ziek zijn
o Noodzakelijke en voldoende voorwaarde
o Noodzakelijke: als we dat begrip hebben, dan is dat een voorwaarde die er noodzakelijk aan kleeft
o Voldoende: als aan al die voorwaarden voldaan zijn, dit zeker een voorwaarde moet zijn
o Aan welke voorwaarde moet iemand voldoen om ziek te zijn?
o Ziekteoordeel = oordeel over schadelijkheid toestand waarin im zich bevindt:
§ Brengt schade toe aan persoon en omgeving
§ Schade = noodzakelijke, belangrijke voorwaarde, maar geen voldoende
o Sprake ve afwijking, in lichaam of geest
6
, § Afwijking = statistische invulling volstaat niet: vb heel klein deel
bevolking maar blauwe ogen is niet gelijk aan ziekte
è geen duidelijke definitie: sommige filosofen willen onderwerp opgeven
-Gedachte-experimenten
o Brain in a vat
o Trolley problem
o Ethisch probleem
o Wat goed en kwaad is om te doen
o Ontsporen trein: 1 of 5 mensen omver/dood
3. Domein
- Abstract en eigenaardige vragen
o Afstand van dagelijkse leven
o Bv. ‘vertellen de wetenschappen ons hoe de wereld is?’
o Bv. ‘zijn wij meer dan onze hersenen?’
o Bv. ‘heeft de natuur een doel?’
o Thomas Nagel, wat betekent het allemaal?
o Logisch: mensen zich dingen niet afvragen in dagelijks leven en wel in filosofie
FILOSOFIE EN VOORUITGANG?
- Ook in wetenschappen niet evident
o Thomas Kuhn: incommensurabiliteit
- Soms ook (oorspronkelijk) vanuit filosofie
- Isaac Newton – Philosophiae Naturalis Principia Methematica
- John Dalton – A New System of Chemical Philosophy
4 DEELDOMEINEN
1. Metafysica: zijnsleer: Wat betekent het dat iets bestaat?
2. Logica: redeneerkunde: Wat zijn geldige redeneringen?
3. Epistemologie: kennisleer: Wat is (wetenschappelijke) kennis?
4. Ethiek: zedenleer: Wat is goed of juist handelen?
HISTORISCHE EVOLUTIE
- Oudheid: filosofie vs. mythologie
- Middeleeuwen: filosofie vs. Religie
- Moderniteit: filosofie vs wetenschap
7
,TWEE BEWERINGEN SINDS MODERNITEIT
1. Oude filosofische problemen oplossen via nieuwe wetenschappelijke methoden
- Bv. vraag naar ‘oerstof’ vd werkelijkheid
2. Ontstaan nieuwe filosofische problemen
Wetenschappers vaak enkel oog voor de 1e bewerking
- Gevaar: sciëntisme
o Enkel de wetenschap die ons de ware aard werkelijkheid kan doen inzien
o Standpunt wetenschappers
Bertrand Russel, problemen van de Filosofie
-
BESLUIT
- Geen definitief of finaal antwoord
- Filosofie heeft zich sinds ontstaan meerdere keren moeten heruitvinden
- Weinig resultaten als ‘blijvende’ antwoorden
- Kracht vanuit het blijvende vragen
8
,LES 2. 30/09/2024: MECHANISERING EN DOELGERICHTHEID
1. MECHANISERING VAN HET WERELDBEELD
DENKEN DOORHEEN DE GESCHIEDENIS
Antieke oudheid-ME
Wetenschappelijke revolutie
Moderniteit
Bertrand Russell
- Voorafgaan aan wet revolutie
- Op kleine 100 jaar tijd enorme voortuitgang in wetenschappelijk denken: door Galileir, Newton
WETENSCHAPPELIJKE REVOLUTIE
- Wiskundige methode
o Fysici (Galilei, Newton)
o Filosofen (Descartes, Spinoza, Leibniz)
§ Wereld vervatten met je denken
o Filosofen samen met wetenschappers grote van van inzetten op wiskunde:
gebruik maken van ons rationeel verstand
- Medsiche oorzaken
o Galilei’s traagheidswet:
§ Ieder lichaam, aan zichzelf overgelaten, blijft in rust of beweegt verrder +
constante snelheid (tenzij er andere kracht op inwerkt)
§ Enkel fysische principes verklaren, niet de bedoeling ofzo verklaren
o Antieke/ME filosofen:
§ Lichaam die uit zichzelf bewegen zijn bezield
9
, Waarom zit ik in de aula? à doeloorzaak
DOELOORZAKEN VS. MECHANISCHE OORZAKEN
Wat heeft mij naar de aula gedreven? à mechanische oorzaak
- Aristoteles
o Vieroorzakenleer
§ Formeel, materieel, bewerkstelligend en finaal
§ Ging ervan uit dat wnr goede verklaring geven: minstens 4 oorzaken geven
§ Bv. wat maakt tafel precies een tafel: oorzaken:
• Fungeert daardoor dus daarom die vorm
• Bewerkstellende: wie heeft de tafel gemaakt?
• Materiële: kan hout, ijzer… zijn
• Finale: wrm w tafel gecreeërd?
§ Doelen maken dat de andere oorzaken op bep manier vorm krijgen
o Doeloorzaak: toekomst
§ Vraag: waarom?: sterk nadruk leggen pp finale aspect
o Natuur artefacten (‘door mensen gemaakt’)
§ Gebruikte het ook om naar de natuur te kijken: waarom hebben we handen?
- Galilei
o Mechanische oorzaak: verleden
§ Vraag: waardoor?
o Geen doeloorzaken in levenloze natuur
o Wat veroorzaakt iets?
o Wat zet iets anders in gang?
o Sinds moderniteit op voorgrond: verklaren vd werkelijkheid
o Mechanische oorzaak: iets heeft mij hier gedreven
MECHANISERING
- Natuurfenomenen
o Wind, regen, bliksem
o Wetenschapper: waardoor regent het? Interesseert hun niet, maar wel WAARDOOR
- Levend lichaam
o Complexe automaten
- Descartes
- Jacques de Vaucanson
o Wetenschapper: kan soort automaat in natuur nabootsen
- Probleem: kunnen deze doeloorzaken volledig vermeden w bij h spreken over h mens lichaam?
o Intuïtief
o Wetenschappelijk
- Descartes:
o Lichaam als automaat (machine: buiezen, pompen en vloeistoffen
§ Machines hebben ontwerper à God blijft relevant in verklaringen
o Meteorologie: mechanisme verklaringen natuurfenomenen zoals wind
§ Ontkrachting Aristoteles’ visie
10
