Inhoudsopgave
Les 1: Wetenschap, technologie en de “zingevende interesse”..............................................................4
1. Wetenschap, betekenis, leefwereld................................................................................................4
1.1. Video: cosmic eye: a state-of-art view of the universe............................................................4
1.2. De leefwereld versus de wetenschap.......................................................................................4
2. De ‘zingevende’, ‘cognitieve’ en ‘manipulatieve’ interesses van de mens.......................................7
2.1. De 3 interesses van de mens (cf. tekst BURM & DE DIJN)........................................................7
2.2. Relatie tussen cognitieve en zingevende interesse..................................................................9
2.3. Relatie zingevende interesse en manipulatieve interesse......................................................12
3. Conclusie......................................................................................................................................13
Les 2: Religie, zingeving en levensbeschouwing...................................................................................15
Inleiding............................................................................................................................................15
1. Geschiedenis van relatie tussen religie en wetenschappen..........................................................15
Het oude en middeleeuwse Westen.............................................................................................16
Vanaf de 16e/17e eeuw................................................................................................................16
De 19e eeuw.................................................................................................................................17
2. Wat is religie?...............................................................................................................................18
3. Religie is op zijn minst een bron van zingeving met het voorbeeld van een kind te krijgen:.........19
Verwarring van zingevende interesse met cognitieve en manipulatieve interesse...........................21
1) Hoe religie wordt verward met of gereduceerd tot de cognitieve interesse.............................21
2) Hoe religie wordt verward met of gereduceerd tot de manipulatieve interesse......................23
3) Hoe wetenschap zelf iets zingevend kan worden.....................................................................24
Les 3: Religie, secularisatie en redelijkheid...........................................................................................26
Inleiding............................................................................................................................................26
1. De toekomst van religie wereldwijd..............................................................................................27
2. Religie en secularisatie..................................................................................................................28
Secularisatiethese.........................................................................................................................31
Complicaties in het Westen..........................................................................................................31
De secularisatiethese revisited.....................................................................................................32
3. Religie en redelijkheid...................................................................................................................33
Stap 1 (beschrijvend)....................................................................................................................35
Stap 2 (normatief).........................................................................................................................36
4. Wetenschap en genuine options...................................................................................................37
Les 4: Woede en straf...........................................................................................................................41
Inleiding............................................................................................................................................41
1
, Deel 1. Woede..................................................................................................................................41
1. Definities van woede................................................................................................................41
2. Woede en straf in antiek Athene..............................................................................................42
3. Aristoteles’ definitie van woede...............................................................................................42
4. Rede en emotie in de woede....................................................................................................46
5. De dynamiek van de woede......................................................................................................47
6. Woede en haat..........................................................................................................................48
Deel 2. Emotie en het strafrecht.......................................................................................................50
1. Emotie en misdaad...................................................................................................................50
2. De waarde van woede in de filosofie........................................................................................51
3. Martha Nussbaum....................................................................................................................52
4. Tot slot......................................................................................................................................55
Les 5: De goddelijke en menselijke wet................................................................................................56
Inleiding............................................................................................................................................56
De wet in de Hebreeuwse bijbel.......................................................................................................58
Bijbel.............................................................................................................................................58
Besluit...........................................................................................................................................59
Het Nieuwe Testament.....................................................................................................................60
Jezus.............................................................................................................................................60
Paulus...........................................................................................................................................62
Besluit...........................................................................................................................................63
De synthese van Thomas van Aquino...............................................................................................64
Wat betekent dit voor de relatie tussen religie en politiek?.........................................................65
Besluit...........................................................................................................................................66
Was het pre-moderne christelijke Europa toch geen “theocratie”?.................................................66
De moderne tijd................................................................................................................................67
Liberalisme...................................................................................................................................68
Kan de moderne tijd nog iets leren van het christendom?...........................................................69
Les 6: Euthanasie. Zingeving, levensbeschouwing, recht en politiek....................................................70
Inleiding: Even terug op de vorige les …...........................................................................................70
1. Een paar casussen.........................................................................................................................71
a. Het etentje van Armin Meiwes.................................................................................................71
b. Het homohuwelijk....................................................................................................................72
c. Abortus.....................................................................................................................................73
2. Communitarisme en liberalisme (Michael Sandel).......................................................................73
Wat is ‘liberalisme’?......................................................................................................................74
2
,3. Het traject van de euthanasie-wetgeving.....................................................................................77
‘Politiek liberalisme’ over euthanasie...........................................................................................78
Kritiek...........................................................................................................................................80
Conclusie..........................................................................................................................................82
I. Thesis van het ‘politiek liberalisme’ klopt niet...........................................................................82
II. Er is een tragische clash van beide visies..................................................................................82
3
, Religie, zingeving en
levensbeschouwing
Les 1: Wetenschap, technologie en de “zingevende
interesse”
1. Wetenschap, betekenis, leefwereld
1.1. Video: cosmic eye: a state-of-art view of the universe
Het is een video over wat de wetenschap kent over de werkelijkheid (zo’n video had je nooit kunnen
maken als er geen wetenschap, sterrenkunde of biologie was, … Je kan niet zien wat er zo diep in het
oog is en je kan ook niet het geheel van alle Melkwegen zien). Maar die video zegt ook iets over hoe
de wetenschap naar de werkelijkheid en de wereld kijkt.
1.2. De leefwereld versus de wetenschap
1) De leefwereld
Edmund HUSSERL (1859-1938) was een joodse filosoof die heel veel heeft geschreven. men had
schrik dat het enorm archief van zijn geschriften ging verdwijnen als de Nazis het gingen ontdekken.
Het archief werd naar Leuven gesmokkeld en wordt tot op vandaag bestudeerd.
Hij dacht veel na over wat doet nu eigenlijk wetenschap is. Hij gebruikte hiervoor het begrip
“leefwereld” (=wereld waarin wij leven) en die wereld heeft een bepaalde structuur en kwaliteit:
Betekenisvolle leefwereld: In ons dagelijks leven zijn wij omringt door dingen en mensen die
voor ons betekenisvol zijn en niet zomaar objecten zijn
B.v.d.: een smartphone is niet zomaar een object, maar het is iets betekenisvol in relatie met
andere mensen, aangezien ik hiermee in contact kan blijven met mensen, ik bewaar hier mijn
persoonlijke foto’s, …
B.v.d.: een blikje cola verwijst naar dorst of voor een liefde voor multinationals
Intersubjectieve leefwereld: dingen hebben ook vaak betekenis net omdat anderen ze
betekenisvol vinden.
Persoonlijk leefwereld: dingen zijn betrokken op mij en op u als persoon het zijn niet zomaar
objecten die voor ons liggen, maar ze hebben een betekenis.
2) De moderne wetenschap vertrekt vanuit de leefwereld
Alle wetenschappelijke disciplines zijn op de één of andere manier geworteld in de leefwereld
B.v.d.: biologie is geworteld in het hoogst betekenis volle feit dat wij levende wezens zijn. Het
is betekenisvol voor ons dat er rondom ons ook wezens zijn, zoals planten en dieren. En dit
betekenisvolle feit wordt het object van de biologie
4
, B.v.d. : psychologie vertrek vanuit het hoogst betekenis volle feit dat we een mentaal leven
hebben, een gedrag hebben als men.
B.v.d.: het recht vertrek vanuit het hoogst betekenis volle feit dat er wetten bestaan.
MAAR de wetenschap gaat nu abstractie maken van de leefwereld : wetenschap gaat met een
afstandelijke/onpersoonlijke blik naar de wereld en naar de mensen kijken (subject => object).
B.v.d.: in de psychologie wordt de mens niet bestudeert als iets dat voor mij betekenisvol kan zijn,
maar als iemand bij wie een bepaalde hersenprocessen aan de gang zijn.
B.v.d.: anatomie vertrekt van het hoogst betekenis volle feit dat we een lichaam hebben met
verschillende onderdelen. een anatomie les begint met
Met de opkomst van de anatomie moest men lijken opensnijden, maar dit was zeer problematisch,
aangezien lijken in de leefwereld nog steeds worden beschouwd als betekenisvolle mensen (het is
niet zomaar een object dat daar ligt, maar dat is wel iemand en dus hebben wij daar ook respect voor
en emotie).
De wetenschap gaat afstand nemen met emotie, met respect en de betekenisvolle relatie met die
persoon (het dode lichaam) en ze gaan het nu beschouwen als een object waarin we ook mogen
snijden en in gaan kijken hoe het binnen uitziet.
Maar stel dat je dat lijk hebt opengesneden en dan terug naar huis gaat en plots zie je een lijk op
straat, dan ga je niet dat lijk opensnijden, aangezien je terug in de leefwereld bent en dus ga je het
lichaam dat daar ligt opnieuw met respect behandelen
Het is weer een subject
Enkel in het kader van je hoedanigheid mag je het als een object zien en opensnijden, maar eens je
terug uit die hoedanigheid bent en terug in de normale leefwereld bent, moet je het terug
beschouwen als een betekenisvol subject en dus met respect behandelen
De wetenschap maakt een ‘tijdelijke opschorting’ van de normale omgang met de
leefwereld
o Tijdelijk? het is niet omdat de wetenschapper van een subject een object maakt en
daar afstand van neemt dat die niet nadien kan terugkeren naar de leefwereld en
terug op een normale, betekenisvolle manier omgaat met dingen en mensen rondom
ons (B.v.d.: als een wetenschapper na zijn werk thuiskomt gaat hij zijn vrouw zien als
een betekenis vol mens en niet gewoon als een anatomisch lichaam)
Alle vakken van de wetenschap gaat tijdelijk de normale gang van de wereld opschorten door
de wereld te objectiveren
Vanuit een subject-object verhouding
In plaats van de directe betrokkenheid op de dingen en de mensen rondom ons gaat de wetenschap
afstand nemen. De wetenschapper maakt van een subject een object (=tijdelijke opschorting van de
normale omgang met de leefwereld)
3) In relatie brengen met het filmpje Cosmic Eye
In het filmpje ziet je onmiddellijk een mens liggen, “Louise”. Die kan een betekenis krijgen voor mij (ik
vind b.v.d. dat het een mooie vrouw is, dat ze een mooie lach heeft, … = betekenissen die spelen)
5
, De wetenschap vertrekt vanuit de leefwereld (Louise) maar gaat het niet een betekenis geven. Ze
gaat het beschouwen als een object in het gigantische universum (wetenschap gaat kijken vanuit een
perspectief dat niet ons dagelijks perspectief is). De wetenschap gaat abstractie maken van Louise,
haar objectiveren, maar achteraf ook weer terugkeren naar Louise als betekenisvol persoon binnen
de leefwereld (het filmpje is een voorbeeld van vertrekt uit en terugkeer naar de leefwereld)
4) Maar wat is nu de relatie tussen de wetenschap en de leefwereld?
Verandert de objectiverende kijk van de wetenschap onze kijk op elkaar in de leefwereld? Moeten
we meer streven naar een “wetenschappelijke leefwereld”? Zouden we rationeler met elkaar
omgaan als we elkaar bekijken vanuit de wetenschap? Moeten we elkaar zien als een hoop
materie ? is het beter voor de mensheid ? of maakt het niet uit?
Aan de ene kant, is dit al zo, de objectiverende kijk van de wetenschap heeft eigenlijk onze kijk op de
wereld veranderd
B.v.d.: Tinder: we gaan contact met elkaar zoeken op basis van algoritmes, die de wetenschap
ontwikkelt => je wordt geobjectiveerd tot een bundel eigenschappen en vervolgens gaat een
algoritme u connecteren met een andere bundel eigenschappen
Heeft de leefwereld en de manier hoe wij spontaan met elkaar omgaan dan geen autonomie meer
t.o.v. de wetenschap? Is er geen manier van omgaan met elkaar die zijn eigen logica heeft, die
anders is dan de rationaliteit van de wetenschap? Zijn er grenzen aan de rationalisering van de
wereld?
Redelijkheid versus rationaliteit
Redelijkheid in de leefwereld en die niet hetzelfde noch afhankelijk van de rationaliteit van de
wetenschap
B.v.d.: je komt toe in Leuven en je vindt dat je vrienden moet maken. Je gaat dat doen op rationele en
efficiënte wijze door enquêtes te verspreiden bij de jaargenoten, dit dan in een Excel plaatsen en dan
kijken wie van de profielen eigenlijk het beste passen.
Vanuit een rationeel standpunt is dit wel verdedigbaar. Maar deze objectieve wijze is niet de manier
waarop wij met elkaar omgaan (het is creepy en onredelijk). Volgens de redelijkheid van de
leefwereld zullen wij gewoon in de les naast iemand zitten waarvan we denken dat die er sympathiek
uitziet, er mee praten en dan intuïtief aanvoelen of het iemand is die bij je past of niet.
Rationaliteit is niet altijd redelijkheid
6
