PSYCHOLOGISCHE THEMA’S EN
BEHANDELINGEN BIJ LICHAMELIJK LIJDEN
TABLE OF CONTENTS
les 1/10 en 3/10 – Hadi Waelkens: ziekte beleving en psychosociale zorg binnen oncologie......................2
les 4 – kinderen met een chronische ziekte: impact op ontwikkeling en psychologische interventies (Lore
WIllems) ............................................................................................................................................ 15
LES 5 en 6 – seksualiteit in de context van ziekte (Paul Enzlin) ............................................................... 26
les 7 – Kinderwens, gezinsvorming en psychische aspecten van een fertiliteitstraject (Uschi Van den
Broeck) ............................................................................................................................................. 38
les 8: Chronische pijn bij kinderen (een biopsychosociaal perspectief – Liesbet Goubert ....................... 45
les 9: rookstop en de tabakoloog – Marc Verheyen ............................................................................... 58
Les 10- psychogastroenterology: overview of how psychosocial factors influence disease experience and
the role of health psychologists in conceptualization and treatment (Livia Guandagnoli) ........................ 65
les 11 - Psychologische aspecten van IBD (Bep Keersmaekers) ............................................................ 74
les 12 – kanker bij kinderen (trui vercruysse) ........................................................................................ 86
les 13 – workshop: kanker bij kinderen (nina Severijns en laura claeys) .................................................. 98
les 14 en 15 – tinnitus (rilana cima) ................................................................................................... 105
les 16 – psychosociale thema’s en ondersteuning bij cardiovasculaire problemen …………………………. 114
les 17 – Hoge leeftijd en het belang van de existentiële dimensie (Laura Dewitte) ................................. 125
Les 18- experiëntieel-existentiële counseling en psychotherapie bij mensen met levensbedreigende
aandoeningen (Sofie Verdegem) ....................................................................................................... 134
les 19 – psychologische aspecten bij kinderen met een chronische ziekte: type 1 diabetes en
mucoviscidose (Janne Houben) ........................................................................................................ 140
1
,LES 1/10 EN 3/10 – HADI WAELKENS: ZIEKTE BELEVING EN PSYCHOSOCIALE ZORG
BINNEN ONCOLOGIE
INLEIDING
• Gastspreker is psycholoog voor mensen met digestieve kanker vanaf slokdarm naar beneden en ook
seksuoloog
o Seksuologische kant zeker van toepassing: vaak dit thema niet aangekaart door dokter
▪ Bv. na bestraling rectaal kanaal verklevingen in de vagina, waardoor seks moeilijk
kan zijn
• In UZ Leuven 13 oncopsychologen over de verschillende afdelingen
• EMT opleiding gevolgd: mensen terug meer verbonden laten voelen met elkaar
DIXIT-KAARTEN
• Kaarten gebruiken om meer ideeën en gevoelens op te brengen
• Oefening: stel dat jij kankerdiagnose zou krijgen, welke kaarten zouden je gevoelens omschrijven?
o Voorbeelden: machteloosheid, geen controle over eigen leven, voor en na de diagnose, voor mij
stopt het leven en voor anderen gaat het door, besluitenloosheid, gevoel van ik ben mijn kanker
ipv ik ben een persoon met kanker, chaos, eenzaamheid en het zelf moeten doen, angst voor de
dood en hoe andere mensen hiermee omgaan, overspoeld voelen, vastlopen, confrontatie met
de eindigheid, het lot, wat is de kans dat…?, onwetend, kwetsbaarheid
o Vragen: waar kunnen mensen toch nog controle nemen?
o AJAS-project voor jongeren die kanker krijgen: info verstrekken die meer aansluiten aan hun
levensfase bv meer omtrent fertiliteit (zaadstalen afleveren als je nog nooit gemasturbeerd hebt),
• Hoe ga je professioneel om met een zwaar verhaal?: benoem dat het je raakt, benoem eigen emoties
o Als een patiënt sterft, gaat de psychologe zelf afscheid nemen en vertelt ze vaak wat ze zelf
geleerd heeft uit de gesprekken
LEVEN MET EEN DIAGNOSE, VAAK EEN SCHARNIER MOMENT IN HET LEVEN
2
,LEVEN MET EEN VERLIESERVARING
• Verlies op meerdere vakken: lichamelijke gezondheid, onafhankelijkheid, normale rolpatronen,
vrienden, vertrouwde uitzicht of aanvoelen van lichaam, werk, inkomen, levensritme
• Rouwproces
• Confrontatie met grenzen en sterfelijkheid
= Model van rouw
Teruggaan: vasthouden aan het verleden, plots
teruggetrokken worden naar het verlies (bv. een
liedje op de radio)
Verdergaan: wel nog plezier hebben, afleiding
zoeken, voor kinderen zorgen, het leven nog
leiden tot aan de sterfte
=>slechte rouwreactie = vastzitten in 1 v/d 2
polen
--> in therapiegesprek altijd de 2 polen
bespreken
--> bv. in ontkenning of enkel in het verleden
leven of enkel aan diagnose denken
--> slechte rouw komt ook voor traumatische rouw = rouw die tot stand is gekomen op een
traumatische manier bv. diagnose op spoed gekregen: hierbij trauma
GECONFRONTEERD WORDEN MET DE MANIER WAAROP JE PROBLEMEN AANPAKT, EN ER
MISSCHIEN IN VASTLOPEN
• Inleefoefening: denk terug aan een medisch contact waarin je je heel kwetsbaar voelde.
• Copingsmechanismen = Manier waarop iemand cognitief, emotioneel en gedragsmatig reageert op
aanpassing vereisende omstandigheden
o Verschillende copingsstrategieën: actief en probleemgericht, actief en emotiegericht en
passief en emotiegericht
1. Actieve probleemgerichte coping
3
, o Probleem aanpakken
o Informatie zoeken
o Sociale steun (praktisch gericht)
2. Actieve en emotiegerichte coping
o Expressie van emoties
o Sociale steun zoeken (emotiegericht)
o Verminderen van spanning (vb lichamelijke activiteit)
o Aanvaarden wat je niet kan veranderen
o Positieve betekenis geven aan gebeurtenissen
o Humor
3. Passieve emotiegerichte coping
o Vermijden / vluchten
o Zichzelf of anderen de schuld geven
o Ontkennen / minimaliseren
o Alcohol
o Piekeren
o Focussen op eigen tekortkomingen
• Gebruik van copingsmechanismen
▪ Belangrijk, want zeer vaak vragen over bij aanmelding (wat is normaal en wat niet?)
o Hangt samen met: PH, vroegere soortgelijke ervaringen, sociale steun, coping van omgeving,
draagkracht, spiritualiteit
o Effectieve coping: strategie varieert naargelang van situatie
o Normale reacties: ontredding, existentiële eenzaamheid, moedeloosheid, angst, …
o Problematische reacties als:
▪ Reacties zijn eenzijdig of blijven extreem
▪ Bemoeilijken functioneren
▪ Depressie
▪ Belemmering van therapietrouw
▪ Ziekte en behandeling krijgen geen plaats in het leven
▪ Blijvende extreme angst
• Angst
= Lichamelijke en psychologische respons op gevaar/onbekendheid/ onzekerheid
o Vechten of vluchten’ reactie:
▪ Oeroud overlevingsmechanisme
▪ Alarmeert ons voor bedreiging
▪ Maakt lichaam en geest alert
▪ Fysiologie in de hoogste versnelling
▪ Houdt ons alert tot gevaar wijkt
▪ Nuttige ‘voorbereidende reactie’
▪ Soms niet functioneel
▪ Lichaam, gedrag, gevoel
o Ernstige ziekte = potentieel levensgevaar, ingrijpende veranderingen, onaangename
lichamelijke ervaringen, behandeling geeft vaak zieker gevoel, nooit garantie op genezing
➔ DUS: angst is heel normaal
o Angst bij ernstige ziekte
▪ Bij diagnose en tijdens behandeling: angst voor behandeling en nevenwerkingen
(pijn, afhankelijkheid, mensen tot last zijn, …), angst om te sterven, angst om het niet
aan te kunnen, angst voor het onbekende, …
4
