Strafrecht:
Begrip:
Het geheel van rechtsregels dat bepaalt:
- Onder welke voorwaarden gedragingen als misdrijven zijn en welke gedragingen
misdrijven zijn
- Wie dader van een misdrijf is en strafrechtelijke verantwoordelijkheid draagt
- Welke straffen bestaan en welke straffen op de misdrijven worden gesteld
- Onder welke voorwaarden straffen aan daders kunnen worden opgelegd en
uitgevoerd
- Hoe de bevoegde instanties oordelen over een misdrijf, dader en straf
Misdrijf: afwijkingen van de norm die een reactie in de vorm van een straf verantwoorden.
Wat een misdrijf is, verschilt in tijd en ruimte. Wat is een misdrijf (algemeen) en welke
gedragingen zijn een misdrijf (bijzonder)?
Dader: wie een misdrijf pleegt is een dader. Het strafrecht voorziet straffen voor daders en
regels over wie dader kan zijn en wie strafrechtelijke verantwoordelijkheid draagt
Straf (en beveiligingsmaatregel): een wettelijk bepaald vorm van leed door de rechter
opgelegd als sanctie voor een misdrijf. Wat is een straf (algemeen) en welke bestraffing staat
tegenover een bepaald misdrijf (bijzonder)? Beveiligingsmaatregelen zijn geen straffen
(maar vallen wel binnen het strafrecht).
Procedureregels: formele regels over hoe de bevoegde instanties oordelen over misdrijf,
dader, en straf
Publiekrecht:
Verticale rechtsverhouding: het plegen van een misdrijf brengt een verhouding tussen
dader en staat tot stand. Het recht om te straffen is voorbehouden aan de staat.
Openbare orde: strafwetten zijn van dwingend recht. Burgers kunnen geen afspraken maken
over de inhoud, reikwijdte, en toepassing van de strafwet
Slachtoffers: slachtoffers hebben geen recht om te straffen en zijn ook niet nodig om te
straffen (geen klachtmisdrijven meer). Wel kunnen ze deelnemen aan de procedure door
zich burgerlijke partij te stellen en zo hun privaatrechtelijk belang/ schadevergoeding te
bekomen. Geen recht om mee te beslissen over de strafvordering en de strafuitvoering. Wel
meer aandacht voor de rechten van slachtoffers (o.m. inzage, onderzoekshandelingen,
gehoord en geïnformeerd worden...)
Materieel en formeel strafrecht:
Materieel: rechtsregels die betrekking hebben op de omschrijving van strafbare
gedragingen, daderschap, straffen en voorwaarden om straffen op te leggen en uit te voeren
,Formeel: strafprocesrecht, procedureregels over de toepassing van het materieel strafrecht.
Door wie en op welke manier misdrijven worden vastgesteld, opgespoord, vervolgd,
bewezen, berecht, en uitgevoerd (strafvordering, strafprocesrecht)
Strafuitvoeringsrecht: materieel en formeel strafrecht
Nationaal en internationaal strafrecht
Nationaal strafrecht: strafrecht is hoofdzakelijk nationaal recht. Strafbaarstellingen en
straffen worden nagenoeg altijd nationaal bepaald.
Internationaal strafrecht: hybride rechtstak tussen internationaal recht en strafrecht
- Nationaal materieel strafrecht met internationale achtergrond: internationale
organisaties en samenwerkingsverbanden zetten aan om ernstige gedragingen
(bijzonder) misdrijven, en de bestraffing ervan af te stemmen op elkaar. Blijft wel nog
steeds nationaal strafrecht
- Internationale strafbaarstelling: internationaal gedefinieerde strafbaarstellingen die
bestemd zijn voor afhandeling op internationaal niveau. Internationale
strafrechtbanken hebben (bij verdrag) hun eigen regels over (internationale)
misdrijven, daders, en straffen
- Rechtsmachtrecht: bevoegdheid van de staat om het toepassingsbereik van de
strafwet te bepalen (ook buiten het grondgebied). Vooral nationaal recht die bepaalt
in welke mate de strafwetten buiten hun grondgebied worden toegepast. Het
internationaal recht legt soms de staten op via verdragen verplichtingen op om
buiten hun grondgebied bepaalde gedragingen, onder het toepassing van hun
nationale strafwet te brengen.
- Formeel internationaal strafrecht: procedureregels voor de behandeling van
internationale misdrijven voor internationale strafrechtbanken en internationale
rechtshulp in strafzaken
Algemeen en bijzonder strafrecht:
Algemeen:
- Voorwaarden voor misdrijven
- Wie dader van een misdrijf is en welke strafrechtelijke verantwoordelijkheid die
draagt
- Welke straffen er bestaan
- Onder welke voorwaarden de Oplegging en uitvoering van straffen aan daders
Bijzonder:
- Welke gedragingen misdrijven zijn
- Welke straffen op welke misdrijven worden gesteld
,Algemeen materieel strafrecht
- Boek 1 nieuw strafwetboek: ‘algemene regels van het strafrecht’ met zeven
hoofdstukken
- Complementaire wetten: na strafwetboek 1867 ter aanvulling van Boek 1
strafwetboek (bv. Internering, probatie, strafuitvoeringswetten)
Bijzonder (materieel) strafrecht
- Het bijzonder strafrecht omvat het geheel aan regels waarin specifieke gedragingen
strafbaar gesteld worden en vermeld wordt welke straffen daarop van toepassing
zijn.
- Bijzonder strafrecht zit vervat in boek 2 strafwetboek (art. 79 tot 691 Nieuw Sw.) en
in heel veel bijzondere strafwetten. Bijzondere strafwetten kunnen de vorm
aannemen van wetten; decreten, ordonnanties, of provinciale en gemeentelijke
verordeningen
Toepassing van algemeen strafrecht op het bijzonder strafrecht:
- De bepalingen van boek 1 zijn van toepassing op het bijzonder strafrecht (Boek 2) en
de bijzondere strafwetten (art. 77 Nieuw Sw.)
- Toepassing complementaire wetten op bijzonder strafrecht blijkt uit complementaire
wet zelf
- Het oud Sw. (art. 100) kent een andere regeling waarbij de regelingen van boek 1
over de strafbare deelneming en verzachtende omstandigheden niet automatisch
van toepassing zijn op de bijzondere strafwetten
- Boek 1 Nieuw Sw. Is van toepassing op bijzondere wetten in de vorm van decreten en
ordonnanties, behoudens de uitzonderingen die voor bijzondere inbreuken door een
decreet worden gesteld. Wanneer bij decreet of ordonnantie straffe en vormen van
strafbaarstelling worden ingevoerd die boek 2 Nieuw Sw. Niet kent, is eensluidend
advies van de federale ministerraad vereist
Functies en achtergronden van het strafrecht
- Strafrecht is geen exclusief menselijk gedrag
- Strafrecht verandert in tijd en ruimte
Jagers-verzamelaars:
- 150.000 jaar geleden
- Autoritair geweld is niet functioneel in een egalitaire gemeenschap
- Regels, rituelen, en symbolen voor kanalisering van (de reactie op) ongewenst gedrag
Landbouwers
- 100.000 jaar geleden
- Eerste rechtssystemen met formele en materiele regels en Vormen van rechtbanken
- Godsdienstig van aard
- Geweldbeheersing
, Strafrecht als beperking van intern geweld
- Eerste strafrecht als wraakrecht (talio-principe)
- Strafrecht nog steeds in ruime mate begrenzend (legaliteit, proportionaliteit en
subsidiariteit)
Strafrecht als toelating
- Van toegelaten en geregeld privaat wraakrecht naar publiek strafrecht als toegelaten
instrument voor beheersing van gedrag
Instrumentaliteit en rechtsbescherming:
- Instrument van de macht: strafrecht als instrument van de macht ter ondersteuning
van het beleid en als afspiegeling van de machtsverhoudingen (veel gecentraliseerde
macht, veel, hard en publiek straffen)
- Instrument tegen de macht: strafrecht als beperking en bescherming tegen de macht
(weinig gecentraliseerde macht, legaliteit, proportionaliteit)
Strafrechtsgeschiedenis en -theorie
• Van wraakrecht naar publiek strafrecht (11de - 15de eeuw)
• Strafrecht van en voor de vorst (15de - 18de eeuw)
• Daad- en schuldstrafrecht (18de – eind 19de eeuw)
• Dader – en gevaarstrafrecht (eind 19de eeuw – eerste helft 20ste eeuw)
• Daderstrafrecht met een menselijk gelaat (tweede helft 20ste eeuw)
• Postmodern strafrecht (laatste kwart 20ste eeuw - )
Van wraakrecht naar publiekstrafrecht (11de – 15de eeuw)
- Wraakrecht: straffen als private aangelegenheid van de familie tegen andere families
als wraak- of vuistrecht. Ontstaan van regels over de uitoefening en beperking van de
wraak. Risico op escalatie van wederzijds geweld en eindeloze vetes blijft bestaan
- Bloed- en vredegeld: verdere uitbouw van regels om wraakrecht te begrenzen en
tussenkomst van (feodale) overheden om vrede tussen families te bevorderen.
Vooral bemiddelend gericht op financiële regeling en afkoop van wraakrecht.
Bloedgeld als een soort (privaatrechtelijke) schadevergoeding voor het slachtoffer,
maar ook vredegeld als een soort (publiekrechtelijke) boete voor tussenkomst van de
overheid
- Strafrecht wordt publiekrecht: tussenkomst overheid wordt verplicht en privaat
wraakrecht wordt verder uitgebouwd. Afhandeling van inbreuken op de regels wordt
veel meer een (exclusieve) aangelegenheid van de overheid
