INLEIDING IN DE SCHOOL- EN PEDAGOGISCHE PSYCHOLOGIE
H1: HET CONTEXTUEEL REFERENTIEKADER
GRONDLEGGERS VAN HET CONTEXTUEEL GEDACHTEGOED: BÖSZÖRMENYI-NAGI
- Hongaarse psychiater
- vanaf 1950 in de VS
- Juristenfamilie
- combineren van psychoanalytische ideeën en systeemtheoretische invalshoek
Intergenerationele benadering
= Individuele problemen worden begrepen uit zaken die in de lijn van generaties worden
doorgegeven.
Contextueel
= De problemen worden in de context van de familiegeschiedenis geplaatst. Hij betrok
niet enkel het gezin, maar ook het bredere familiesysteem en vorige generaties.
Existentialistische filosofie
= Nagy wil een ongrijpbare dimensie (=vierde dimensie) creëren om zaken naar boven te
halen om op deze manier verder de problematieken te kunnen achterhalen.
UITGANGSPUNTEN EN BASISBEGRIPPEN UIT HET CONTEXTUEEL BEGELEIDEN
VIER DIMENSIES
- 1ste dimensie: feiten
- 2de dimensie: psychologie
- 3de dimensie: interacties
- 4de dimensie: relationele ethiek
EERSTE DIMENSIE: DE FEITEN
= Feiten zijn objectieve gegevens die echt waar zijn en gebeurtenissen die
in werkelijkheid hebben plaatsgevonden. De etnische achtergrond en sociaaleconomische omstandigheden
horen ook thuis in deze dimensie.
Voorbeelden
geslacht, adoptie, ziekte, echtscheiding, overlijden, samengesteld gezin, feiten uit vorige generaties…
- belangrijke verklaring voor het gedrag
- geïnterpreteerd van ieders eigen context
VERDELEND EN VERGELDEND ONRECHT
Verdelend onrecht
= Dit is onrecht waaraan niemand direct schuld of verantwoordelijk voor is.
VB: ziekte, overlijden, werkloosheid, opgroeien in oorlog…
Vergeldend onrecht
= Dit is onrecht waar een direct aanwijsbare verantwoordelijke/ schuldige is. Dit kan zowel bewust als
onbewust leed berokken bij de mensen.
VB: misbruik, mishandeling, echtscheiding, verwaarlozing…
Pa g i n a |1
,TWEEDE DIMENSIE: DE PSYCHOLOGIE
= Inzicht krijgen op de wijze waarop iemand de feiten verwerkt of verwerkt heeft en de gevolgen daarvan voor
de persoonlijkheidsontwikkeling. Er zijn verschillende oorzaken waarom iemand anders zou reageren op
identiek dezelfde gebeurtenis.
Voorbeelden
ontwikkelingsfasen, persoonlijkheidseigenschappen, afweermechanismen, behoeften, verlangens…
- subjectief
- referentiekader van de client
- hoe ervaren zij het?
- hoe gaan zij ermee om?
DERDE DIMENSIE: DE INTERACTIES
= Het zijn patronen van waarneembaar gedrag, interactie en communicatie, tussen personen.
Voorbeelden:
gezinsstructuren, systeemregels, feedbackmechanismen, machtsstructuren…
- bepaling van onrecht of niet
- ik, met mijn psychologie, hoe is dit in interactie gegaan met mijn omgeving
VIERDE DIMENSIE: DE RELATIONELE ETHIEK
= De basis van elke relatie wordt gevormd doordat mensen aan elkaar geven en van elkaar ontvangen. Dit
geven en ontvangen is een wederzijds gebeuren: het vindt over en weer plaats.
- een balans tussen geven en ontvangen (tweerichtingsrelatie)
- kinderen geven ook gevoel aan ouders
- kinderen krijgen zorg van hun ouders
- abstracte dimensie
- leidraad voor contextuele hulpverlener
LOYALITEIT
- alles te maken met trouw
- verbondenheid leidt tot gebondenheid
- weerhouden van eigen keuzes te maken
- 4de dimensie
Voorbeelden:
vertrouwen, een meerwaarde zijn, veilig voelen bij elkaar, elkaar steunen, luisteren, gehoorzamen…
PRIMAIRE EN VERWORVEN LOYALITEIT
PRIMAIRE LOYALITEIT/ EXISTENTIËLE LOYALITEIT/ ZIJNSLOYALITEIT
= Deze ontstaat door geboorte. Het kind dankt zijn bestaan aan zijn ouders, zonder hen zou het er niet zijn.
Hierdoor heeft het kind ook het existentiële recht de ouders hiervoor iets terug te geven.
- niet beëindigd door de dood, niet over te dragen of te verbreken, wel mogelijk te ontkennen
Pa gi n a |2
,Voorbeeld:
Ferre (9): “mijn echte mama kan niet voor mij zorgen. Daarom woon ik nu bij deze mama en papa. Ze zorgen
goed voor mij. ‘s Avonds in bed maak ik me vaak zorgen om mijn echte mama, ik hoop dat het goed met haar
gaat. Ik wou dat ik een foto van haar had, dan wist ik hoe ze eruit zag.”
VERWORVEN LOYALITEIT
= Deze ontwikkelt zich in de relatie tussen een kind en zijn ouders. Deze verbondenheid is gebaseerd op
wederzijdse inspanningen tot zorg.
- tweerichtingsloyaliteit
- ouders geven liefde en zorg aan hun kinderen
- kinderen investeren in het contact door liefde en zorg terug te geven
- meerdere relaties
- stiefouders, groepsopvoeders, leerkrachten …
Voorbeeld:
Elias (9) is geboren uit een kortstondige relatie die zijn mama op 17jarige leeftijd had. Zijn biologische papa
had aangedrongen op een abortus, maar zijn mama wou de baby houden. Er is sporadisch contact tussen vader
en zoon. Nu woont mama reeds enkele jaren samen met een nieuwe partner, die van bij de start aanvaardde
dat Elias en zijn mama samen hoorden. Vanaf het begin was er een klik. Sinds enkele maanden noemt Elias
hem: ‘Pipa’. Aanvankelijk ontstond dit als een spel, maar geleidelijk aan werd het een gewoonte. De partner
van mama ziet het als een erkenning voor de band die ze hebben.
- kind heeft ook recht om te geven
- ouders kunnen kinderen hierbij helpen
- fundamentele behoeften aan erkenning, affectie, zelfrealisatie… vervullen in relatie tot anderen
PROBLEMEN GERELATEERD AAN LOYALITEIT
GESPLETEN LOYALITEIT
= Als een kind moet kiezen voor één van beide ouders of als een ouder moet kiezen voor één van de kinderen.
- onoplosbaar dilemma
- ziekmakend voor een kind
- kinderen geven niet zomaar op
- bemiddelen tussen ouders
- aandacht af te leiden door concentratieproblemen op school
-…
- kind raakt verscheurd (geen vrijheid meer)
- terugtrekkend
- opgegeven
- stil en depressief
- zelfmoordgedachten
- opstandiger en rebelleren
-…
Voorbeeld:
Dit zijn alle situaties bij echtscheidingen waar kinderen moeten kiezen bij wie ze willen wonen.
Pa g i n a |3
, LOYALITEITSCONFLICT
= Het kind ontwikkelt ook nog andere relaties dan die met de ouders. Waar het kind in die relatie met anderen
wordt uitgenodigd of uitgedaagd om deloyaal te zijn aan de ouders.
- innerlijk conflict
Voorbeelden:
Het kind kan zich gaan afsluiten voor een leerkracht en dus niet meer leren, als het het gevoel gekregen
heeft dat de leerkracht zijn ouders veroordeelt of probeert het beter te doen dan zijn ouders.
De pleegouders van Rani (9) beslissen om haar een korte coupe te geven, terwijl de biologische mama van
Rani erg houdt van lang haar in een vlecht …
ONZICHTBARE LOYALITEIT
= Er zijn ook situaties waarin iemand niet op een open manier loyaal wil of kan zijn aan zijn ouders.
- onmogelijk te ontkomen aan existentiële loyaliteit
- onverklaarbaar gedrag vertonen
Voorbeeld:
Dit kan wanneer er spraken is van mishandeling of verwaarlozing of wanneer een kind in de steek is gelaten
door zijn ouders.
OVER-LOYAAL ZIJN
= Iemand in hoge mate beschikbaar is en blijft voor zijn ouders en zichzelf niet van hen kan afbakenen, ten
koste van zichzelf en ten koste van anderen met wie hij in relatie staat.
- verstoring bij opbouwen van nieuwe relaties
Voorbeeld:
Hoewel zijn vrouw er sterk op heeft aangedrongen dat hij een avond thuis zou zijn bij haar en de kinderen
omdat hij de hele week zoveel weg is, kiest Wim er toch voor om op bezoek te gaan bij zijn moeder. “Anders zit
zij ook weer alleen.” Dat hij daarmee zijn eigen gezin tekortdoet ontgaat hem volledig.
ROULERENDE REKENINGEN EN EEN DESTRUCTIEF RECHT
DESTRUCTIEF RECHT
= Als een kind niet krijgt waar het recht op heeft (aandacht, zorg en liefde), dan blijft hij/zij zichtte met
overschot aan rechten waaraan niet is voldaan. Hierdoor zal het kind destructief gedrag vertonen.
Het kind kan geen rekening houden met rechten van anderen, want is zelf onrecht aangedaan. Maar het kind
neemt zijn deel, vaan bij de verkeerde persoon waardoor hij/zij opnieuw onrecht creëert.
ROULERENDE REKENING
= Wanneer een kind niet ontvangt wat het nodig heeft of wanneer het op een niet-passende manier geeft aan
zijn ouders, heeft dat een negatieve invloed op zijn functioneren.
- doorgeven van generatie op generatie
- gemakkelijk te veel blijven geven
Pa gi n a |4