Architectuurgeschiedenis
1.0 Prehistorie (40.000v.c – 3000v.c)
Voor het jaar 3000v.c was er nog geen schrift, vanaf deze periode bestaan er enkele beschavingen
- Paleolithicum
- Mesolithicum (midden-Paleolithicum)
- Neolithicum (+/- 10.000v.c – 3000v.c) vanaf deze periode gaat de mens minder en minder
rondtrekken maar zich meer en meer op 1 plek vestigen (nederzettingen) ze hebben dus een
vaste verblijfplaats)
1.1 Het Paleolithicum
Ruim 4 miljoen jaar geleden lopen de eerste mensen (jagers/verzamelaars) rond (op twee voeten)
met een schedel met herseninhoud groter dan bij de andere zoogdieren. Mens maakt eigen
omgeving. Eerste mens: nomaden, geen vaste woonplaats, verbleven in schuilplaatsen, natuurlijke
beschutting (grotten, rotswanden, kuilen). Er word in groep geleefd, in grote families en vaak met
meerdere families samen.
2 miljoen jaar geleden ontstonden de eerste werktuigen: Apen gebruiken stenen om hun te
verdedigen, mensapen gebruiken stokken, Homo sapiens gebruiken scherp gemaakte stenen, later
harpoenen, stok+ pijlpunten. Mesolithicum diverse werktuigen die inzicht vereisen (dikte van stok,
aanpassen lengte,..) later worden werktuigen versierd met abstracte tekens nog later met figuratieve
elementen
Ijstijd: minstens 3 ijstijden die vooraf gingen (HOLSTEIN, RISS en EEM) na de laatste ijstijd stijgt de
populatie van rendieren, bizons, herbivoren,…
Domesticatie van het vuur ze creëren betekenis voor de ruimtes, a.d.h.v. muurschilderingen,
markeringen, symbolische betekenis. Hun architecturaal wereldbeeld weergeven.
1.2 Neolithicum: neolithische nederzettingen
Van op jacht gefundeerde samenleving naar -> landbouwgemeenschappen. Hun nederzettingen
worden niet gebouwd om tijdelijk te verblijven en dan verder te trekken, maar om lange tijd te
blijven (specifieke functies). Door de opwarming van de aarde kunnen ze hun voeding beter oogsten,
zijn ze beter gevoed : hersenen breiden uit: betere landbouwtechnieken. En handel word mogelijk
gemaakt. Zo ontwikkelen nederzettingen tot steden. Dieren konden getemd worden, lastdieren,
bewerken van het land. Er ontstaan dorpsgemeenschappen (markt in grootste dorp), ruilhandel en
geld ontstaat. Pottenbakken, spinnen van wol, weven, nieuwe bouwmaterialen, eerste vormen van
baksteen.
Voorbeeld Jericho: Een van de oudste woonconcentraties ter wereld. Stadsomwalling, monumentale
stadpoorten. Gepleisterde schedels (voorgang mummificatie) doden lieten ze niet meer achter als ze
naar nieuwe plek gingen want ze blijven er: dus er moest iets met de lijken gedaan worden. Respect
voor voorouders werd belangrijk en fascinatie voor leven na de dood. Lichamen onder de grond en
hun schedels boven de grond. Ook verschillende functies van gebouwen op 1 plek: woonhuizen ,
tempel, priesterverblijven,…
1
,Architectuurgeschiedenis
Voorbeeld Catalhüyük: (tussen 4000v.c -5000v.c) huizen uit leem waartegen kalk werd gesmeerd,
gegroepeerd rond kleine binnenplaatsen. Alles zeer dicht bij elkaar (rechte hoek: tegen elkaar zetten
niet meer cirkelvormige hutten) Verplaatsen via daken(soort trap) stad hoeft niet altijd met straten
te zijn. Met in het bovenste deel van de muren doorbrekingen(vensters waren er nog niet) als
toegang tot woningen. Men vond ook vruchtbaarheidsgodinnen (terracottabeeldjes).
1.3 Megalithische cultuur (3000-1000v.c)
Letterlijk betekend dit de cultuur van de grote stenen.
The long man: Reusachtige krijttekening op heuvelflanken.
Stonehenge (2300v.c) : Buitencirkel met 2 binnen cirkels opgebouwd uit natuursteen. Zeer
indrukwekkend want zo groot en zonder uitvinding van het wiel (over meerdere km versleept en
meerdere generaties lang) om ze zo te stapelen en in de juiste positie (zo complex) en zeer precies
neergelegd. Architraafbouw!!! Balk horizontaal die op twee verticale kolommen steunt. Binnenin een
altaarsteen. Het bouwwerk is gericht naar de zonsopgang van de langste dag (zomersolstitium) van
het jaar perfect op die as. Men weet helemaal niet waarom (geen geschreven bronnen) vermoedelijk
met god en de natuur te maken.
Menhirveld (grote staande, losse stenen) 5000v.c meerdere generaties in perfecte rechte lijn
kilometers lang. Theorie: kalender door stand van de zon kan je weten wanneer zaaien en oogsten,…
zeer geavanceerde cultuur.
Dolmens Grote tafel-monumenten
Menhir
Hunebedden Lange ‘tafels’ met meerdere
staande stenen en 1 grote
deksteen
Cromlechs Stenen perfecte cirkel, ovaal
2
,Architectuurgeschiedenis
2.0 Klassieke oudheid(3000v.c-476): Mesopotamische oudheid
2.1 Toren van Babel
Moest de grootste toren worden maar is nooit afgeraakt (symbool voor deze periode)
Mesopotamië= tussen twee rivieren (Tigris en de Eufraat). Er ontstaan grote koninkrijken tussen deze
twee en hierdoor ontstaat een machtsstrijd(centrum) en dan verhuist het naar het Babylonië.
Sumerië als oudst ontwikkeld gebied.
-> de eerste beschaving met een volwaardig en intensief gebruikt schriftenstelsel, handel op grote
afstanden en politiek bestuur.
-> verkeerswegen (voor handel)
-> koningen regeren als plaatsvervanger van god op aarde
2.2 Sumerische rijk (+/- 3500v.c – 2300v.c)
De cultuur ontwikkelde door:
1) Vruchtbaarheid van het gebied (dicht bij rivieren)
2) Het schrift : hierdoor kon je makkelijk groot gebied controleren en communiceren over wetten,
legers,… = stabiliteit en vergroting van koninkrijk.
Er worden veel wegen aan gelegd voor handel en hierrond ontstaan ook nieuwe steden. Het leger
kan zich ook makkelijker verplaatsen via deze wegen. Uruk (hoofdstad) Daarin stond de witte tempel
van Uruk. 1 berg/plateau waarop de tempel stond, moest de macht uitstralen en wereldbeeld
reflecteren. Wereldbeeld heel hiërarchisch onderaan gewone volk en bovenaan het dichts bij de
goden (plaatsvervanger op aarde). Deze structuur wordt in de architectuur weergeven. Kunst en
cultuur hiërarchisch, sterke evolutie van gebouwen, bouw van eerste trappiramides of ziggurats,
ingewikkelde en uitgestrekte paleis-tempel complexen.
Ziggurats: verschillende naar boven toe kleiner wordende plateaus of verdiepingen, indrukwekkende
trappen. Boven de ziggurat zijn er sporen van een tempelgebouw (de woonplaats van de goden)
opklimmend parcours door de soms steile straten is verschillend met Egypte, waar de rechte aslijnen
naar de tempel lopen of rechte trajecten tussen bv piramiden en tempels.
Ziggurat van UR (2500v.c) opgericht onder het bewind van koning Ur-Nammoe. De bovenste trappen
zijn slecht bewaard de onderbouw (met trappengebied) is gerestaureerd
Beide culturen ontwikkelen zich in vruchtbare valleigebieden. De stedelijke cultuur start bij de
samenvloeiing van de Tigris en Eufraat, gunstige ligging voor landbouw en handel. Er ontwikkelen
zich steden en elke stadsstaat had een eigen god + een vertegenwoordiger ervan (theocratisch
centralisme) met ommuurde tempels en tempel-paleizen. Een obsessie met leven na de dood is er
niet wel om het brengen van offers. Merendeel van ‘gewone’ huizen uit leem (adobe, kleihompen ,
stenen van ongebakken aarde, vermengd met veel stro, in de zon gedroogd) en uit hout.
3
, Architectuurgeschiedenis
2.3 Sumerische beeldhouwkunst
Groot scala van sculpturale voorstellingen, we onderscheiden kleine antropomorfe amuletten,
votieve figuurtjes in steen of albast en vruchtbaarheidssymbolen, 3D voorstellingen van koningen en
familieleden. Detaillering in kledij. Op technisch vlak verbeteren de giettechnieken, liefde aan
kostbaar materiaal (bv: goud) aandacht voor afwerking van de beelden.
2.4 Akkadische rijk (2300v.c- 1500v.c)
Basis word gelegd door koning ‘Sargon van Akkad’. Machtscentrum verplaatst zich van Uruk en UR
(zuiden) naar Babylon (noordelijker Koningen worden niet meer gezien als vertegenwoordiger van
god op aarde. Voorgesteld als menselijke heerders met sterktes en gebreken.
De stele van Naram : Stele (losstaande natuursteenplaten) Naram kleinzoon van koning Naram word
zo afgebeeld na veldslag met een indrukwekkende helm (niemand buiten de zon en de sterren staan
boven hem)
Goedea-beelden: ook de portretten van goedea’s (hogepriesters) komen veel voor, gekapt in dioriet
of calcietsteen. Op hun kleed levensbeschrijvingen (in spijkerschrift)
-> Babylon sterke stadstaat met als meest talentrijke heerser Hammurabi (die zichzelf wel zag als
vertegenwoordiger van de zonnegod Sjamash). Stele ‘codex van Hammurabi’ stele met wetgeving:
vroegste voorstelling van gecodificeerde wetten, bovenste van de stele geeft Hammurabi voor die zit
voor de zonnegod die de wetcodex aan Hammurabi geeft.
2.5 Assyrische rijk (1500v.c-612v.c)
In noordelijk Mesopotamië kwam de Assyrische cultuur tot bloei, gelijkenissen met Hethieten-cultuur
en strekte zich uit tot grote delen van het huidige Turkije. In 671v.c veroverde de Assyriers het
volledige Egyptisch grondgebied. Gigantisch rijk..
Voorbeeld 1: Leeuwenpoort van Bogazköy(1400v.c) markeren van macht (stadspoorten waar men
binnenkomt) leeuwen die waken.
Voorbeeld 2: Citadel van Sargon II in Khorsabad (voor Niniveh)(742-706v.c) citadel afgescheiden met
muren van de rest van de stad, versierd met gigantische runderen met koppen die ‘koning-god’
voorstellen. Hij wou grootste citadel maar is nooit afgewerkt geweest (hij stierf en zijn zoon
verhuisde machtscentrum naar Niniveh).
Voorbeeld 3: Reliëfs Niniveh : Assyrische soldaten veroverde de stad Hamanoe, muren worden
gesloopt, stenen rollen, stad in brand, een der eerste pogingen om opeenvolgende gebeurtenissen
op verschillende plaatsen in volgorde van tijd voor te stellen (duidelijk leesbaar door realisme en
details)
Voorbeeld 4: reliëfs met jachtscene uit Nimrud: kalkstenen reliëf versierden het paleis van
Nimrud(850v.c) de dieren werden gekwetst voor gelid nabij de koning die genadepijlen afwierp,
meesterlijk volumeweergave ondanks het bijna vlak reliëf
2.6 Nieuw Babylonië (612v.c-539v.c)
Een korte intense periode tussen de val van Niniveh (612) en de inval scythen en perzen (539) Ishtar-
poort (een van belangrijke stadspoorten opgebouwd uit geglazuurde baksteen) voorstelling van
stieren, draakachtige wezens naar god Ishtar (ter ere) leidde tot aan de tempel.
4
