RZL (A00D4a) prof. Anthony Dupont
2024-2025
MODULE MISDAAD EN
(GEVANGENIS)STRAF
LUIK 1: OBSERVEREN
DE GEVANGENISSTRAF: IEDER ZIJN MENING?
WELKE DOELEN VOOR OF VERWACHTINGEN VAN DE GEVANGENISSTRAF
WORDEN GEFORMULEERD DOOR DE LEUVENSE BURGERS? ( FILMPJE )
Is gevangenis goed idee?
- Leren uit fouten
- Mensen uit gevangenis komen, komen er slechter uit < samenzijn met andere
criminelen
- Inzicht krijgen in daden straffen (bv. pedofielen moeten naar instelling)
- Uit maatschappij weren
Bedoelingen?
- Beveiliging maatschappij tegen misdrijfplegers
- Mensen tot schuldinzicht doen komen & rehabiliteren zodat beter uitkomen
- Lichtcriminelen terug op rechte pad, en zware vast te houden
- Mensen isoleren & uit maatschappij weren
- Straffen door isolatie
- Gevangenen doen betalen voor misdrijf met tijd – tijd om zichzelf te ontwikkelen
- Samenleving beschermen tegen criminelen, niet om hen beter te laten worden
- Samenleving gerust gevoel te geven
- Boeten voor misdaad
- Rehabilitatie
- Straffen
Luxe-hotels?
- Blijft straf; geen straf wnr alles tiptop is
- Zware criminelen verdienen niks
- Mogen niet zo beschouwen; blijven geïsoleerd
- Zouden niets mogen worden afgenomen, moeten weten dat er een buitenwereld is
die op hen staat te wachten – zijn toch al geïsoleerd, dus is sowieso geen luxe
- Zouden moeten hard aangepakt worden, maar straf is afnemen vrijheid, niet van
slechte leefomstandigheden
Problemen en oplossingen?
- Samenraapsel van probleemgevallen die elkaar stimuleren
- Begeleiding van personeel en geïnterneerden schiet tekort
- Niet afschaffen, maar hervormen; begeleiding ter plaatse krijgen door personeel &
cipiers bijgeschoold
- Naleven van gevangenisstraffen uitgesproken straffen (bv. 1 jaar ipv 3)
- Opleiding cipiers & voldoende cipiers in leefbare omstandigheden voor
geïnterneerden om beter te laten uitkomen
Blijkbaar zitten mensen vol ideeën over waarvoor de gevangenisstraf allemaal zou
moeten dienen. In de literatuur heten dat strafdoelen
1
,RZL (A00D4a) prof. Anthony Dupont
2024-2025
STRAFDOELEN
ARTIKEL
Mensen bezig met verantwoorden van daden en beslissingen – constructief te werk gaan
over straf organisatie moeten we ‘ethische’ vraag stellen: trachten te verantwoorden
waarom gevangenisstraf doorgevoerd moet worden of wat veranderd moet worden.
5 klassieke verantwoordingen van straf
1) Afschrikking: onaangename ervaring schrikt ongewenst gedrag af. OFWEL gestraft
wordt afgeschrikt om fout opnieuw te maken = specifieke afschrikking OFWEL
straf afschrikkend voor anderen = algemene afschrikking.
2) Vergelding/retributie: iemand betaald voor fout tov slachtoffer. Prijs ≠ schade die
geleden is, maar fout begaan en dat dader moet voelen dat dit fout was.
Vergelding zou dus een bewust karakter moeten brengen tov de begane fout.
3) Onschadelijkmaking: maatschappij beschermd tov daders.
4) Rehabilitatie: straf maakt mensen beter, zodat geen ongewenst gedrag meer.
Door specifieke afschikking, maar ook omdat hun leven veranderd is door de straf.
Inwendige verandering of gewijzigde sociale context.
5) Compensatie en herstel: slachtoffers vergoed voor geleden schade. Materieel of
conflictueuze relaties ontmijnd & verzoening = herstel.
Onderscheid ethisch denken < invulling ‘goed’ & ‘slecht’;
- Goed omdat nuttig is voor samenleving/individu
= utilitarisch
Bv. houden aan belofte; als iedereen zomaar zou breken, geen bindende
afspraken meer & permanente onzekerheid – samenleving bemoeilijken.
berekening: positieve + negatieve gevolgen
- Goed omdat zelf goed is, en absoluut verplicht
= deontologisch
Bv. houden aan belofte; eigen aan beloften dat ze gehouden worden aka plicht om
na te komen. Het breken van een belofte is niet slecht, maar kan wel slechte
gevolgen hebben.
Komen we vaker in realiteit in mengvorm tegen
Straf op deontologische/utilitarische manier benaderen
1) Afschrikking, onschadelijkmaking & rehabilitatie < utilitarisme: gericht op goede
gevolgen met straf als middel voor resultaat. Maar wordt dit resultaat bereikt?
Wetenschap bestudeerd: meetbaar effect
2) Vergelding < deontologie: dader lijd omdat rechtvaardig is, ongeacht resultaten.
Beantwoord straf aan rechtvaardigheidsgevoel mensen? ≠ weg te denken!
3) Compensatie/herstel < utilitarisme & deontologie: goed gevolg want slachtoffer
vergoed maar ook rechtvaardige eis als compensatie.
STRUCTURELE PROBLEMEN
Belgische gevangenissysteem kampt met structurele problemen
- Overbevolking: tussen 10 & 20%, vooral probleem bij arresthuizen (waar mensen
proces afwachten). Anderhalf keer zoveel mensen in gevang dan er plaats is. Dus
zitten er teveel gedetineerden voor te lang op een kleine ruimte. Geweld neemt
toe.
2
, RZL (A00D4a) prof. Anthony Dupont
2024-2025
- Geïnterneerden: zijn mensen die misdrijf gepleegd hebben, maar niet
toerekeningsvatbaar worden geacht. Veiligheidsmaatregel opgelegd & periodiek
geëvalueerd. Hebben psychiatrische nood. Opening van Forensich Psychiatrische
Centra zou helpen om juiste zorg te dienen.
- Stakingen: onder bewakend personeel < rechten onder druk komen. Bv. na Koen
Geens rationaliseringsoefening lanceerde. Recent omwille regeling minimale
dienstverlening; gevangenisdirecteurs kunnen personeel opvorderen zodat
minimum aan activiteiten kan doorgaan.
FILMPJE STAKINGEN UIT ZOMER 2016:
3 weken opgesloten, mogen maar 5 min bellen met timer. 1 keer douchen in 3 weken,
voor 5 min. Moord gebeurd, compensatie met appelen en bananen. Zitten met dubbel
zoveel opgesloten als eigenlijk mag. Elke dag accidenten, elke dag ruzie met
celgenoten. Als ze er iets op zeggen worden ze gedrogeerd en geslagen. Dan haalt hij
zijn familie en kinderen aan. Stakers begrijpen de gedetineerden, maar staken voort.
Ze staken omdat er voorgesteld was om met 10% minder personeel te werken in de
gevangenissen, dus zal de dienstverlening ook verminderen. De veiligheid wordt ook
niet meer gegarandeerd. Als de cipiers terugkomen en er niets veranderd is, dan
zouden de gedetineerden laaiend worden.
DE GEVANGENIS ALS TOTALE INRICHTING
ASYLUMS: ESSAYS IN THE SITUATION OF MENTAL PATIENTS AND OTHER
INMATES, ERVING GOFFMAN
Sociologen noemen de gevangenis een totale institutie, een term geleend van socioloog
Ervin Goffman. Omdat de focus hier ligt op de gevangenis, als – behoudens het
concentratiekamp – de meest totaliserende van die instellingen, kiezen we voor het
woord ‘inrichting’, juist omdat het gevangeniswezen zelf over penitentiaire inrichtingen
spreekt.
Een sociale inrichting is een plaats waar volgens een regelmatig patroon activiteiten van
een bepaald soort plaatsvinden: het gaat om plekken waar op een min of meer
gestructureerde manier menselijke activiteit plaatsvindt. Belangrijk wie meedoet, wat
soort activiteit, groep deelnemers… Het is hoe dan ook kenmerken voor de moderne
samenleving dat het leven van de mens plaats vindt in een aantal sociale inrichtingen,
deze leggen beslag op tijd en aandacht van de mensen die eraan deelnemen en biedt
hun tot op zekere hoogte een eigen wereld: elke inrichting heeft iets alomvattends. De
ene bepaald dan ook een groter stuk van ons leven dan de ander.
Toch zijn sommige inrichtingen zó alomvattend dat ze iemands hele leven bepalen: het
bepaald een beperking van de sociale omgang met de buitenwereld en van de
mogelijkheden de inrichting te verlaten. Het komt vaak al in de materiele kant van de
instelling tot uiting en we zien dan deuren die op slot zijn, hoge muren, prikkeldraad…
zulke instellingen noemen we totale inrichtingen.
Def: en verblijfplaats en werkplaats van een groot aantal mensen die in dezelfde situatie
verkeren, die van de omringende maatschappij gedurende een aanzienlijke tijdspanne
afgezonderd zijn en die tezamen een besloten, formeel gereguleerde levenswijze leiden
w/ kenmerken:
1) Inrichting verenigt verblijf- en werkplaats
2) Sociale positie bewoners van inrichting is gelijkaardig
3
