NEDERLANDS
1. Taal en onderwijstaal in de 21ste eeuw
Taal is een krachtig bindmiddel dat communicatie mogelijk maakt, wederzijds begrip doet ontstaan en de
sociale samenhang verstevigt.
= sleutelcompetentie: Één van de belangrijkste instrumenten om volwaardig deel te kunnen nemen
aan onze complexe, superdiverse en meertalige 21e-eeuwse samenleving.
à Ook voor succes ervaringen op school + later op de arbeidsmarkt
Functies van taal in de school en samenleving:
Taal helpt je identiteit te vormen >> emoties uitdrukken, interacties aangaan en conceptualiseren
helpt je bij het vormen van je identiteit:
Conceptualiserende functie
Taal veranderd voortdurend. Bij nieuwe situaties hebben we nieuwe woorden nodig. Bv. tijdens
corona: mondmasker, bubbel, knuffelcontact, …
Communicatieve of sociale functie
Taal als communicatiemiddel, waarbij. De interactie tussen mensen een belangrijke uiting is van
de sociale groep waartoe je behoort.
Expressieve functie
Taal als middel om uitdrukking te geven aan persoonlijke emoties
Talige competenties zijn nodig om informatie te verwerken of over te brengen:
Lees -en luistervaardigheid
Schriftelijk en mondeling kunnen uitdrukken
Creativiteit met taal: je taal kunnen aanpassen aan de situatie en doelpubliek
Omgaan met nieuwe media en technologieën
Taalcompetentie = het geheel van talige kennis, vaardigheden en attitudes die nodig zijn om geschreven,
gesproken en multimodale teksten te begrijpen, evalueren en te gebruiken, zodat:
Omzetten naar o Volwaardige deelname aan de samenleving mogelijk wordt
onderwijs o De eigen doelen gerealiseerd kunnen worden
o De eigen kennis en mogelijkheden levenslang en duurzaam kunnen worden ontwikkeld.
Het onderwijs in de 21ste eeuw moet zich richten op het leren omgaan met taal en daarvoor de nodige
kennis, vaardigheden en attitudes ontwikkelen.
o Authentieke situaties + doelgericht
o (Functionele) taal
o Taalkennis/taalvaardig/attitudes
Taalkennis: wat iemand bewust en onbewust weet over allerlei aspecten van taal,
taalgebruik en taalsystemen
Taalvaardig: in staat zijn talige handelingen uit te voeren
Attitudes: houding, emoties en motivatie ten aanzien van taal en de eigen taalcompetentie
Bv. naar de winkel gaan en iets kopen = authentiek en functioneel
Hoe moeten we ons onderwijs vormgeven als we van onze leerlingen taalcompetente burgers willen
maken?
Het onderwijs is geschikt om de ontwikkeling van taalcompetentie te stimuleren. We gebruiken hier
namelijk heel de dag door taal.
Taalkrachtig onderwijs in alle leergebieden en schooldagonderdelen om leren van, in en over taal te
stimuleren >> zo worden leerlingen zelfredzaam in deze supertalige wereld
o Leren van taal: Taal om te participeren en communiceren in de maatschappij. Kinderen leren taal
door met taal bezig te zijn, door taal te gebruiken.
o Leren in taal: taal gebruiken om andere dingen te leren. Tijdens leermomenten worden we beter
in taal.
o Leren over taal: inzoomen op specifieke talige doelen en leerinhouden.
1
, 7 principes voor taalkrachtig onderwijs:
1. Stimuleert een positieve talige grondhouding (= fundament voor alle volgende principes)
Taalontwikkeling stimuleren wilt zeggen dat je rekening houdt met de motivatie van leerlingen en met
andere sociaal-emotionele factoren.
Creëer een sociale omgeving waarin kinderen taal kunnen en durven oefenen, door aandacht te
hebben voor randvoorwaarden die hen veiligheid, vertrouwen en plezier laten ervaren terwijl je
leert. = omgeving waarin positieve talige grondhouding kunnen aankweken.
3 voorwaarden om tot een positieve talige grondhouding bij leerlingen te komen:
Een veilige oefencontext bieden
Leerlingen moeten kunnen experimenteren met taal, kan enkel in een omgeving die veilig
genoeg aanvoelt.
Als leerlingen gestimuleerd worden om taal te gebruiken en tegelijk voelen dat ze fouten
mogen maken, creëer je een positieve omgeving.
Zonder veilige spreek -en schrijfkansen te bieden weet je niet hoe kinderen de taal in hen
hoofd gebruiken, en kun ja geen feedback geven.
Het talige repertoire van leerlingen omarmen
Taal is een individueel proces: belangrijk om te aanvaarden dat elk kind ook hierin een ander
tempo heeft.
à Apprecieer wat een kind al kan.
Omarm als leerkracht en als school het volledige taalrepertoire van de leerling >> aantonen dat
je de leerling aanvaardt zoals hij/zij is.
à Toon interesse + waardering.
Als dit niet aanwezig is, dan zal de leerling het gevoel hebben dat die gedeeltelijk
welkom is op de school: veilige leeromgeving wordt bedreigd.
Hoge verwachtingen koesteren
Leerlingen moeten voelen dat leerkrachten geloven in hun taalvermogen. Door hoge
verwachtingen geef je de leerlingen de boodschap dat iedereen kan leren, en dat zorgt voor
zelfvertrouwen.
De veilige oefencontext wordt hierdoor niet in gevaar gebracht: aan leerlingen tonen dat je
in hun taalleerpotentieel gelooft, creëert ook geborgenheid en veiligheid.
Pas als leerlingen op school, in de klas en tijdens het leren veilige oefenkansen krijgen en ervaren dat
leraren hoge verwachtingen hebben, zullen ze taal kunnen leren.
2. Is contextrijk
Taal krijgt invulling en betekenis door te zorgen voor veel taalaanbod binnen een betekenisvolle
context. = een context die rijk is voor de leerlingen. Bv. Belgische economie zegt hun niks, maar
ruilhandelingen over een nieuwe gadget wel.
Contextrijk onderwijs geef je vorm door te vertrekken vanuit concrete materialen, vragen en situaties
en die te verbinden met abstracte inhouden >> zorgt voor herkenbaarheid en ook voor uitdaging.
Door te vertrekken vanuit hun leefwereld toon je ook waardering en speel je in op hun motivatie.
Context moet niet enkel rijk, maar ook ondersteund zijn.
= Door een context bij visueel materiaal begrijpen we wat dat woord betekent. Voor sommige
woorden is dit moeilijk, maar proberen we deze wel binnen een bepaalde context te gebruiken,
waardoor ook hier de betekenis duidelijk wordt.
We gebruiken niet enkel visuele ondersteuning, reële ervaringen en authentiek materiaal, maar
ook door te zorgen voor een rijk taalaanbod en talige ondersteuning wordt het begrip duidelijk.
2
, Leren wordt contextrijker als de nieuwe leerinhoud, en dus ook nieuwe taal, kunt verbinden met
eerder opgedane ervaringen en kennis.
Door verhalen die ze in de klas aan elkaar vertellen, kunnen de leerlingen een onderwerp
verkennen. Bv. ridders: de ene weet er heel veel van, de andere bijna niets.
3. Is functioneel
We zetten taal functioneel in om verschillende doelen te bereiken. Bv. lezen om iets te weten te komen,
praten om andere te overtuigen, schrijven om te informeren, …
Ons (taal)onderwijs wordt functioneler voor leerlingen als taal dient om allerlei andere doelen te
bereiken, dus een middel wordt om betekenisvolle taken op te lossen. Bv. stappenplan lezen,
spellingsregels toepassen, luisteren naar instructies, …
Bij deze taken hou je een talig doel voor het oog: lezen, luisteren, schrijven of spreken
Samenwerken zorgt voor functionaliteit:
Wanneer leerlingen moeten samenwerken hebben ze een goede redenen om de taak tot een goed
einde te brengen. Hierbij moeten ze dus vele talige handelingen uitvoeren.
Een functioneel doel zorgt ook voor motivatie en uitdaging.
à Leerlingen willen het doel echt bereiken. Als leerkracht zorg je ervoor dat het doel in de zone van
de naaste ontwikkeling ligt, zodat ze ook uitgedaagd worden en effectief iets leren. Ook hier gaat hun
taalproces vooruit.
4. Is (inter)actief
Leerlingen moeten zoveel mogelijk kansen krijgen om taal actief te gebruiken.
Leraar-leerlinginteractie
Elke leerling moet een persoonlijk taalaanbod en feedback krijgen, dit zorgt ervoor dat de leerling
op zijn/haar eigen niveau wordt ondersteund.
Ook taalstimulerend reageren op taaluitingen van leerlingen is belangrijk. Door in gesprek te
gaan, kan je de taal van de leerling verrijken, verbreden en beter maken.
Dit prikkel je door vragen te stellen die het denken stimuleren. Een goede vraagstelling is
belangrijk! Bv. opinievragen
Leerling-leerlinginteractie
Door per twee of in een groep te werken hebben de leerlingen elkaars input nodig. De ene weet
soms meer over een onderwerp dan de andere en zo wordt zijn/haar taalproces uitgebreid.
Interactief en actief taalonderwijs
‘Actief’: zelf mogen experimenteren met materialen en lesinhouden onthouden we de taal die erbij
komt kijken makkelijker.
à Hangt samen met contextrijk en functionele aanpak.
Een actieve klaspraktijk leidt tot interactiviteit. Leerlingen komen door de experimenteren in contact
met elkaar, waardoor ze gaan overleggen
5. Geeft ondersteuning
Ondersteuning kan door feedback op taaluitingen.
Kwaliteitsvolle feedback is een combinatie van:
o Feedback: beschrijving van de huidige stand)
o Feed-up: beschrijving van gewenste uitkomst
o Feedforward: beschrijving van de stap die nodig is om bij de gewenste leeruitkomst te
belanden.
3
, Hoe gerichter de ondersteuning, hoe meer deze oplevert.
Scaffolding = de juiste hoeveelheid ondersteuning voor een leerling zodat deze een stapje hoger
geraakt.
Modeling = iets voordoen, jouw modelgedrag zorgt ervoor dat leerlingen hun doel kunnen bereiken.
Persoonlijke ondersteuning zorgt voor differentiatie.
à Ook leerlingen kunnen zelf individuele ondersteuning bieden aan anderen.
De manier van ondersteunen biedt de mogelijkheid om leerlingen uit te dagen, maar ook om hen op
maat te ondersteunen, wat beide krachtige differentiatiemiddelen zijn.
6. Heeft aandacht voor impliciet en expliciet leren
Voor de ontwikkeling van taalcompetentie in ruimere zin, hebben we expliciete ondersteuning nodig.
Impliciet = We pikken nieuwe taal onbewust op.
Expliciet (focus on form) = bewust stil staan bij vormelijke en theoretische aspecten van taal.
Deze twee vormen van leren kunnen zowel incidenteel als intentioneel aanbod komen.
Incidenteel = toevallig bepaalde leerstof in de kijker zetten bv. door vraag van
leerling.
Intentioneel = doelbewust en gepland inzoomen op een talig aspect.
Aandacht hebben voor strategieën is ook belangrijk bij talige opdrachten
Modeling: Als leerkracht laten zien hij je een tekst beter kan begrijpen, betere schrijfresultaten
kan bereiken, …
Focus on form werkt het beste als die aansluit bij de taalleernoden van de leerling. >> Schat als
leerkracht in op welke aspecten je moet inzoomen, voor elk kind is dit anders
Binnen verschillende thema’s of leergebieden zoom je in op hetzelfde aspect, zo krijgt de leerling
veel oefenkansen. >> cyclisch werken
7. Biedt kansen tot reflectie
Reflectiemomenten zijn belangrijk voor de ondersteuning, deze momenten kunnen op verschillende
niveaus:
Reflectie op initiatief van de leraar
Reflectiemoment invoeren voor, tijdens of na een opdracht/les
Voor: leerlingen denken na over wat ze al weten, hoe ze het gaan aanpakken en
uitvoeren
Tijdens: Bij reflectienood van de leerlingen, les even stil leggen
Na: over proces of product reflecteren.
Reflectie door medeleerlingen
Medeleerlinge kunnen ook reflecteren over de aanpak en output van hun klasgenoten. Dit heeft
zowel een meerwaarde voor degene die feedback krijgen als voor degene die feedback geeft.
Tijd en ruimte om te reflecteren
Er moet voldoende tijd en ruimte zijn om te kunnen reflecteren.
Als leerkracht moet je de leerlingen goed observeren, zodat je de noden van een kind in kaart kan
brengen. >> dit doe je door te variëren (werkvormen, groepsindeling, opdrachten)
Een PRACHTZIN = een zin waar de schrijver trots op is
Een BLIJFZIN = een zin die niet bijzonder is, maar wel functioneel is in de tekst
Een VERANDERZIN = een zin waarover de schrijver zelf niet helemaal of helemaal niet tevreden is.
Thuistaal in de klas:
Van leerlingen die thuis een andere taal spreken, kan je de thuistaal gericht inzetten om leren van en in het
Nederlands te ondersteunen.
Je kunt ook af en toe werken met taalhomogene groepjes zodat leerlingen gemeenschappelijke talen
kunnen inschakelen om taken (in het Nederlands) op te lossen.
1.1 Taalverwerving
4
