Volledige samenvatting van het vak Staatsrecht van Prof. dr. Popelier incl syllabus, slides en lesnotities. Zeer overzichtelijke structuur. Alle leerstof voor het examen!
Samenvatting Staatsrecht
Academiejaar 2024-2025
Prof. dr. Patricia Popelier
, Inhoudstafel
Deel I: Het Grondplan............................................................................................................ 6
Hoofdstuk 1: Overzicht vd Staatsrechtelijke Principes....................................................... 6
1.1 Principe 1: BE is een grondwettelijke staat............................................................ 7
1.2 Principe 2: BE is een democratie........................................................................... 8
1.3 Principe 3: BE is een rechtsstaat......................................................................... 12
1.4 Principe 4: BE is gebaseerd op een scheiding der machten................................13
1.5 Principe 5: BE is een federaal systeem................................................................15
1.6 Principe 6: BE is een monarchie.......................................................................... 18
1.7 Principe 7: BE is een sociale welvaartstaat..........................................................19
1.8 Principe 8: BE is een duurzame staat.................................................................. 19
Hoofdstuk 2: Overzicht van de staatsrechtelijke instellingen........................................... 21
2.1 Het federaal parlement.........................................................................................21
a. Het Tweekamerstelsel...................................................................................... 21
b. Functies van het parlement.............................................................................. 25
c. Werking van het parlement...............................................................................31
Juridisch knelpunt 1a: Zijn partijzetels van de partij of van de verkozene?
Casus 1: De Zaak Geybels.............................................................................33
Juridisch knelpunt 1b: Zijn parlementszetels van de partij of van de
gekozene? Casus 2: Open VLD vs Vlaams Belang in Vlaams parlement 35
2.2 De Koning.............................................................................................................38
2.3 De Regering......................................................................................................... 39
a. Samenstelling................................................................................................... 39
b. Functies............................................................................................................ 41
c. Werking.............................................................................................................44
d. Ontslag............................................................................................................. 46
Juridisch Knelpunt 2: De Consensusregel......................................................46
2.4 Het statuut van parlementsleden, ministers en staatssecretarissen.................... 51
a. Onverenigbaarheden........................................................................................51
b. Immuniteiten..................................................................................................... 51
c. Strafrechtelijke onschendbaarheid................................................................... 52
d. Politieke verantwoordelijkheid.......................................................................... 53
e. Burgerlijke aansprakelijkheid............................................................................53
f. Vergoeding........................................................................................................ 54
2.5 Rechtscolleges..................................................................................................... 54
a. Behoorlijke rechtsbedeling............................................................................... 54
b. Raad van State en administratieve rechtscolleges...........................................56
c. Het Grondwettelijk Hof......................................................................................56
Hoofdstuk 3: Fundamentele rechten en vrijheden: beginselen........................................ 59
3.1 Grondrechten in de Belgische grondwet van 1831.............................................. 59
3.2 Categorieën van grondrechten.............................................................................60
a. Politieke en burgerlijke grondrechten............................................................... 60
b. Sociaaleconomisiche en culturele grondrechten.............................................. 61
c. Grondrechten voor specifieke groepen.............................................................62
1
, d. Collectieve grondrechten..................................................................................63
e. Intergenerationele grondrechten...................................................................... 66
Juridisch Knelpunt 3: Wat betekent de voorrang van de taal volgens het
territorialiteitsbeginsel voor faciliteitengemeenten?........................................66
3.3 Bronnen en beschermingsmechanismen............................................................. 71
a. Bronnen............................................................................................................ 71
b. Beschermingsmechanismen............................................................................ 72
c. Samenloop van bronnen...................................................................................75
3.4 De werking van de grondrechten......................................................................... 76
a. Legaliteitsbeginsel............................................................................................ 76
b. Negatieve en positieve verplichtingen.............................................................. 77
c. Proportionaliteitstoets....................................................................................... 77
d. De essentie of harde kern van grondrechten................................................... 77
e. Procedurele rationaliteitstoets.......................................................................... 78
f. Standstillverplichtingen......................................................................................79
g. Interpretatieve werking..................................................................................... 80
h. Beoordelingsruimte...........................................................................................80
Juridisch Knelpunt 4: Welke drempel legt het legaliteitsbeginsel op in tijde van
crisis?............................................................................................................. 81
3.5 Misbruik van grondrechten................................................................................... 88
3.6 Derogatie van grondrechten.................................................................................89
Deel 2: Constitutionalisme.................................................................................................. 90
Hoofdstuk 4: Bronnen van staatsmacht en burgerschapsmodellen................................. 90
4.1 Soevereiniteitsmodellen....................................................................................... 90
a. Nationale soevereiniteit.................................................................................... 90
b. Volkssoevereiniteit............................................................................................91
c. Paritaire soevereiniteit...................................................................................... 92
4.2 Pluralistisch burgerschapsmodel..........................................................................92
4.3 Corporatistisch burgerschapsmodel.....................................................................93
4.4 Toepassing op het referendum.............................................................................94
Hoofdstuk 5: Bronnen van Grondwettelijk Recht..............................................................97
5.1 De Grondwet........................................................................................................ 97
Juridisch Knelpunt 5: Tot hoever kan de preconstituante de grondwetgever
binden?......................................................................................................... 100
Discussievraag 1: Moet de procedure tot herziening van de GW worden
versoepeld?.................................................................................................. 101
5.2 Grondwettelijke gewoonten en conventies.........................................................103
5.3 Internationaal / supranationaal recht.................................................................. 104
Hoofdstuk 6: De verhouding tussen grondwet en internationaal recht...........................105
6.1 Principe: Voorrang van het interen supranationaal recht................................... 105
6.2 Voorwaarde: rechtmatige aansluiting bij rechtsorde...........................................106
6.3 Uitzondering op voorrang voor grondrechten.....................................................106
6.4 Beperking op voorrang vanuit grondwettelijk pluralisme.................................... 107
Hoofdstuk 7: De handhaving van de Grondwet..............................................................108
7.1 Wet is niet langer onschendbaar........................................................................ 108
2
, 7.2 Mandaat GWH....................................................................................................108
7.2 De political questions doctrine............................................................................ 110
7.3 Rechtszekerheid................................................................................................. 111
Hoofdstuk 8: Staatsnoodrecht........................................................................................ 112
8.1 Modellen voor constitutionele strategieën.......................................................... 112
a. Accommodatiemodellen................................................................................. 112
b. Bussiness-as-usual model..............................................................................113
c. Het Extra-legaal model................................................................................... 113
8.2 Toepassing op België..........................................................................................113
Discussievraag 2: Is er nood aan een crisisbepaling in de GW die in geval
van een noodtoestand toelaat om af te wijken van de GW en fundamentele
rechten?........................................................................................................ 116
Deel 3: Democratie............................................................................................................. 117
Hoofdstuk 9: Institutionele kenmerken van de BE representatieve democratie............. 117
9.1 Het Kiessysteem.................................................................................................117
a. Actief stemrecht: de kiesgerechtigde..............................................................117
b. Passief stemrecht: de kandidaten...................................................................118
c. Het kiessysteem..............................................................................................119
9.2 Het vertrouwensbeginsel....................................................................................121
a. Vorming van de regering................................................................................ 121
b. Controlemiddelen: Functioneren regering...................................................... 122
c. Verlies van het vertrouwen: Ontslag regering.................................................122
d. Lopende Zaken...............................................................................................125
Discussievraag 2: Wordt de stabiliteit van de federale regering gediend door
de figuur van de legislatuurregering?........................................................... 126
Juridisch Knelpunt 6: Wanneer is er sprake van een nieuwe regering die het
uitdrukkelijk vertrouwen van de Kamer nodig heeft?....................................126
Juridisch Knelpunt 7: Kan de federale regering in lopende zaken het inzetten
van de procedure tot herziening van de grondwet tegenhouden?............... 127
Hoofdstuk 10: Consensusdemocratie............................................................................ 129
10.1 Het federale niveau.......................................................................................... 129
10.2 De Brusselse instellingen................................................................................. 131
Discussievraag 4: Worden aan Vlamingen in BXL te veel institutionele
waarborgen gegeven in verhouding tot hun electoraal gewicht?................. 132
Hoofdstuk 11: Democratische grondrechten en weerbare democratie.......................... 132
11.1 Democratische grondrechten............................................................................132
a. Het stemrecht................................................................................................. 132
b. De vrije meningsuiting.................................................................................... 134
c. Vergadering.................................................................................................... 137
d. Vereniging.......................................................................................................138
e. Sociaaleconomische grondrechten................................................................ 138
11.2 Het legaliteitsbeginsel: Wetgevende bevoegdheid........................................... 138
a. Legaliteitsbeginsel.......................................................................................... 138
b. Delegatie van wetgevende bevoegdheid naar Koning en regering................ 140
c. Delegatie van wetgevende bevoegdheid naar minister.................................. 142
3
, 11.3 Gelijkheidsbeginsel: Neutraliteit van de staat................................................... 143
a. Gelijkheid en niet-discriminatiebeginsel......................................................... 143
b. Neutraliteit van de staat..................................................................................145
11.4 Weerbare democratie....................................................................................... 146
Discussievraag 5: Maakt de Belgische regeling om ondemocratische partijen
te weren onze democratie voldoende weerbaar?.........................................147
DEEL 4: De Rechtsstaat.................................................................................................... 149
Hoofdstuk 12: De hiërarchie van de normen..................................................................149
12.1 Hiërarchische verhouding.................................................................................149
a. Besluiten.........................................................................................................149
b. Formele wetten...............................................................................................150
c. Internationaal recht......................................................................................... 151
12.2 Hiërarchie van normen versus Democratische principes................................. 151
Hoofdstuk 13: Het rechtszekerheidsbeginsel en algemeenheid van de wet.................. 153
13.1 Het rechtszekerheidsbeginsel.......................................................................... 153
13.2 De algemeenheid van de wet...........................................................................154
Hoofdstuk 14: Rechtsbescherming: Rechterlijke toetsing aan formele wetten.............. 156
14.1 Ontwikkeling van BE systeem van rechterlijke toetsing van wetten.................156
a. Fase 1: Art 159 GW en onschendbaarheid van de formele wet.....................156
b. Fase 2: De onschendbaarheid geldt niet meer absoluut................................ 157
c. Fase 3: Een vorm van diffuse toetsing en verdere reflecties over
grondwettelijke toetsing...................................................................................... 158
d. Fase 4: Oprichting van het Arbitragehof met beperkte bevoegdheden.......... 158
e. Fase 5: Van Arbitragehof naar volwaardig GWH............................................158
f. Resultaat......................................................................................................... 158
14.2 Democratische waarborgen in BE regeling omtrent rechterlijke toetsing.........159
a. Verantwoording: rechtsstaat vs democratie....................................................159
b. Democratische waarborgen in GW.................................................................159
c. Werking GWH.................................................................................................160
d. Diffuse toetsing door gewone rechters........................................................... 160
14.3 Juridisch pluralisme.......................................................................................... 161
a. Overzicht........................................................................................................ 161
b. Rechterlijke Dialoog........................................................................................162
c. Samenloop van grondrechten.........................................................................163
Discussievraag 6: Biedt de BE regeling voor de toetsing van formele wetten
een goed evenwicht tussen de principes van rechtsstaat en democratie?.. 164
Deel 5: Scheiding der machten.........................................................................................165
Hoofdstuk 15: Onafhankelijkheid en onpartijdigheid rechter.......................................... 165
15.1 Onafhankelijkheid en onpartijdigheid van het GWH.........................................165
15.2 Controle op de rechter......................................................................................168
15.3 Aansprakelijkheid van magistraten...................................................................168
Hoofdstuk 16: Aansprakelijkheid van de wetgever.........................................................168
Hoofdstuk 17: Rechterlijk activisme............................................................................... 170
Deel 6: Federalisme........................................................................................................... 172
Hoofdstuk 18: De ontwikkeling van de BE eenheidsstaat naar een federaal systeem.. 172
4
, 18.1 BE eenheidsstaat: reactie tegen taalpolitiek Willem I.......................................172
18.2 Democratisering en Vlaamse ontvoogding: Taalwetten en taalgebieden.........173
18.3 Naar een federale staat....................................................................................173
18.4 Staatshervormingen......................................................................................... 174
18.5 Naar een nieuwe staatshervorming?................................................................175
Hoofdstuk 19: Basismodel en evoluties: de entiteiten....................................................176
19.1 Basismodel: drie gemeenschappen en gewesten............................................176
a. Gemeenschappen.......................................................................................... 176
b. Gewesten....................................................................................................... 177
c. Symmetrie in de asymmetrie.......................................................................... 177
19.2 Evoluties in basismodel: asymmetrische verschuivingen.................................179
Hoofdstuk 20: Basismodel en evoluties: de instellingen................................................ 181
20.1 Basismodel: parlementen en regeringen..........................................................181
a. Deelstatelijke parlementen............................................................................. 181
b. Deelstatelijke regeringen................................................................................ 183
c. Institutionele samenhang: regering en parlement...........................................183
d. Brusselse instellingen: Basismodel................................................................ 184
20.2 Evolutie obv sub-nationale grondwetgevende autonomie................................186
a. Sub-nationale grondwetgevende autonomie: Wat?........................................186
b. De wenselijkheid van sub-nationale grondwetgevende autonomie in BE...... 187
c. Grondwettelijke autonomie in Belgie.............................................................. 189
d. Het gebruik van grondwetgevende autonomie............................................... 192
Discussievraag 7: “Dienen de gemeenschappen en gewesten over meer
constitutionele autonomie te beschikken binnen de huidige context van de
federale staat?.............................................................................................. 192
Hoofdstuk 21: Basismodel en evoluties: de bevoegdheden...........................................193
21.1 Lexicon van bevoegdheden............................................................................. 193
21.2 Basismodel: dogma van autonomie, nevenschikking en exclusiviteit.............. 194
a. Basisprincipes van bevoegdheidsverdeling....................................................194
b. Toegekende residuaire bevoegdheden.......................................................... 195
c. Exclusieve bevoegdheden..............................................................................196
21.2 Evoluties naar meer flexibele invulling bevoegdheden.................................... 200
Hoofdstuk 22: Is België een federaal systeem?............................................................. 203
22.1 BE is een federaal systeem..............................................................................203
22.2 Is BE een federatie? Klassieke benadering..................................................... 204
22.3 Is BE een federatie? Dynamische benadering................................................. 204
22.4 Is BE een confederatie?................................................................................... 205
Hoofdstuk 23: Waarheen met België?............................................................................206
23.1 België is een instabiel federaal systeem.......................................................... 206
23.2 Valt BE uiteen?................................................................................................. 207
23.3 Oplossingen voor BE........................................................................................207
Discussievraag 8: Leidt het Belgisch federaliseringsproces onvermijdelijk tot
separatisme?................................................................................................ 208
5
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper uavub. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €13,46. Je zit daarna nergens aan vast.
