Samenvatting van het vak algemene rechtsleer gegeven door prof. Frederik Peeraer aan UGent. Gezien de slides geen groot overzicht bieden kan deze samenvatting van nut zijn tijdens het studeren. De samenvatting omvat de essentie van het boek algemene rechtsleer.
DEEL I. WAT IS RECHT?
Een hedendaagse definitie voor recht is “een geheel van gedragsregelen
en ermee samenhangende institutionele voorschriften, uitgevaardigd en
gehandhaafd door of krachtens het maatschappelijk gezag, met het oog
op een doeltreffende, rechtszekere en rechtvaardige ordening van de
maatschappij”. Ongeacht deze definitie wordt er toch gezegd dat recht
niet overal als een geheel van gedragsregels wordt gezien.
Rechters (en andere juristen) hebben als taak om ‘het recht’ toe te
passen, te interpreteren en verder te ontwikkelen. Zonder
begripsomschrijving is het onduidelijk wat zij moeten doen.
Een belangrijke reden waarom juristen geen sluitende definitie kunnen
geven van ‘recht’, is dat ‘recht’ maatschappijafhankelijk is. Met
‘maatschappijafhankelijk wordt bedoeld dat het antwoord op de vraag ‘wat
is recht?’ afhangt van de wijze waarop een bepaalde maatschappij naar
het recht kijkt.
Rechts is aldus een sociale constructie die haar bestaan te danken heeft
aan betekenisvolle handelingen van mensen en groepen en die bijgevolg
een geschiedenis heeft, waardoor ze niet te definiëren is.
Titel I. Fundamentele transformaties van de
mensenmaatschappij
De overdracht van ervaringen en inzichten van vroegere generaties vormt
het grootste deel van de kennis die we nodig hebben om met de
hedendaagse realiteit om te gaan. Samenvattend krijgt ons leven
betekenis in relatie tot anderen.
Wanneer we interageren met anderen, komen twee soorten noodzakelijke
facetten van ons bestaan naar boven:
o Materiële facetten: ecologische, technologische en economische
grondstoffen
o Ideële facetten: kennis, overtuigingen, waarden, gewoonten
Het samenspel van materiële en ideële facetten met sociale instituten en
praktijken maakt sociale ontwikkeling binnen een gemeenschap mogelijk.
Niet alle gemeenschappen zijn sociaal even complex. Hoe groter de
gemeenschap, des te meer moet aar organisationele structuur uitgewerkt
zijn. Het is onvermijdelijk dat er een hiërarchie bestaat binnen de
gemeenschap om beslissingen te nemen en die op een georganiseerde
wijze te implementeren. Binnen zo’n hiërarchische ordening spelen leiders
1
,een cruciale rol. Op een gegeven moment bereikt een gemeenschap een
graad van sociale complexiteit die ervoor zorgt dat die leiders met
tussenpersonen moeten werken.
In de loop der tijd zijn gemeenschappen steeds meer gaan bestaan uit
hiërarchisch en heterarchisch georganiseerde instituten van
samenwerkende gemeenschapsleden om op een gecoördineerde wijze in
basisbehoeften te voorzien. Maatschappelijke organisatie wordt
gekenmerkt door twee vormen van specialisatie:
o Horizontale specialisatie: de bevoegdheden worden verdeeld onder
functionele eenheden die elk op hetzelfde niveau staan
o Verticale specialisatie: hiërarchisch verschillende niveaus nemen de
planning, inrichting en uitvoering van activiteiten waar
Hoofdstuk 1: Jager-voedselverzamelaars
Vanaf het ontstaan van de mensheid tot het moment waarop de
landbouwsamenleving aar intrede doet, leven groepen van mensen samen
in clans van jager-voedselverzamelaars. Zij leven in groepen van ongeveer
25 mensen. De clans maken deel uit van een groter netwerk van naburige
clans. Hiërarchische verhoudingen in de clans zijn afwezig (uitgezonderd
verhouding man-vrouw). Leiderschap voor zover het voorkomt wordt
bepaald op basis van persoonlijke kwaliteiten. Goederendeling en
wederkerigheid binnen de clan is erg gebruikelijk.
Net als andere gemeenschappen kennen de clans diverse regels en
gebruiken. Ze kennen regels in verband met het bezit en gebruik van
goederen. Wanneer andere clans toegang vragen tot land, kan die toegang
verleend worden op voorwaarde dat de verzoekende stam de geldende
regels respecteert en wederkerige toegang verleend tot haar eigen land.
Op de schending van die tribale regels kan in het uiterste geval de
doodstraf ontstaan.
Het bestaan van individuele aanspraken op goederen vormt de basis voor
de mogelijkheid om voorwerpen aan anderen te schenken. Op grotere
schaal maakt dit het mogelijk om tussen verschillende clans ruilsystemen
op poten te zetten. In deze samenlevingen neemt die maatschappelijke
structuur van wederkerigheid de vorm aan van kosteloze hulpverlening; in
andere samenlevingen groeit die dan weer uit tot bijvoorbeeld het
contractenrecht die wij vandaag kennen. Men maakt een onderscheid
tussen de clans van jager-voedselverzamelaars:
2
,o Onmiddellijk wederkerige clans: gebruiken voedsel ogenblikkelijk en
gebruiken eenvoudige, draagbare, snel verworven, gemaakte of
vervangbare gereedschappen en wapens
o Uitgestelde wederkerige clans: gebruiken technische en waardevolle
instrumenten en hulpmiddelen, ze verwerken en bewaren voedsel,
onderhouden plekken en mannen beschikking de bevoegdheid over
uithuwelijken
In uitgesteld wederkerige samenlevingen zijn duurzame en dragende
relaties nodig opdat mensen bereid zijn om tijd, energie en middelen te
investeren in opbrengsten die nog lang op zich zullen laten wachten en
niet ogenblikkelijk de vruchten van de arbeid te plukken en te verbruiken.
Jager-voedselverzamelaars kennen niet alleen regels met betrekking tot
het bezit en gebruik van goederen. De antroproloog Max Gluckman (1911-
1975) heeft opgemerkt dat talloze primitieve samenlevingen vertrouw zijn
met gedragsregels en voorschriften die bijvoorbeeld betrekking hebben op
persoonlijk letsel en huwelijksbeperkingen.
Hoofdstuk 2: Chiefdoms
Gaandeweg ontstaat op verschillende plekken ter wereld een sedentaire
samenlevingsvorm die de nomadische samenleving van de jager-
voedselverzamelaars vervangt. Deze groepen variëren in omvang van
enkele honderden tot tienduizenden mensen en worden gekenmerkt door
erfelijke sociale stratificatie en ongelijkheid. Diverse groepen van mensen
vervullen duidelijk afgebakende rollen in chiefdoms. Aan het hoofd staat
dan ook een duidelijke erfelijke leider (chef). Deze persoon wordt in de
samenleving beschouwd als een goddelijke of heilige persoon. De chef
maakt deel uit van een eliteklasse die heerst over krijgers,
ambachtslieden en een groot aantal gewone mensen. In grootschalige
chiefdoms komt het voor dat de eliteklasse verder wordt onderverdeeld.
Helemaal bovenaan in de hiërarchie staat een opperchef, helemaal
onderaan een onderchef die de leiding heeft over een dorp.
Aanspraken op goederen worden niet meer gelijk en op basis van
wederkerigheid verdeeld, maar hiërarchische (meer goederen voor de
elite) en op basis van tribuut (belastingen). De grote zeggenschap van
chefs over de goederenverdeling is nauw verbonden met hun
bovenmenselijke status en bijzondere krachten. De mensen in deze
samenleving geloven erin dat het voortbestaan te danken is aan de
inspanning van de chef. Hierdoor zijn zij in zekere zin iets verschuldigd aan
de chef. Mensen lossen dan ook die schuld onder meer af door arbeid te
verrichten ten dienste van de chef en verschaffen de chef goederen,
3
, voedsel en zelfs dochters. Droogte en dalende voedselopbrengsten
kunnen leiden tot honger, wat op zijn beurt tot gevolg kan hebben dat de
chef wordt afgezet.
Hoofdstuk 3: Rijken
Ongeveer 4000-3000 v.Chr. ontstaan op meerdere plekken ter wereld
onafhankelijke van elkaar diverse rijken. Dergelijke bestuurseenheden
kunnen een groot territorium gemakkelijk omspannen met meer dan
100.000 bewoners. Leiders staan in voor de organisatie van grote
projecten en hebben de mogelijkheid om geweld binnen de samenleving
uit te oefenen, rechtbanken te organiseren en zowel defensieve als
offensieve oorlogen te voeren.
Hoewel rechtsregels in dergelijke samenlevingen een meer uitgesproken
en onderscheiden aard hebben ten opzichte van anders regels, zijn ze
verstrengeld met religieuze en bovennatuurlijke overtuigingen.
Rechtsregels dienden niet enkel om de menselijke maatschappij te
ordenen, maar ook om die in lijn te brengen met een hiërarchische
kosmische orde.
De Babylonische Codex Hammurabi illustreert hoe dergelijke
samenlevingen omgaan met zulke rechtsregels. In de eerste plaats toont
die codex dat rechtsregels in die periode moeilijke te onderscheiden zijn
van religieuze voorschriften. In de aanhef van de codex wordt beweerd dat
de Babylonische koning Hammurabi die codex heeft samengesteld op
bevel van de god Utu. Een ander kenmerk van de codex is dat de
handhaving van sociale hiërarche en verschillen in status een belangrijke
plek inneemt in dergelijke samenlevingen.
De handhaving door de staat is in dergelijke staten echter erg beperkt.
Hoewel overtreders gestraft worden met voorbeeldstraffen die naar onze
hedendaagse normen vaak belachelijk zwaar zijn, zijn die strafdreigingen
eerder een indicatie van de zwakte dan van de sterkte van de
rechtshandhaving.
Rechtsregels die vaak worden aangetroffen in dergelijke samenlevingen
kunnen worden ondergebracht in acht brede (en gedeeltelijke
overlappende) categorieën:
o Het onderhouden van het staatsapparaat
o Het afdwingen van sociale en economische hiërarchie
o Magische en religieus-ideologische overtuigingen
o Familie- en seksuele verhoudingen
o Lichamelijke schade
o De toebedeling van goederen en hun behoud
4
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper shirleyvk. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €7,16. Je zit daarna nergens aan vast.
