Sociologie
Inleiding
1. Wat is sociologie?
Sociologie is de studie van de moderne samenleving
Het is een menswetenschappelijk referentiekader dat tot een eigen manier van denken leidt,
waardoor er op een andere manier naar de werkelijkheid kan worden gekeken. Daardoor
krijgt men een perspectief en ziet men iets wat zonder die kijk niet zichtbaar is.
Het studiegebied kan worden omschreven als
Het sociale als feitelijkheid. Dat houdt twee dingen in: enerzijds het sociaal handelen,
anderzijds dat wat de context en het resultaat is van dat sociaal handelen (sociale systemen).
Sociologische verbeelding
Mogelijkheid om in te zien dat het leven van individuen niet los gezien kan worden van de
ruimere sociale context.
Metafoor die sociologie in beeld brengt
Mochten we vissen zijn, zou sociologie ons laten zien dat we in water zwemmen en dat dit
water wordt omgrensd. Het sociale is voor de mens wat het water is voor de vis. Net als
water levensnoodzakelijk is voor de vis, is het sociale dat voor de mens.
2. Is sociologie nuttig?
De waarde van sociologie
Ligt in het helpen verhelderen, het aanbrengen van nuance en het zien van complexiteit van
concrete situaties.
Autonoom (onafhankelijk) denken verondersteld kritisch zijn
De grondslag van kritisch denken is het vermogen onderscheid te maken en het nemen van
afstand. Dat wordt mogelijk door abstractie te maken en conceptueel te denken.
3. Wetenschap en professionaliteit
Sociologie draagt op verschillende manieren bij tot professionaliteit
- Het sociologisch perspectief overstijgt het alledaags denken
Een socioloog stelt vanzelfsprekendheden in vraag. Het is dat kritisch bewustzijn dat ons
in staat stelt om te zien wat in deze sociale context veranderd en verbeterd kan worden.
- Het sociologisch perspectief geeft mogelijkheid een actieve rol te spelen in de
samenleving
Begrijpen hoe een samenleving werkt maakt bewuster en geeft inzicht. Dat geeft extra
perspectieven op het denken over de mens en zijn problemen. Daardoor heb je meer
handelingsmogelijkheden en dus meer kans om iets te doen.
- De sociologie helpt om te leven en te werken in een diverse wereld
, Mensen hebben de neiging om hun eigen manier als ‘normaal’ te beschouwen. Het
sociologisch perspectief zet aan om daar afstand van te nemen, pas dan komen sterke en
zwakke punten van alle levenswijzen in het vizier.
Deel 1: Het vizier: De sociologische kijk
Inleiding
Nadenken over mens en maatschappij
Is zo oud als de mens zelf en is een wereldwijd thema. De menswetenschappers stelden zich
een lange tijd enkel filosofische vragen. Sociologie is één van de jongste
menswetenschappen, het ontstond in de 19de eeuw.
Sociologie verschilt van de filosofische wijze van studie
Ze focust op bewijs, een weerlegbare manier van kennisverwerving die zich strikt houdt aan
wat is en wat waarneembaar is.
Hoofdstuk 1: Wat bestudeert de sociologie?
Het onderwerp van de sociologie is het sociale: dat woord kent twee ladingen
- Het sociale als morele kwaliteit
- Het sociale als feitelijk
Sociologie handelt over het laatste, toch is er een verband tussen beide ladingen.
1. Het sociale als morele kwaliteit
Sociologen bestuderen moraal
Maar zullen focussen op hoe een morele kwaliteit vorm krijgt door socialisatieprocessen.
Het horizontale niveau
= De één-op-één moraal
Gebaseerd op het besef dat eigen gedrag anderen beïnvloedt. Dat leidt tot morele
kwaliteiten als empathie, dat kan leiden tot liefdadigheid. Die één-op-één moraal is wel
beperkt. Een privé-initiatief gebaseerd op medeleven, medelijden, …
Het verticale niveau
Heeft betrekking op sociale systemen: het geheel waar alle mensen deel van uitmaken.
Sociaal zijn op dat niveau stelt het belang van de gemeenschap tot doel, het is een algemeen
belang. Het is gebaseerd op een gevoel van sociale rechtvaardigheid. Georganiseerd via de
overheid.
2. Het sociale als feitelijkheid
Les faits sociaux (= het sociale als feit)
Sociale feiten moeten worden beschouwd als objectief gegeven dingen die gedrag bepalen,
onafhankelijk van psychologische en biologische kenmerken. Het is dwingend, een gewoonte.
Het sociale als feitelijkheid is de interactie tussen twee polen of dimensies
- De horizontale pool (= de actor) die wordt gekenmerkt door het sociaal handelen
- De verticale pool (= het systeem) is de context en het resultaat van het sociaal handelen
Bestaat uit structuur en cultuur, dat wat samenkomt in instituties
,- Circulaire causaliteit (= tussen actor en systeem): actoren maken hun sociale context en
worden er tegelijk door bepaald. Die interactie is een essentieel element, het is daardoor
dat het sociale als feitelijk niet te herleiden is tot de actor op zichzelf of het systeem
alleen.
Sociale werkelijkheid
Sociale constructie en sociale beïnvloeding zijn altijd op hetzelfde moment aanwezig. Het
sociologische standpunt vertrekt van dat circulair proces en levert de sociologische kijk op.
Manieren om te kijken naar sociale feiten
- Actorperspectief (= horizontale dimensie)
Onderzoekt de sociale constructie van de sociale werkelijkheid. Vanuit het handelen van
actoren ontstaan grotere verbanden, rituelen, …
- Systeemperspectief (= verticale dimensie)
Onderzoekt de sociale bepaaldheid door te kijken hoe een systeem met eigen kenmerken
het handelen beïnvloedt. Grotere verbanden beïnvloeden het handelen van actoren.
Een goede socioloog combineert deze methodes
Circulaire causaliteit = A reageert op B, reactie van B bepaalt reactie van A, …
Lineaire causaliteit = Oorzaak-gevolg-denken (doen we niet)
Het verbeeldend zien van het sociale
Kan pas als men oog heeft voor elk van de 3 dimensies: de actor die sociaal handelt, het
systeem en de processen tussen beide (= de tussenruimte).
Definitie van sociologie
De wetenschap die zich bezighoudt met het analyseren, beschrijven en verklaren van
- Het gedrag van en tussen mensen voor zover dat beïnvloed wordt door het feit dat zij in
bepaalde verhoudingen tot elkaar staan (en van).
- De daaruit voortgekomen gedragspatronen, structuren en bindende opvattingen in hun
ontstaan, voortbestaan en veranderen.
, 3. Sociale constructie: het actorperspectief van Max Weber
Sociaal handelen
Het handelen is sociaal wanneer de actor, op basis van de subjectieve betekenis die hij aan
dat handelen toekent, rekening houdt met het gedrag van anderen en daardoor wordt
beïnvloed.
Kan gericht zijn op het verleden, het heden en de toekomst
Sociaal handelen verschilt van gedrag
Op straat per ongeluk tegen iemand aanlopen is geen sociaal handelen, omdat dit geen
betekenisgeving inhoudt. Als je je verontschuldigd wordt het wel sociaal handelen.
Individueel handelen = Een actie die je (niet) onderneemt voor jezelf.
Sociale interactie = Elkaar beïnvloeden, een sociale handeling op een sociale handeling.
Sociaal handelen als je alleen bent = Een actie die je alleen doet voor iemand anders.
Typologie van het sociaal handelen
= Ideaaltypes, komen in de werkelijkheid in zuivere wijze nooit voor
Affectief sociaal handelen
Een pure uiting van emotie, onbewust en niet-rationeel, plaats- en tijdsafhankelijk.
Voorbeeld: De ongecontroleerde woedeaanval van een kind
Traditioneel sociaal handelen
Iets dat we doen omdat het zo hoort of we het zo geleerd hebben. We hoeven er de
zinvolheid niet van in te zien, onbewust, plaats- en tijdsafhankelijk. Voorbeeld:
beleefdheidsregels
Doelrationeel handelen
Een rationele afweging van doelen en middelen met het oog op het bereiken van concrete
doelstellingen. Voorbeeld: Als hogeschool zo veel mogelijk studenten binnenhalen.
Waarde rationeel handelen
Dit handelen op zich vertegenwoordigt een ethische, religieuze, esthetische of sociale
waarde. Het resultaat op zich is niet van belang, de activiteit zelf heeft een betekenis. Plaats-
en tijdsafhankelijk. Voorbeeld: Gezellig avondje uit met vrienden door waarde vriendschap.
Rationalisering
Het toenemen van doelbewust handelen ten koste van andere vormen van sociaal handelen.
4. Actoranalyse van het sociale
Thomas-theorema
Als mensen iets voor waar aannemen, dan gaan ze daarnaar handelen.
