Samenvatting
Samenvatting RECHTSFILOSOFIE
- Instelling
- Universiteit Antwerpen (UA)
Dit is een samenvatting van rechtsfilosofie alle leerstof staat hier in verwerkt.
[Meer zien]Voorbeeld 4 van de 41 pagina's
Voorbeeld 4 van de 41 pagina's
In winkelwagenVerkoper
Volgen
Voorbeeld van de inhoud
RECHTSFILOSOFIE Liesel MertensSemester 1 – 2024-2025
Prof. Kristof Van Assche
,Rechtsfilosofie 2024-2025
Rechtsfilosofie
I. Rechtsfilosofie en recht: wat en waarom?
1. Inleiding
Begrip recht: twee soorten perspectieven nodig om tot het volledige begrip van recht te komen.
- Intern perspectief: manier waarop we het recht van binnenuit ervaren en begrijpen als deelnemers aan
het rechtssysteem. Wanneer je binnenin dit perspectief zit is het moeilijk om een stap terug te zetten en
de aangeleerde structuur zelf kritisch te evalueren.
- Extern perspectief: bestudeert de vermeend zelf-evidente puzzel die het is als een afzonderlijk
fenomeen, abstractie makend van ideeën die we jongs af aan meekrijgen. Wordt ingenomen door 4
grondslagenvakken.
• Rechtstheorie: discipline die de samenhang van het recht analyseert.
• Rechtsgeschiedenis: bestudeerd historische ontwikkeling van rechtssystemen en wetgeving.
Dicht bij intern perspectief
• Rechtssociologie: bestudeerd wisselwerking tussen recht en samenleving met aandacht voor
manier waarop het recht de sociale realiteit beïnvloedt en zijn regulerende taak vervult.
• Rechtsfilosofie: essentiële vragen over…
o De noodzaak van het recht binnenin de samenleving,
o Normatieve inhoud van het recht en zijn verhouding tot moraal,
o De definitie en het belang van rechtvaardigheid,
o Rol van de staat en van macht in het vormgeven en handhaven van het recht,
o De redenen waarom het recht zou moeten nageleefd worden.
2. Conflict
Functie recht: zorgt voor ordening van de samenleving ter preventie voor conflicten.
Conflict: goede drijfveer voor het ontwikkelen van systemen van ordening. Systemen die conflicten kunnen
voorkomen, beheersen of oplossen zijn essentieel voor bevorderen van een stabiele en vreedzame samenleving.
Conflicten kunnen zich voordoen op het moment dat vier specifieke voorwaarden gezamenlijk voorkomen
(cumulatief, allen noodzakelijk). Een voorwaarde uitschakelen kan conflicten al vermijden/oplossen.
- Veelheid: interactie tussen verschillende individuen (als er maar een persoon bestaat dat zouden er
geen conflicten kunnen ontstaan omdat er niemand is om in conflict mee te gaan) conflict komt pas tot
stand wanneer er verschillende ideeën, voorkeuren en plannen zijn.
• Eenheid: individuele personen samenvoegen tot een collectieve groep waarbinnen een leider
of instantie alle beslissingen neemt.
- Diversiteit: pas een probleem wanneer de veelheid aan personen geïnteresseerd zijn op dezelfde
materiële middelen om aan hun diverse intenties vorm te geven. (vb. werktuigen, grondstoffen, lichaam
van anderen, arbeidskracht, …)
• Consensus: je mag pas een handeling uitvoeren als iedereen deze goedkeurt (kan best
wanneer iedereen dezelfde opinies en waarden hanteert)
- Schaarste: middelen die niet in onbeperkte hoeveelheid aanwezig zijn. Niet iedereen gaat zijn
doelstelling kunnen realiseren. Pas een probleem wanneer iedereen toegang heeft tot deze middelen.
• Overvloed: diverse behoeften kunnen bevredigd worden door beschikbare middelen (kan enkel
door meest essentiële behoeften te laten vervullen = herwaardering van eenvoudig leven en
aanpassing van consumptiepatroon. Of door productie drastisch te verhogen.)
- Vrije toegang: meester kunnen worden over schaarse middelen en die voor eigen belangen gebruiken
ten nadele van anderen. Wanneer verschillende mensen met onderscheiden plannen zonder restricties
toegang hebben tot die middelen dan is er een basis voor conflicten.
• Recht: rechtssysteem waarbij verhoudingen tegenover andere personen en tegenover
goederen duidelijk gedefinieerd en wettelijk vastgesteld worden. Geven mogelijkheid om
1
Liesel Mertens
,Rechtsfilosofie 2024-2025
persoonlijke voorkeuren na te streven en plannen uit te voeren binnenin de grenzen van wat
juridisch is toegestaan.
3. Utopie & dystopie
Drie alternatieve manieren behandeld om conflicten te voorkomen. De eerste optie is het volledig opheffen van
schaarste, zodat iedereen alles heeft wat ze nodig hebben. Dit utopische idee, zoals verbeeld in het
Luilekkerland, waarin overvloed heerst, lijkt eenvoudig maar is onrealistisch. Zelfs als materiële schaarste
verdwijnt, blijft er altijd schaarste aan bijvoorbeeld samenwerking tussen mensen, wat niet kan worden opgelost
door alleen overvloed.
3.1. Utopie: eerste generatie
In de utopische traditie wordt geprobeerd conflicten op te lossen zonder gebruik te maken van recht. Deze
benadering, geïnspireerd door Plato's "Republiek" en christelijke ideeën van Augustinus, combineert eenheid,
consensus en overvloed. Thomas More's "Utopia" (1516) gaf de blauwdruk voor utopische literatuur, waarin een
ontdekkingsreiziger vertelt over een ideale samenleving zonder corruptie of tirannie.
In utopische samenlevingen worden conflicten opgelost door schaarste te elimineren, niet via overvloed, maar
door de behoeften van individuen streng te beperken en privébezit af te schaffen. Eenheid wordt afgedwongen
door strikte staatscontrole: individuen hebben geen vrijheid, hun leven en arbeid worden volledig door de staat
geregeld, en sociale controle zorgt ervoor dat ze de staatsidealen internaliseren.
De samenleving is rationeel maakbaar, hiërarchisch gestructureerd en wordt geleid door een despoot of centrale
autoriteit die "weet" wat goed is. Harmonie ontstaat door strikte regels, terwijl ongelijkheid, zoals de
ondergeschikte positie van vrouwen en de aanwezigheid van slavernij, wordt geaccepteerd. Het streven naar
zuiverheid leidt tot het uitsluiten van afwijkenden, en het maatschappelijke ideaal vervangt uiteindelijk religieuze
normen, wat de individualiteit volledig ondermijnt.
3.2. Dystopie
De dystopie ontstond als reactie op de mislukte pogingen om utopische ideeën in de 20e eeuw in praktijk te
brengen, zoals bij het communisme, fascisme en nazisme. Deze ideologieën probeerden verlicht despotisme te
realiseren, maar de totalitaire structuren en het creëren van vijanden voor eenheid leidden tot extreme
ontsporingen. Dystopische literatuur, zoals *Brave New World* van Aldous Huxley en *1984* van George Orwell,
toont hoe utopische idealen van overvloed, eenheid en consensus in de praktijk ontaardden in onderdrukking,
dictatuur en ontmenselijking. Deze verhalen waarschuwen voor de gevaren van rigide, dogmatische visies op een
ideale samenleving.
3.3. Utopie: tweede generatie
De tweede generatie utopische literatuur ontstond als reactie op het falen van de autoritaire en centralistische
eerste generatie utopieën. Deze nieuwe stroming beschrijft samenlevingen gebaseerd op wederzijds respect,
solidariteit en vrijwillige samenwerking in plaats van opgelegde harmonie. Het delen van middelen en bevorderen
van sociale cohesie staan centraal, en iedereen heeft gelijke toegang tot kansen en middelen, ongeacht
achtergrond. Ongelijkheid wordt actief tegengegaan en technologie wordt duurzaam ingezet voor de planeet.
Deze utopieën richten zich ook op hoogwaardig onderwijs en zelfontplooiing, waarbij conflicten vreedzaam via
dialoog worden opgelost. Hoewel solidariteit centraal staat, blijft recht noodzakelijk om conflicten door
uiteenlopende waarden en schaarste te reguleren, en om agressie of hebzucht te beheersen. Recht is essentieel
voor het handhaven van sociale orde en het bieden van herstel in geval van schade.
4. Recht
Noodzaak recht in ideale samenleving:
- Conflicterende belangen: verschillende waarden, overtuigingen, doelen, behoeften en verlangens
- Sociale en economische uitdagingen: schaarste blijft bestaan, macht en ongelijkheid
- Psychologische factoren: agressie, hebzucht en nastreven van macht
- Verantwoordelijkheid houden voor schade en bieden van een herstel.
2
Liesel Mertens
, Rechtsfilosofie 2024-2025
4.1. Functie van het recht
Recht: maakt een samenleving mogelijk waarin veelheid en diversiteit worden gerespecteerd, zelfs in een wereld
van schaarste. Hierbij staan de vrijheid, individualiteit en zelfrealisatie van elk individu centraal. Beperkt brijheid
enkel door de toegang tot schaarse middelen te reguleren. (iedereen kan vrij beschikken over wat hen juridisch
toekomt wat conflicten over verdeling en gebruik voorkomt of oplost). Het is niet nodig om vrijheid van individuen
op een andere manier te beperken want dat is onnodig en ondermijnt de centrale waarde van vrijheid.
Immanuel Kant: recht is het geheel van de voorwaarden waaronder de vrijheid van de ene persoon kan verenigd
worden met de vrijheid van een andere persoon
4.2. Verhouding tussen recht en moraal
Moraal: afhankelijk van persoonlijke keuzes en innerlijke overtuigingen.
- Morele normen: niet bindend en het niet naleven leiden niet tot formele sancties maar eerder
gewetensproblemen of sociale afkeuring.
MAAR: fundamentele normen moeten gewaarborgd worden en zijn afdwingbaar. → Recht is breed
kader waarin mensen met uiteenlopende morele overtuigingen vreedzaam kunnen leven.
- Morele opvattingen: te heterogeen en gedetailleerd. Moeilijk universeel afdwingbaar omdat deze sterk
verschillen tussen individuen en groepen.
- Discussie: aanhangers natuurrecht tegenover rechtspositivisten.
- Verschillende morele visies over rechtvaardigheid→ geen duidelijkheid over invulling rechtvaardigheid
4.3. Kenmerken van het rechtssysteem
Recht: gestructureerd en bindend systeem die de orde garandeert.
- Gericht op regulering van gedrag: normen bepalen wat (on)juist is en zijn richtlijnen voor de samenleving
om conflicten te voorkomen of op te lossen. Enige realistische manier om samenleving te ordenen op
een bindende wijze en zonder vrijheid buitensporig te beperken.
- Geheel van regels en voorschriften: regels zijn formeel vastgelegd in een juridisch kader waaraan
instellingen en individuen zich moeten houden. Geheel van regels en voorschriften in de vorm van
vrijheden, verplichtingen en aanspraken.
- Uitgevaardigd door of krachtens maatschappelijk gezag: autoriteit vereist macht regels op te leggen en
krijgt mandaat om belangen te formuleren en uit te vaardigen. Geeft rechtskader legitimiteit.
- Afdwingbaar door of krachtens maatschappelijk gezag: afdwingbaarheid is anders dan andere
normatieve systemen waarin niet hanteren van regels niet afgedwongen wordt (vb. religie, moraal)
4.4. Opbouw van het rechtssysteem
Vrijheid burger afbakenen om de vrijheid van anderen te beschermen via normen.
- Wetgevende macht: orgaan die bevoegd is om regels en voorschriften te formuleren
- Uitvoerende macht: orgaan die zorgt dat de regels en voorschriften worden uitgevoerd en toegepast.
- Rechterlijke macht: orgaan die naleving van regels en voorschriften afdwingt en conflicten oplost.
4.5. Dwang als basiskenmerk
Recht steunt op dwang: naleving van juridische normen is afdwingbaar.
- Preventiedwang: motiveren om wet vrijwillig na te leven (dreiging van sancties) doel om gedrag te
bevorderen zonder daadwerkelijk gehandhaafd te moeten worden.
- Repressieve dwang: noodzakelijk als preventieve maatregelen falen en er een overtreding plaatsvindt.
Vorm van sancties die worden opgelegd aan degenen die de normen schond. Doel is om overtredingen
te bestraffen en rechtsorde te handhaven.
- Handhaving orde: door eerlijk en consistent dwang toe te passen → bied burger rechtszekerheid en
toont aan dat normen en sancties niet willekeurig worden toegepast.
- Geen voldoende kenmerk van het recht (recht steunt fundamenteel op gedeeld gevoel van
rechtvaardigheid en vrijwillige aanvaarding van juridische normen)
3
Liesel Mertens
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper lieselmertens2. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €6,49. Je zit daarna nergens aan vast.
Is Stuvia te vertrouwen?
4,6 sterren op Google & Trustpilot (+1000 reviews)
Afgelopen 30 dagen zijn er 59063 samenvattingen verkocht
Opgericht in 2010, al 15 jaar dé plek om samenvattingen te kopen