Bestuursrecht
Prof. dr. Kaat Leus
(Overzicht van het Belgisch administratief recht – A. Mast, J. Dujardin, M. Van
Damme, J. Vande Lanotte - 2017)
Samenvatting Bart Roels – VUB faculteit rechten – Academiejaar 2019-2020 1
,Voorafgaandelijk benodigde kennis
Wat is een administratieve overheid? (Mast handboek nrs. 1314 ev.)
Het is een cruciaal begrip in het bestuursrecht. Men kan alleen naar de Raad van State (RvSt)
stappen om een beslissing aan te vechten van een administratieve overheid. De RvSt staat aan
het hoofd van de Belgische administratieve rechtscolleges en heeft meerdere functies:
- Treedt op als cassatierechter voor de andere administratieve rechtscolleges. Vb. een
examencommissie geeft een beslissing inzake studievoortgang en je bent niet akkoord.
Wanneer je eerst intern het beroep binnen de universiteit heb uitgeput, kan je je wenden
tot de Raad voor betwistingen inzake studievoortgang. Als u niet tevreden bent met de
beslissing van die raad kan je nog naar de RvSt stappen die als cassatierechter gaat
optreden. Er wordt dan nagegaan of de Raad voor betwistingen inzake studievoortgang
de wet goed heeft toegepast (doet geen uitspreek ten gronde)
- bevoegdheid om eenzijdige rechtshandelingen van administratieve overheden te
schorsen en te vernietigen. Vb. je vraagt een vergunning aan om je als apotheker te
vestigen en deze wordt geweigerd. Je kan deze beslissing aanvechten bij de RvSt.
Indien je de vergunning wel krijgt kan vb. een concurrent deze beslissing gaan
aanvechten.
Het begrip administratieve overheid is ook van belang om het toepassingsgebied te bepalen van
bepaalde wetten. Vb. wetgeving inzake openbaarheid van bestuur, motiveringswet,.. gelden voor
administratieve overheden maar niet gelden voor anderen.
De wetgever heeft geen omschrijving of definitie gegeven van het begrip administratieve
overheid. Het is een evolutief begrip. Vroeger was het vrij eenvoudig, we hadden een unitaire
staat met een wetgever, rechterlijke macht, koning, federale ministers etc. In de loop van de tijd
zijn er heel wat gedecentraliseerde besturen ontstaan zoals B-Post, De Lijn, NMBS, Proximus,
De Post, BIPT,… en daarnaast heeft men de regionalisering gehad waar de wetgever/
decreetgever bijzondere machten heeft gegeven aan privaatrechtelijke personen zoals de VUB,
het GO etc. Het wordt overgelaten aan de rechtspraak en de RvSt om het begrip evolutief in te
vullen. Wat toebehoort aan de bevoegdheid van de administratieve rechtscolleges behoort niet
tot de bevoegdheid van de gewone rechtscolleges en vice versa, en er kunnen dus
bevoegdheidsconflicten ontstaan (positief = meerdere achten zich bevoegd of negatief = niemand
acht zich bevoegd)
Wie beslist uiteindelijk bij conflicten van attributie(art 158 Gw.)? Het Hof van Cassatie in
verenigde kamers beslist wie bevoegd is. Voor het begrip administratieve overheid moeten we
dus in tweede instantie ook kijken naar arresten van het Hof van Cassatie.
Een definitie uit de rechtsleer (van Hayoit de Termicourt van het Hof van Cassatie 1954):
- Negatieve criteria: instellingen die niet onder de rechterlijke macht (hoven en
rechtbanken) of wetgevende macht (Kamer, Senaat, Vlaamse Raad,...) ressorteren; ook
niet: Rekenhof, Hoge Raad voor Justitie, Grondwettelijk Hof, Comité I, Comité P,…
- Positieve criteria: instellingen of lichamen die door een openbare macht zijn opgericht
om in een openbare dienst of dienst van openbaar nut te voorzien (dus om algemeen
belang te behartigen), waarvan die macht de organisatie regelt en de werkwijze of de
statuten bepaalt en kan wijzigen (*), én waaraan de bevoegdheid is opgedragen om
beslissingen vast te stellen die uitwerking hebben t.a.v. derden (**).
(*) Een FOD opgericht door de koning, kan door de Koning weer worden afgeschaft
(**) Al wie vreemd is aan het bestuur
Samenvatting Bart Roels – VUB faculteit rechten – Academiejaar 2019-2020 2
,Opgericht door “de openbare macht” dient ruim bekeken te worden. Zo is de VUB, zoals de
scholen van het vrije net, opgericht uit een privaat initiatief. De VUB is een administratieve
overheid omdat ze studievoortgangsbeslissingen neemt, ze reiken diploma’s uit waaraan
rechtgevolgen gebonden zijn,... Ze hebben deze beslissingsbevoegdheid gekregen van de
openbare macht ook al zijn ze niet opgericht door deze openbare macht.
Het doorslaggevend criterium voor het Hof van Cassatie is het feit dat aan de administratieve
overheid de bevoegdheid is opgedragen om eenzijdige uitvoerbare beslissingen die bindend
zijn ten aanzien van derden te nemen (alhoewel er nog steeds discussies zijn bij de RvSt
hieromtrent..). Bij sommigen is het heel duidelijk: een FOD, de Vlaamse regering, de Koning,
RVA, VDAB,… zijn in beginsel administratieve overheden voor al hun beslissingen.
Neem nu B-Post, de NMBS: het zijn door de overheid opgerichte publiekrechtelijke instellingen
(opgericht bij wet). Alleen heeft de wetgever gezegd dat deze autonome overheidsbedrijven twee
soorten van taken hebben:
- Openbare dienst: beschreven in de wet (vb. werking van de post, binnenlands
personenvervoer NMBS,…)
- Commercieel: goederentransport, internationaal transport,..
Er is nog steeds discussie wanneer vb. de NMBS beslissingen neemt inzake goederenvervoer, is
dit dan een beslissing van een administratieve overheid? Ze treedt immers op in concurrentie met
andere marktspelers en daar heeft ze geen imperium…
De VUB of KUL, die beslissingen nemen t.a.v. een overheidsopdracht en de keuze van een
aannemer (vb. plaatsen bestellen van materiaal of bouwen van koten, labo’s,..), handelen niet als
administratieve overheid! De aannemers die niet gekozen zijn als leverancier zullen de keuze
moeten bestrijden bij de gewone hoven en rechtbanken.
- Organieke administratieve overheid: Zijn opgericht door de overheid (FOD, NMBS,
gemeenten,..)
- Functionele administratieve overheden: Opgericht op privaatinitiatief, maar hebben
een taak van openbare dienst toegewezen gekregen door de decreetgever en hebben
eenzijdige beslissingsbevoegdheid gekregen van dezelfde decreetgever (vb. VUB bij
uitoefenen van examenbevoegdheid)
Art. 14 van de wetten op de Raad van State (1973) zegt dat de afdeling bestuursrechtspraak van
de Raad van State uitspraak doet, bij wijze van arresten, over de beroepen tot nietigverklaring
gericht tegen éénzijdige beslissingen van Belgische administratieve overheden, die griefhoudend
zijn voor de rechtsonderhorigen. De Raad kan vernietigen in geval van onbevoegdheid van de
steller van die administratieve rechtshandeling, niet-naleving van op straffe van nietigheid
voorgeschreven substantiële vormvoorschriften, in geval van schending van de wet (geheel van
normen) en machtsafwending. Dit laatste is de bevoegdheid afwenden van de reden waarom die
bevoegdheid is gegeven, dus wanneer de overheid beslissingen gaat nemen in het eigen belang
i.p.v. algemeen belang.
De eenzijdige bestuurshandeling: (examen!)
Welke drie kenmerken moeten nu aanwezig zijn opdat men kan spreken voor de RvSt over een
eenzijdige administratieve rechtshandeling?:
1° Verbindend: de betrokken beslissing bindt derden vreemd aan het bestuur. Vb. een
vergunning voor de opening van een apotheek, deze wordt toegekend dus u mag een nieuwe
Samenvatting Bart Roels – VUB faculteit rechten – Academiejaar 2019-2020 3
, apotheek openen. De concurrenten zijn echter ook gebonden door deze beslissing en zullen een
nieuwe apotheek in de buurt krijgen zij zullen mogelijks naar de RvSt gaan stappen om dit aan
te vechten.
2° Dwingend: de dwingende kracht van de beslissing. Iedereen zal ze moeten respecteren, ze
heeft de rechtsordening gewijzigd. De beslissing wordt geacht wettig te zijn, dus conform de
regelgeving, hogere rechtspraak.. en iedereen moet ze naleven. (privilège du préalable – het
vermoeden van wettigheid). Vb. bedrijf wordt gesloten door de burgemeester omdat
milieuwetgeving niet wordt gerespecteerd: dit moet nageleefd worden, mag niet naast zich
neergelegd worden, zou onwettig zijn. Het komt dan de rechtsonderhorige toe om naar de
rechter te stappen om de beslissing te laten schorsen (griefhoudend karakter wordt voorlopig
stopgezet) en men wacht eventuele vernietiging af. De beslissing wordt dan geacht nooit te
hebben bestaan – erga omnes en ex tunc (ook al zijn er ondertussen maanden of jaren
verlopen)! Het is zo belangrijk dat de RvSt op korte termijn uitspraak doet over beslissingen. Vb.
vernietiging bouwvergunning terwijl project al bijna klaar is! Sinds 1999 heeft de RvSt de
mogelijkheid te schorsen in afwachting van de vernietiging. Er zijn 2 schorsingsprocedures: de
gewone schorsing en de schorsing bij uiterst dringende noodzakelijkheid.
- Gewone schorsing: Er moet cumulatief spoed kunnen bewezen worden en de
aanwezigheid van een ernstig middel. Men is streng bij de interpretatie van het begrip
spoed. Door de beslissing moet er aanzienlijke en onherroepelijke schade zijn, dus van
die aard dat men onmogelijk kan wachten tot de voltooiing van de vernietiging (louter
financiële schade in niet voldoende, tenzij dat die het voortbestaan van een bedrijf in het
gedrang brengt). Een ernstig middel is een middel waarvan men op het eerste gezicht
kan zeggen dat het waarschijnlijk tot een vernietiging zal leiden.
- Uiterst dringende noodzakelijkheid (UDN): Zelfde eisen en bovendien moet de
onherroepelijke schade en de spoed van die aard zijn dat het uiterst dringend wordt, zo
dringend dat men de gewone schorsing niet kan afwachten. De RvSt moet dan ook
onmiddellijk gecontacteerd worden en niet op de 59ste dag van de termijn. De RvSt houdt
in het weekend en ’s nachts permanentie om dergelijke vragen te bekijken.
In praktijk: binnen de week uitspraak omtrent de schorsing. Vb. beslissing over het
uitwijzen van een onderdaan aan een andere staat. Wanneer die teruggestuurd wordt is
er een ernstig gevaar voor de persoon zijn leven, dus spoedeisend. Vb. concert dat die
avond is gepland maar de uitvoerder zou racistische uitspraken doen: is spoedeisend
want optreden is de dag zelf al!
In het kader van overheidsopdrachten moet men de uiterst dringendheid en
spoedeisendheid niet aantonen, maar deze worden vermoed; dit is in de wet
ingeschreven (2013) (zie verder overheidsopdrachten).
3° Uitvoerbare kracht: de beslissing is uitvoerbaar. Vb. beslissing tot schrapping van een
verzekeraar: moet onmiddellijk stoppen met uitoefenen van zijn werkzaamheden. Wanneer je ze
verder uitoefent riskeer je strafrechtelijke sancties. Kan de overheid overgaan tot gedwongen
uitvoering? Neen, dit is wel mogelijk indien voorzien in de wet (zoals vb. in fiscaliteit), anders
niet!
Samenvatting Bart Roels – VUB faculteit rechten – Academiejaar 2019-2020 4
