POLITICOLOGIE
INLEIDING
Waarom politicologie?
• Politicologie is belangrijk, denk aan dagelijkse berichtgeving
• Zelfstandige en kritische analyse
• Betrokken op de samenleving
• Betrokken op de politiek (recht/onrecht, morele kwaliteiten)
• Sterke link tussen politiek en rechten:
o Politiek is zeer bepalend voor recht
▪ recht kan immers gezien worden als ‘gestolde politiek’:
wetten < parlement en parlement = politici
▪ N-VA wil volksberoep (= het verwerpen van een rechterlijke uitspraak
mogelijk maken) → reden: ‘wetten maken op eigen houtje is aantasting
van de soevereiniteit’
o Recht is zeer bepalend voor politiek
▪ bv. Klimaatzaak, nieuwe onderwijseindtermen, …:
GwH kan ingrijpen: bv. ‘dit is schendig van de onderwijsvrijheid’
• Kortom: geen recht zonder politiek, geen politiek zonder recht
Parate kennis
• samenstelling van de Vlaamse en federale regering (naam, partij en
hoofdbevoegdheden), inclusief staatssecretarissen (lopende zaken, nieuwe regering?)
• partijen en voorzitters van de in het Federaal en Vlaams Parlement vertegenwoordigde
partijen
• ‘voorzitters’ van grote sociaaleconomische organisaties (zie H4)
Spaghetti-arrest
• Eliane Liekendael (chef van Justitie) = het symbool voor de afstand tussen de
samenleving en de juridische wereld (jaren ‘90: kritiek op justitie door haar)
Ongelijke machtsverdeling
• Particratie: grote rol in de maatschappij; macht ligt bij partijvoorzitters
• Wetgever kan het kiessysteem aanpassen zodat kleine partijen niet meer in het
parlement geraken
Examen
• Schriftelijk (2,5 uur)
• 2 open vragen (10/20) met beperkte antwoordruimte (to the point)
o overzichts-, vergelijkings- en toepassingsvragen (reproductie- in mindere mate)
▪ ‘vergelijk X met Y’ (bv. ‘vergelijk het liberalisme met het socialisme’)
▪ ‘leg het verband tussen X (hoofdstuk …) en Y (hoofdstuk …)’
▪ ‘pas het liberalisme toe op het abortusdossier’
▪ vragen m.b.t. abortus, kernenergie, …
• 20 meerkeuzevragen (10/20)
o begrippen en auteurs (belangrijkste)
1
, o actuavragen en parate kennis (bv. termen)
o inzichtsvragen via stellingen
o combinaties van verschillende hoofdstukken
o …
• Voorbeeldexamen: zie ufora (Inhoud)
• Geen wetboek
H1 – Wat is politiek?
Politieke verhoudingen
• Politieke aardverschuiving: centrum verliest, radicalen winnen (cf. peilingen)
• 2 winnaars in Vlaanderen: VB + PVDA (PTB) / Groen: ‘overwinningsnederlaag’ (Ecolo)
• Leidende partijen N-VA en PS houden stand, verliezen zwaar, grootste nederlaag N-VA
• Verhouding VB en N-VA = als de ene erop vooruit gaat, gaat de andere erop achteruit
• N-VA heeft het momenteel zelden over migratie
→ partijen proberen steeds hun programmapunten bovenaan te stellen
Partijfragmentering (= versnippering)
• Moeilijke coalities
o Vanaf 1968 begonnen de christendemocraten op te splitsen in verschillende
partijen: 2 partijen?
• Bang voor concurrentie met gelijkaardig programma
• Nederland: grootste kan besturen / Oost-Vl.: N-VA-Groen (andere thema’s, uitruil)
• Nationale partijen?
• Als er 10 even grote partijen zouden zijn, zou de versnippering gelijk zijn aan 10, wat het
zeer moeilijk maakt om compromissen te vinden / regeerakkoorden te sluiten
• Als er 2 grote en 8 kleinere partijen zouden zijn, zou de versnippering gelijk zijn aan 2,3
Afkalvende traditionele partijen
• ‘Trado’s’ in verval
• Nieuwe winst
• Andere strategie
• ‘Trado’s’ kopiëren die strategie (Geens: “CD&V niet dweil van de Wetstraat”)
• Vechten om te overleven (profilering)
• Verkiezingen 2019:
o traditionele partijen
▪ doen toegevingen
▪ zijn bereid om mee te besturen
▪ DUS sluiten compromissen
▪ afname (wat regeringsvorming bemoeilijkt)
o extreme partijen
▪ willen niet per se in regering
• door niet te zetelen kunnen ze niets misdoen en hoeven ze dus
ook hun programmapunten niet op te geven
2
, ▪ willen eerder hun partijprogramma’s gerealiseerd zien
(bv. VB, Groen, PVDA)
▪ toename
Federale regering: Vivali
• N-VA en VB: “anti-Vlaamse regering”
• ‘Grootste partijen’ aan de kant
• Grootste familie: socialisten
• Premier: 7e partij (‘handpop’; Magnette premier)
• Vaag regeerakkoord van De Croo (2019)
o snel
o conflictmanagement
o akkoorden met ‘losse eindjes’
o corona/Oekraïne
o veel dossiers: politieke vernieuwing, kerncentrales, pensioenen, fiscaliteit,
begroting, arbeidsmarkt, …
o Georges-Louis Bouchez (voorzitter MR) heeft het de regering vaak lastig gemaakt
• PS: links afdekken (PTB/Ecolo) + MR: marktleider (‘particip-opposition’, ‘bouchéisation’)
• CD&V (Mahdi = redder? – scherper – geen ‘dweil’) en Groenen (lastig): profilering
• Vooruit a.k.a. Conner Rousseau (groei, opmerkelijk)
• Partijcompetitie
o De onderlinge concurrentie is enorm + er staan steeds partijen klaar om een
partij te vervangen als deze kopje onder gaat
o Angst om in de regering te gaan zorgt ervoor dat partijen op een andere manier
aan politiek gaan doen
• Zetelverdeling per familie:
o Socialisten: 20+9
o Liberalen: 14+12
o N-VA: 25
o Groenen: 12+9
o Christendemocraten: 5+12
o PVDA/PTB + VB: 30
Vlaamse regering
• Opnieuw ‘Zweeds’ na 2024? (= met 4)
• Andere samenstelling (asymmetrie: moeilijk beleid; vb. gascentrale Vilvoorde)
• Minder zichtbaar (Jambon, geen FR, thema’s, arena, mindere goden?), doch door
gekibbel en moeilijke dossiers (stikstof/landbouw, Ventilus, onderwijs,
Septemberverklaring en kindergeld…)
• N-VA
o Beter in Vlaanderen? (begroting, maar bv. onderwijs: kernbevoegdheid)
o Richting VB of centrum? (BDW: “geen coalitie met VB”: centrum + VB-kiezer)
o Grote vraag: kan het cordon sanitaire doorbroken worden als VB en N-VA een
meerderheid bereiken in 2024?
o Toenadering tot Vooruit (brug naar coalitie met PS: confederalisme; quid
CD&V/Open Vld?)
3
, • Pacificatiedemocratie = men wil meestal grote coalities en een meerderheid in beide
taalgebieden → gevoelige politieke kwestie: 41 ipv 45 (88/2+1) Nederlandstalige zetels…
Federale regeringsvorming
• 1968!
• Wereldrecord: Di Rupo I (541d)
• In de top 5 langste: 4 meest recente (2010, 2019, 2007, 2014)
Wat is politiek?
• Fundamentele (existentiële) vraag
• “Wat door de staat moet geregeld”
• Minimal State vs. Nanny State (bv. law & order, coronacrisis, Nanny State Index)
Minimal State Nanny State
beperkt aantal ‘verzorgende taken' buigt zich over enorm veel verschillende
= nachtwakersstaat onderwerpen & begeleidt de mens van
wieg tot graf
zorgde vooral voor orde en tucht, alomtegenwoordige, interventionistische
bescherming grenzen, eigendomsrecht welvaartsstaat
(liberaal)
• Definitie impact op reikwijdte (bv. klimaat)
• Onenigheid bij politicologen: eindeloze reeks definities (NK)
• Domein/arena vs. aspect/proces: vanaf wanneer ‘politiek’:
o gedrag in politieke instellingen
o politiek gedrag heeft typische kenmerken
o bv. geld KSA-mosselsouper
o arenabenadering
▪ gedrag wordt politiek door zijn locatie (waar het plaatsvindt)
▪ afzonderlijk politiek domein, afgebakende sfeer (staat, overheidsbeleid)
▪ formele werking van politieke instellingen (regering, partijen, …)
o procesbenadering
▪ gedrag met duidelijke karakteristieken
▪ mogelijk in alle sociale contexten (aspect van alle sociale verhoudingen)
• conflict
• gebruik van macht
• samenwerking
• omgaan met diversiteit en schaarste
▪ geen betrekking op specifieke instellingen/sectoren
▪ = politiek kan overal in de samenleving aanwezig zijn
• Moeilijk te definiëren, maar eensgezindheid over oorsprong politika (πολιτεια):
o betrekking op polis (collectieve zaken, bv. leger, spelen, wegen) vs. private leven
o ‘De mens is een politiek (sociaal) dier’ (Aristoteles): ‘zoön politikon’ vs. ‘idiotès’:
sociaal dier, maar je moet dan wel meedoen aan de politiek
▪ ‘zoön politikon’ = de burger als publiek persoon van de polis
▪ ‘idiotès’ = de individuele burger in zijn privéleven
o zeer hoogstaand, maar beperkt tot vrije mannen (verheven beeld)
o traditionele politiek heeft nodig: territorium + bevolking → conflicten oplossen
4
