Samenvatting Milieubeleid
HOOFSTUK 1: MILIEUPROBLEMEN ALS MAATSCHAPPELIJKE VRAAGSTUKKEN
We hebben het sinds 50 jaar over ‘milieuproblemen’
Voordien milieuproblemen omschreven als overlast
1. Compartimenteel begrippenkader
Milieuproblemen benoemd naar het milieu-compartiment waarin verstoring optreedt:
• Luchtvervuiling (miv. ozonlaag = de atmosfeer)
• Waterbezoedeling (oppervlaktewater + waterbodems)
• Bodemverontreiniging (miv. grondwaterbederf)
• Verstoring van fauna en flora (wild levende)
• Verstoring van het landschap (en van ecosystemen)
Alsof milieuproblemen behandeld:
- Ieder compartiment aparte regelgeving (recht) en administratie / bestuurlijke organisatie
- Vb. verbranden met kolen -> SO2 uitstoot in atmosfeer → zorgde ook voor bodemvervuiling,
maar dat had men geen aandacht voor want apart compartiment / admin
Voordelen Nadelen
Naast emissieregels ook doelen rond immissie Risico op afwenteling milieuproblemen
(doordringen van aan verontreinigende stof) en Vb. waterzuivering => vervuild slib =>
kwaliteit (Hoe is het gesteld met ons bodemvervuiling
compartiment? Hoe komt deze vervuiling?) Vb. storten in buur woongebied → verbanding
afval → ook tot luchtverontreiniging, maar niet
hun compartiment
Specialisatie van experten en overheden Versnippering bevoegdheden en beleid
Problemen moeilijk aan te pakken bij de bron,
bv. in een regio, of in een hele keten van
processen (vb. klimaat, in art 1.1.2. DABM
toegevoegd
- Nood aan nieuwe aanpak (DABM: Dienst Algemene Beginselen Milieubeleid)
2. Hoofdtypes ingrepen / effecten als begrippenkader (begin ’80)
3 focussen:
- Additions: Verontreiniging door toevoeging van iets of emissie (verontreinigingsfactoren of
polluenten), zodanig dat schade wordt aangebracht, => milieuhygiënische problemen en
normen)
- Withdrawals: Uitputting door verwijdering van iets (onttrekking, Memorie p. 19) met een
zodanige snelheid of omvang, dat deze vorm van exploitatie zichzelf in gevaar breng
o Vb. ontginning olie voor auto’s / kolen voor verbranding → uitputting grondstoffen
- Modification: Aantasting (omkeerbare + niet-omkeerbare), kwaliteitsvermindering (anders
dan door verontreiniging/aantasting → door verandering v iets) (vb. biodiv; verzuring bos; …)
- Bv. deze indeling reeds in: Sectorale plan bodem (VLM, 1994)
- Meer mogelijkheden om problemen geïntegreerder aan te pakken
vb. verontreiniging lucht: uitstoot industrie en afval moet samen aangepakt worden
1
,3. Procesmatig begrippenkader (half ’80)
Benoemd als Centrale thema’s in milieubeleid:
= Verzamelingen v (ook samenhangende) processen die in het natuurlijk milieu vergelijkbare
effecten sorteren, ongeacht precieze oorzaak of compartiment waarop zij effecten veroorzaken
= ‘VER-’ = problematische / ongewenste effecten op leefmilieu
Vb. Verzuring veroorzaakt door zeer uiteenlopende maatsch activiteiten en bronnen
(industrie, landbouw, verkeer, huishoudens enz.) en sorteren die processen effecten op de
bodem, de lucht, het water, de natuur en de bebouwde omgeving (MIRA ’96)
Te zien in beleid in Vlaanderen aan:
- In MINA-Plan (Milieu en NatuurPlan) 1990
- Latere integrale Milieu- en Natuurbeleidsplannen
- MIRA’s (Vlaamse Milieurapportages) tussen 1996 en 2021
o Centrale thema’s
- Cfr. kringloop-, ecosysteemdenken: denken in termen van diensten die milieu levert aan
mensen
vb. circulaire economie vond hier toen al wat ingang
Voorbeelden centrale thema’s:
(Gele: emissies
Zwarte: milieutoestand /kwaliteit)
Voordelen Nadelen
Overstijgen klassieke bronnenindelingen Redelijk moeilijk en abstract
en compartimentering Vb. soms normatief karakter → verspilling, wat
is te veel / wat is oké?
Integrale benadering en integrale aanpak Niet consistent: effect-processen + ingreep-
- Samenwerkingen die nodig waren processen ? => varianten: thema’s geschrapt /
toegevoegd
Kernachtige, scherpe diagnose en Bestuurlijke organisatie: hoe zet je de CT’s om in
monitoring (indicatoren, zoals in MIRA en EEA beleidsinstrumenten? (niet altijd duidelijk / niet
(European Environmental Agency) rapporten altijd instrumenten ontwikkeld)
Aantal goede voorbeelden: CT’s als afdelingen in
administraties; Vlaams MiNa Plan 2; Vlaams
Energie- en Klimaatagentschap (2020)
2
,4. Van milieu naar omgevingskwaliteit (environmental issues)
Milieuproblemen worden complexer → besef dat alles met alles samenhangt:
- Zie discours DO: goede milieukwaliteit hangt samen met goede ruimtelijke ordening,
integraal waterbeleid, verstandig georganiseerde mobiliteit, duurzame land- en tuinbouw, …
- → milieudoelstellingen worden holistischer
o Ambitieuzer
▪ Zo veel mogelijk problemen en oplossingen bekijken vanuit verschillende
oogpunten → creëer ik geen ander probleem?
o Bril op systeemniveau
o Maar tegelijk niet altijd werkbaar, want lastige operationalisering nr concrete actie
- Bestuurlijke hervorming voor ‘omgeving’ in NL, VL (2015-2018)
Besluit:
- In technisch opzicht < > definities denkbaar
- Definities niet vrijblijvend maar bepalend vr probleemoplossend vermogen v beleid
- → Nadenken over meest adequate denkkader want probleemdefinitie structureert de
oplossing(en) vóór
o Hoe het probleemoplossend vermogen vergroten ?
- Milieuprobleem-keten (DPSI-R) vertrekt daarom zeer algemeen van definitie ‘mens-
milieu’problemen
o = crisissen in mens-milieu relatie => dus niét verengd tot technologische problemen
o Die interacties meenemen in oplossingsdenken
DEEL 2: MENS-MILIEUPROBLEMEN
5. Mens-milieuproblemen
Antropogeen: door menselijke ingrepen en instrumentele visie op natuur in wetenschappen
- Niet: natuurrampen (hoewel orkanen, zeespiegelstijging etc ook antropogene issues zn..)
- We denken in eerste instantie aan onszelf en aan wat we willen creëren voor onze my, VOOR
we aan de andere elementen denken
- DABM ’95: onderscheid mens ≠ milieu om ‘juridisch-technische’ redenen
o ‘Gevolgen voor milieu en mens’ ; ‘fauna en overige organismen, anders dan de mens’
o vs ecologie; sociale wetenschappen: vinden dat daar net kern van milieuprob ligt
Milieu = Fysiek milieu
- Niet-levende en levende milieu
o = abiotische (atmosfeer, bodem en water) + biotische elementen/compartimenten +
de relaties daartussen (systeem, de samenhang)
- Aggregatieniveaus
o Chemische / fysische elementen = milieucomponenten (grondstoffen, water, O2)
o Compartimenten (lucht, oppervlaktewater, grondwater, bodem, organismen)
o Ecosystemen (weilanden, akkers, bossen, waters, zeeën)
- Schaalniveau’s (van binnenshuis tot planeet (vb. luchtkwal klas, gemeente, prov, …)
- Natuurlijk vs cultureel milieu (door mens gevormd/beïnvloed
3
, Mens = Sociale systeem, samenleving (ook hier opdeling in ‘niveau’s’, niet zomaar optelsom)
- Micro: mensen, sociaal verkeer, sociale relaties (vb. ouder-kindrelatie)
o Beslissingen op dit niveau doen ertoe → veel aandacht naar G-verandering
- Meso: organisaties en levensgemeenschappen (vb. gezin, huishouden, bedrijven,
groepen/clans, ...)
- Macro: maatschappelijke structuren (vb. de staat of overheid, de kerk, het politiek
systeem/de regimes, machtsverhoudingen, ...) (beleid w op dit niveau vormgegeven)
Wisselwerking mens-milieu
Betekenissen en functies → ingrepen
Betekenis: afh v tijd en ruimte → wat we als
problematisch zien en wat niet; eisen; normen;
belangen -> instanties -> verdediging (vb. wat is de
politieke macht van komende generaties???)
- Vooral: direct levensonderhoud en gezondhd
Functies: productie-; draag-; informatie-; regulatiefct
(vb. verdunning kan regulatie zijn) -> variëren afh v
betekenis
Vb. dit was geweten → totaal niet geproblematiseerd..
(Blanket the earth: warmte zal hierdoor wn teruggekaatst)
Milieuprobleemketen
Ingreep-effect relaties
- Inwerken op actuele verontreiniging, aantasting en uitputting + potentiële effecten ervan
- Domein van: Natuurwetenschappen ;
Toegepaste Wetenschappen (+ invloed sociale wet.)
4
