Geschiedenis van de Byzantijnse kunst
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Inhoud
Inleiding......................................................................................................................................................... 4
Wat is Byzantijnse kunst? .......................................................................................................................... 4
Grenzen: .................................................................................................................................................... 4
Kenmerken ................................................................................................................................................ 5
Kijken naar Byzantijnse kunst .................................................................................................................... 7
Associaties & percepties ........................................................................................................................ 7
Historisch kader en periodisering .............................................................................................................. 7
Triniteit .......................................................................................................................................................... 8
“Bovenal, bemin één God…” ..................................................................................................................... 8
Triniteit ...................................................................................................................................................... 8
Het afbeelden van de Triniteit ................................................................................................................ 10
S. Maria Maggiore ca. 435 ................................................................................................................... 10
Ravenna (San Vitale) ca. 545 ............................................................................................................... 11
12 e eeuw - Palermo, Monreale (Sicilië).............................................................................................. 11
Codex Parisinus, jaren 70 van de 14e eeuw (1370-75) ....................................................................... 12
Benaki Triniteitsicoon, eind 14e eeuw ................................................................................................ 12
Transfiguratiekerk, Novgorod (Rusland), Feofan Grek (Theophanes de Griek) 1378 .......................... 12
Russische ikonen (Novgorod en Pskov), 14de eeuw............................................................................ 12
Andrej Rublëv, Triniteit (1425) ............................................................................................................. 13
Tri-hypostatische Triniteit .................................................................................................................... 13
I. DE VROEG-BYZANTIJNSE TIJD ............................................................................................................. 13
Algemeen historisch kader ...................................................................................................................... 14
Vroegchristelijke kunst ............................................................................................................................ 15
Architectuur: Basilica en centraalbouw ................................................................................................. 15
Monumentale decoratie ...................................................................................................................... 16
Geboortekerk, Bethlehem (4e eeuw) .................................................................................................. 16
S. Maria maggiore, Rome (na 431) ...................................................................................................... 17
Rotonda (Aghios Giorgios) (Thessaloniki) ............................................................................................ 17
, Demetrius-basiliek (Aghios Dimitrios) (Thessaloniki) .......................................................................... 18
Ravenna................................................................................................................................................... 18
San Apollinare in Classe (549) ............................................................................................................. 18
San Apollinare Nuovo (504) ................................................................................................................. 20
Baptisterium van de Orthodoxen ca 458 ............................................................................................. 21
Baptisterium van de Arianen ............................................................................................................... 22
San Vitale (547).................................................................................................................................... 24
Mausoleum van Galla Placidia (425-430) ............................................................................................ 25
Sinaï ......................................................................................................................................................... 26
Catharina klooster Sinaï (555) ............................................................................................................. 26
Istanboel.................................................................................................................................................. 27
HH. Sergius en Bacchus (532) .............................................................................................................. 27
Kerk van het Stoudiosklooster (voor 454) ........................................................................................... 27
Aghia Sophia, 537 ................................................................................................................................ 28
De Aghia Irini of Irene-kerk 6de eeuw ................................................................................................. 29
Vroeg-Byzantijnse Miniaturen ................................................................................................................ 29
Wiener Dioskorides, 2de helft 6de eeuw ............................................................................................ 30
Wiener Genesis, 6e eeuw..................................................................................................................... 31
Rossano-evangelieboek, midden 6de eeuw ........................................................................................ 32
Rabbula-handschrift, 586 .................................................................................................................... 33
II. De Midden-Byzantijnse Tijd (8ste eeuw – 1204) ............................................................................... 34
Historische achtergrond en context ........................................................................................................ 34
Het Iconoclasme ...................................................................................................................................... 35
Beeldentheologie van Iohannes van Damascus (675-749) ................................................................. 36
Monumentale kunst en Architectuur ..................................................................................................... 37
Koimèsiskerk, Iznik (Nicaea), ca. 8ste eeuw ........................................................................................ 38
Aghia Sophia (Thessaloniki) ................................................................................................................. 38
Panaghia-kerk, Skripou ........................................................................................................................ 39
Myrelaion, Istanboel............................................................................................................................ 39
Grote Lavra, Athos ............................................................................................................................... 40
Osios Loukas, nabij Delphi ................................................................................................................... 40
............................................................................................................................................................. 41
Nea Moni, Chios .................................................................................................................................. 41
, Klooster van Daphni, nabij Athene ...................................................................................................... 42
Chorakerk (Kariye Camii), Istanboel .................................................................................................... 43
Pantokrator-klooster, Istanboel ........................................................................................................... 43
Vier kerkjes in Athene.......................................................................................................................... 43
Panaghia tôn Chalkeôn, Thessaloniki .................................................................................................. 44
Twee kerkjes in Kastoria ...................................................................................................................... 44
Aghia Sophia, Instanboel ..................................................................................................................... 45
Sophia-kerk, Kiev ................................................................................................................................. 48
Noord-Italië en Sicilië.......................................................................................................................... 49
Santa Maria Assunta, Torcello, Venetië ............................................................................................... 49
Kerk van Cefalù, Sicilië (1130-1145) .................................................................................................... 51
Martorana (Santa Maria dell’Ammiraglio), Palermo (1143) ................................................................ 52
Kerk van Monreale, Sicilië (1166-1189) ............................................................................................... 52
Slavisch-orthodoxe wereld ................................................................................................................. 53
Sophiakerk, Ohrid, Macedonië, 1030-40 ............................................................................................. 53
Panteleimonkerk, Gorno Nerezi (Balkan) ............................................................................................ 54
Georgioskerk, Kurbinovo (1191) .......................................................................................................... 55
Miniaturen .............................................................................................................................................. 56
Ptolemaeus’ tabellen (Vaticanus gr. 1291) .......................................................................................... 57
Nikanders Theriaka (Parisinus suppl. gr. 247) ...................................................................................... 57
Chludov-psalterium (Mosquensis, Hist. Museum gr. 129D) ................................................................ 58
Psalterium van Parijs (Parisinus gr. 139) (tussen 867-886) .................................................................. 59
Psalterium van Basilius II (Marcianus gr. 17) (de Bulgarendoder) ....................................................... 59
Josua-rol (Vaticanus Palatinus gr. 431) Getrouwe koppie .................................................................... 60
Menologium van Basilius II (Vaticanus gr. 1613) ................................................................................. 60
Homilieën van Gregorius van Nazianze (Parisinus gr. 510).................................................................. 61
Homilieën van Johannes Chrysostomus (Parisinus Coisl. gr. 79) ......................................................... 62
Evangelie (Parisinus gr. 74) .................................................................................................................. 62
- = samenvatting syllabus teksten
• = lesnotities & PowerPoint
, Toelichting examen
• Mondeling
• 20 min tijd schrijftelijke voorbereiding
• Breed algemeen inzicht van de ontwikkeling van de Byzantijnse kunst + kennis van alle items en
beeldthema’s op de exameninlijsten Toledo
o Enigste die je vanbuiten moet kennen
• Scherm aanwezig om zaken in kleur te zien
Hoofdvraag: 10p (overzichtsvraag)
• Beschrijf / schets ontwikkeling
• Leg linken
2 bijvragen: Herkennen en situeren van items of beeldthema’s (uit die lijsten)
• Beschrijf (terminologie + herkennen wat je ziet)
• Beeldthema herkennen
• Ontwikkeling van het thema in de Byzantijnse kunst -> talloze verbanden die je kan leggen/ kan zeggen (niet
1 juist antwoord)
Inleiding
Wat is Byzantijnse kunst?
- “Byzantijnse kunst” is een vlag die een rijke en complexe lading dekt – een lading die door de één anders wordt
ingevuld dan door de ander, en waarvan de perceptie gekleurd wordt door een reeks associaties die het woord
'Byzantijns' traditioneel aankleeft.
- De geografische en chronologische grenzen van het Byzantijnse rijk bieden niet meer dan een indicatie van het
indrukwekkend historisch areaal dat deze kunst beslaat – “een brug van de oudheid naar de Renaissance”, een
kunst tussen Oost en West. Een groot deel van de artistieke productie van Byzantium draagt een uitgesproken
ideologische stempel, waardoor kijken naar deze kunst wel eens als uitgelezen weg wordt beschouwd om
kennis te maken met verschillende facetten van de Byzantijnse maatschappij.
• Complexe en relatieve vraag
• Kunst Byzantijnse rijk? -> veranderlijke geografische grenzen, ook periode( (chronologische grenzen) wordt
in vraag gesteld dus zeer genuanceerd
• Was in zekere zin een voortzetting van het romeinse rijk, er gebeuren verschillende verschuivingen
• Typerend
o Ideologische kunst
▪ Christelijk ideaal
▪ Imperiaal wereldbeeld
o Functionele kunst
▪ Byzantijnse geloofsbeleving
▪ Icoon dient niet om mooi te zijn, kunst te zijn, maar zijn objecten van devotie
Grenzen:
- De Byzantijnse kunst wordt geassocieerd met een 1000-jarig rijk met fluctuerende grenzen, dat begint in de
4de eeuw met de verplaatsing van de hoofdstad naar Byzantion (later Constantinopel) en eindigt in 1453
wanneer de Turken Constantinopel innemen.
- Het Byzantijnse rijk evolueert van het Romeinse verleden naar een homogeen Grieks imperium na verliezen aan
"barbaren" en de islam.
- Het rijk behoudt een deel van Italië tot de 11de eeuw door de Justiniaanse "reconquista".