Forensische psychiatrie
Les 1: Inleiding
1. Wat is forensische psychiatrie?
Om het in één zin samen te vatten, het is het raakvlak tussen psychiatrie en recht:
Het situeert zich hier maar dekt het ook niet volledig
Artikel 71 Sw: Er is geen misdrijf wanneer de beschuldigde of de beklaagde op het tijdstip
van de feiten leed aan een geestesstoornis die zijn oordeelsvermogen of de controle over
zijn daden heeft tenietgedaan, of wanneer hij gedwongen werd door een macht die hij
niet heeft kunnen weerstaan.
Speelt een belangrijke rol
Gaat over de toerekeningsvatbaarheid, nood in het rechtssysteem om te
definiëren in hoeverre iemand verantwoordelijk gesteld kan worden voor de feiten
die hij heeft gepleegd
Dan komt de term geestesstoornis naar voor en voel je de nood om dit te
specifiëren (wat is het en hoe ge je het linken met de controle over de daden?)
Meestal zal de forensische psychiater dit beslissen
Oordeelsvermogen: bv mensen met een psychose die denken dat je hun wilt
vermoorden, die zullen gewelddadig zijn omdat ze zich willen verdedigen
Controle over de daden: mensen die wel weten dat het fout is wat ze aan het doen
zijn maar door de link met hun geestesstoornis hebben ze geen controle over wat
ze aan het doen zijn (bv mensen met een pedofiele stoornis, ze weten dat het fout
is maar ze zitten met een drang naar seksuele contacten met het kind) Belangrijk
is om te kijken naar een manier om ervoor te zorgen dat dit niet meer gebeurt,
iemand puur veroordelen en daarna terug in de maatschappij brengen zal vaak
niets bereiken.
o Hetzelfde met verslaving: de drang naar middelengebruik is zodanig groot
dat het ook in vraag kan gesteld worden in welke mate iemand controle
heeft over zijn daden
Blijft iets heel moeilijk, in de praktijk komt het vaak voor dat verschillende
verslagen allemaal iets anders zullen zeggen of besluiten
o Veel knelpunten
2. Een stukje geschiedenis
De persoon links is Lombroso
Psychiater van opleiding maar wordt ook beschouwd als een van de grondleggers
van de criminologie
Veel gedaan rond het biologisch determinisme
o Overtuigd dat er van alles biologisch aan de hand was dat maakt dat je
feiten pleegt
o Profielen willen opstellen adhv gezichtskenmerken (slaat op niet veel)
o Maar toont aan dat mensen eigenlijk al heel snel behoefte hadden aan
classificaties en wouden weten waarom iemand feiten pleegt en hoe ze
daar als samenleving mee moeten omgaan
Vaak nog heel veel racistische implicaties
o Heb je wanneer het komt van oude witte mannen
Andere persoon is Emile Kraeplin
Ook een van de grondleggers van de psychiatrie
Een van de eersten die een classificatiesysteem voor psychiatrische ziekten heeft
proberen opstellen
Hij sprak ook al over forensische psychiatrie als aparte tak en als de nood om te
gaan kijken naar wanneer iemand niet in staat is voor de feiten die hij pleegt
Vroeger (psychiatrie is net als criminologie een redelijk jong vak) werden psychiatrische
en forensisch psychiatrische patiënten gewoon op dezelfde hoop gegooid
1
, Asylums waar mensen verbleven, voor de ‘criminaly insane’ maar daar werd vaak
geen onderscheid gemaakt of die mensen ook in een rechtssysteem waren terecht
gekomen of niet
Ze hadden vaak schrik van psychiatrische patiënten en deze werden naar de
marges van de maatschappij geduwd
Ook in het rechtssysteem had je doorheen de geschiedenis al bij de oude Grieken en in
Egypte ook al manieren dat mensen bezig waren met het onderscheid te maken
Is deze persoon eigenlijk toerekeningsvatbaar voor de feiten die hij heeft gepleegd
De vraag heeft dus eigenlijk wel altijd in onze geschiedenis en ons rechtssysteem
gezeten
Maar pas veel recenter is daar het criminologische werkveld bij komen kijken en
ook een psychiater (vroeger was dat de priester in de 18e en 19e eeuw)
o De verschuiving naar het medische is dus heel recent
3. Therapeutic jurisprudence
Begrip uit de criminologie want het forensisch werkveld hoort hier heel erg in thuis
Het therapeutische of net het anti-therapeutische effect van het rechtssysteem
Ons rechtssysteem heeft breed gezien 2 functies:
1) Het beschermen van de maatschappij
2) Een vergeldingsstuk
Hoe meer we leren over gevangenissen hoe meer we weten dat die niet werken
als het gaat over recidivebeperking
We weten dat ze niet werken en toch blijven we ze gebruiken, wat is daar dan de
functie van
Gevangenis brengt vaak heel wat schade toe, mensen komen er slechter uit dan
dat ze erin gaan
o Hoe gaan we dit beperken? Dan zitten we heel hard in het geneeskundige
denken, eed van Hippocrates ‘First do no harm’, hoe gaan we de schade
beperken? Hoe gaan we ervoor zorgen dat er meer therapeutische dan niet
therapeutische dingen inzitten?
o Een forensisch psychiatrische behandeling probeert heel erg al vanaf in de
gevangenis iemand als persoon te behandelen, kwaliteit van leven van de
patiënt te verbeteren en tegelijk de maatschappij te beschermen door aan
recidivebeperking te doen
o Daarom moeten ze goed samenwerken met justitie en het rechtssysteem
om dit te kunnen realiseren
4. Medisch vs juridisch
o Andere cultuur
i. Vanuit de medische wereld, historisch gezien eerder vanuit wat een
paternalistische cultuur maar wel altijd gericht op alliantie, wat
heeft deze persoon nodig en hoe kunnen wij helpen
ii. In het juridisch systeem zit er meer een cultuur van oppositie,
verschillende partijen tegen elkaar en debatteren (niet erg gewoon
in de medische wereld waar ze vanuit een team eenzelfde beleid
naar voor dragen, willen de patiënt helpen en volgen de patiënt
tenzij gedwongen opname)
o Zwart wit denken
i. Rechtssysteem wil graag een ja/nee van de psychiaters, wel of niet
toerekeningsvatbaar
ii. Bij de medische invalshoek is het veel ingewikkelder, hoe meer je
werkt met iemand en bestudeert hoe moeilijker het wordt om
iemand in een hokje te steken. Nu er wordt van hun wel een verslag
verwacht waardoor ze op deze manier wel moeten tegemoetkomen
aan het hokjes denken
o Asymmetrische relatie
i. Het medische geeft een advies, een verslag, voeren een
behandeling uit, rapporteren de behandeling MAAR uiteindelijk is
2
, het de rechter die beslist wat er zal gebeuren, daar komen de
psychiaters niet in tussen
a. Bv uw patiënt wordt zonder uw medeweten verplaatst naar een andere
gevangenis
o Beroepsgeheim
i. In het medische ben je gebonden aan uw beroepsgeheim, aan de
vertrouwelijkheid als basis van de job, van de therapeutische relatie
a. Zonder vertrouwen zal het niet werken
ii. Tegelijkertijd zijn ze er ook voor de bescherming van de
maatschappij en moeten ze samenwerken met justitie
a. Justitie moet op de hoogte gehouden worden
b. Wat geef je wel/ niet door? Wat spreek je af met uw patiënt? Wat als die nieuwe
feiten pleegt of zijn voorwaarden schendt? Geeft vaak conflicten. Er bestaat wel
wetgeving rond en ze kennen de grote lijnen maar er zijn altijd situaties waar je
niet direct weet wat doen
5. Medisch vs wetenschappelijk
o Stigma
i. Vaak gevoed door slechte rapportering van de pers en media, foute
termen, foute diagnoses
ii. Hierdoor weinig financiële steun, politieke steun
o Publieke opinie
i. Mensen hebben vaak niet graag forensische psychiatrische
patiënten in hun buurt, uitgesproken mening wat er met hen moet
gebeuren
o Politieke schommelingen
i. Weinig financiële steun
ii. Door hoge kost vaak geen prioriteit van de politiek
o Bescherming van de maatschappij
i. Risico-denken in het achterhoofd, niet enkel met de behandeling
bezig zijn (gebeurt heel anders en veel beperkter in de algemene
psychiatrie)
ii. Persoon in behandeling nemen en iets doen wat er hopelijk voor
zorgt dat die persoon niet snel gaat hervallen
iii. Dubbele rol behandelende psychiater: wat is het beste voor de
patiënt maar ook wat is het beste voor de maatschappij?
6. Wat doet een forensische psychiater?
o Expertises (voordat er werkelijk een veroordeling of internering heeft
plaatsgevonden)
i. Dit zijn de deskundigenverslagen waarin er wordt nagedacht over
de toerekeningsvatbaarheid
ii. Alle rechtbanken (buiten cassatie, RvS en GH) kunnen een expertise
aanvragen, kan ook buiten rechtbank (bv verzekeringsmaatschappij
een psychische schade etc)
iii. Vredegerecht
a. Gedwongen opname (collocatie: psychiatrische zorg is noodzakelijk maar de
patiënt zelf weigert) Dit heeft eigenlijk niks met de forensische psychiatrie te
maken, eender welke arts mag dit beslissen. Hij kijkt naar: aanwezigheid
psychiatrische stoornis + link stoornis met toegenomen gevaar (zichzelf of
anderen) + weigert de gepaste behandeling (vaak bv bij een psychose)
b. Bewindvoering van goederen of van persoon. Dit is dan wel binnen het werkveld
van een forensisch psychiater maar dan zit je niet direct met mensen die feiten
hebben gepleegd maar eerder mensen waarvan het in twijfel wordt getrokken of
die in staat zijn om hun eigen financiën te beheren (goederen bv iemand die in
manische periodes schulden begint te maken) of hun eigen beslissingen te nemen
(persoon bv beginnende dementie waardoor iemand al enkele weken thuis onder
erge verwaarlozing leefde en niet meer in staat was om voor zichzelf te zorgen)
iv. Correctionele rechtbank
a. Toerekeningsvatbaarheid
3
, i. Interneringswetgeving
ii. Deskundigenonderzoek
o Behandeling (later in het proces wanneer de rechter een behandeling
oplegt om die dan te gaan uitvoeren)
i. Meerdere stelsels
a. Vrijheid onder voorwaarden: een voorwaarde kan zijn om al een behandeling te
gaan zoeken voor hun problematiek
b. Probatie-uitstel: voorwaarden worden opgelegd en indien ze deze volgen dan
komt er geen veroordeling, hier wordt ook vaak behandeling opgelegd die ze zelf
moeten zoeken
c. Voorwaardelijke invrijheidstelling/ voorwaardelijke vrijlating: vaak behandeling
aan gekoppeld
d. Internering: idem
e. Reactie op jeugddelict: idem
ii. Meerdere aanpakken
a. RNR en GLM: 2 van de belangrijkste theoretische modellen in een behandeling om
aan risico-inschatting te doen (modellen worden vaak samen gebruikt)
i. RNR: Risk Need Responsivity model waarbij gekeken wordt naar het risico op
herval (laag, gemiddeld of hoog). Risico op herval, dan welke behandeldoelen
hebben we nodig (criminogene noden), responsivity gaat over de specifieke
aanpassing waardoor het voor deze specifieke persoon goed is (bv welke taal,
mentale beperking)
ii. GLM: Good lives model dat meer vanuit een sterkte viewpoint zal komen. We
willen een persoon verder helpen en wij zijn bezig met de dingen waar die last
van heeft maar we mogen ook zijn sterktes niet uit het oog verliezen (ook het
positieve niet vergeten) Iemand die in zijn verschillende levensnoden voldaan
wordt, zal geen reden hebben om feiten te plegen
b. Residentieel en ambulant: afhankelijk van beveiligingsniveau dat nodig is en type
therapie dat aangeboden wordt
c. Groep en individueel: vaak combinatie van 1 op 1 en groepstherapie (mensen die
hetzelfde probleem hebben geeft een gevoel van begrip en kunnen u beter op de
feiten wijzen, komt vaak beter of harder binnen)
d. Farmacotherapie: medicatie is in bepaalde settings heel belangrijk en in andere
dan weer minder waar therapie belangrijker is
e. Psychotherapie: gesprekken, therapie, begeleiding
f. Psycho-educatie: soms basis uitleggen aan mensen die het niet hebben
meegekregen van thuis of een mentale beperking hebben (bv toestemming in
seksuele context kan moeilijk zijn voor iemand met autisme, emoties niet onder
controle hebben en niet doorhebben wanneer ze boos zijn of verdrietig en
daardoor gedrag vertonen dus je gaat leren wat die gevoelens zijn en hoe
daarmee om te gaan)
iii. Meerdere werkdomeinen
a. Penitentiaire psychiatrie: binnen de gevangenis maar zeer beperkt
b. FPC
c. Forensische psychiatrische eenheden
d. Algemene psychiatrische diensten: forensisch psychiatrische patiënten en bedden
binnen een gewoon psychiatrisch ziekenhuis maar niet per se binnen een
forensische dienst. Volgen een gewone behandeling met de andere psychiatrische
patiënten (geen forensische behandeling, vaak low risk)
e. Forensische mobiele teams: bedden worden langzaamaan afgebouwd in de
psychiatrie en willen de mensen graag meer zorg in de maatschappelijke context
bieden. Een multidisciplinair team dat aan huis komt
f. Forensische ambulante diensten: mensen komen gewoon op afspraak bij de
psychiater maar voor de rest zijn ze thuis
iv. Meerdere doelgroepen (volgens indeling lessen, proberen deze
personen zo veel mogelijk gescheiden te houden binnen hun eigen
groep van leeftijd, geslacht, problematiek zodat ze niets fout van
elkaar opsteken etc)
a. Minderjarige plegers
b. Personen die zedenfeiten hebben gepleegd
4
