FORENSISCHE PSYCHIATRIE
ANALYSE VAN DE BIJHORENDE TEKSTEN
Internering en deskundigenonderzoek (les 2)
1) Boekhoofdstuk ‘Internering’
Inleiding
Internering in België is een beveiligingsmaatregel, geen straf, die gericht is op bescherming
van de maatschappij en behandeling van de geïnterneerde. De maatregel is juridisch
gebaseerd op de wet van 5 mei 2014, die sinds oktober 2016 in werking is. Deze wet
verving eerdere wetgeving en introduceerde onder andere de reparatiewet "Potpourri".
Juridische Context
Het interneringssysteem is gebaseerd op de uitsluiting van strafrechtelijke schuld door
ontoerekeningsvatbaarheid, zoals vermeld in artikel 71 Strafwetboek. Dit artikel stelt dat
misdrijven niet worden aangerekend aan personen met een geestesstoornis die hun
oordeelsvermogen of controle over hun daden tenietdoet. Het systeem is binair: een
persoon is toerekeningsvatbaar of niet. Combinaties van straf en internering zijn uitgesloten.
Voorwaarden voor internering
Volgens artikel 9 van de wet kunnen personen geïnterneerd worden als:
1. Ze een misdaad of wanbedrijf hebben gepleegd met impact op de fysieke of
psychische integriteit van anderen.
2. Ze lijden aan een geestesstoornis die hun oordeelsvermogen of controle ernstig
aantast.
3. Er een risico op recidive bestaat door de geestesstoornis.
Daarnaast moet een forensisch psychiatrisch deskundigenonderzoek uitgevoerd worden.
Deskundigenrapportage
Dit rapport, opgesteld door een forensisch psychiater, behandelt:
- De aanwezigheid en impact van de geestesstoornis ten tijde van het delict en het
onderzoek.
- Het oorzakelijk verband tussen de stoornis en de feiten.
- Het risico op recidive.
- Behandelopties en maatschappelijke re-integratie.
- Noodzaak van gespecialiseerde begeleiding bij seksuele delinquentie.
Klinische Observatie
Een observatiecentrum voor klinisch onderzoek werd gepland, maar nog niet gerealiseerd.
Observaties dienen maximaal twee maanden te duren en zijn gericht op vragen zoals
recidiverisico en toerekeningsvatbaarheid.
Internering in de praktijk
1
,In België worden jaarlijks 300-350 interneringen opgelegd, met een populatie die
voornamelijk man, laagopgeleid en professioneel inactief is. Hoewel de nieuwe wet zorgde
voor verbeteringen, blijft het aanbod aan behandelmogelijkheden ontoereikend. België is
herhaaldelijk veroordeeld door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM)
wegens gebrekkige opvang van geïnterneerden in gevangenissen.
Behandelopties:
- Residentiële behandeling in gespecialiseerde forensisch psychiatrische instellingen.
- Ambulante begeleiding met sociale en medische ondersteuning.
- Beslissingen over plaatsing worden genomen door de Kamer voor de Bescherming
van de Maatschappij (KBM), op basis van risico en beveiligingsbehoeften.
Profiel van geïnterneerden
1. Sociaal-demografisch: De meeste geïnterneerden zijn ongehuwde Belgische
mannen tussen 26 en 45 jaar oud. Ze zijn vaak professioneel inactief ten tijde van de
interneringsmaatregel en hebben een lage opleidingsgraad. Uit studies blijkt dat
meer dan de helft eerder in reguliere psychiatrische settings is opgenomen. Een
significant deel van de geïnterneerden genoot buitengewoon onderwijs vanwege
leermoeilijkheden, gedragsproblemen of beperkingen. Slechts 15,5% behaalde een
diploma middelbaar onderwijs via het reguliere systeem.
2. Justitieel: Velen zijn first offenders, terwijl anderen uitgebreide antecedenten hebben.
- Indexdelict:
- In de jaren ’60 tot ’80 werden interneringsmaatregelen voornamelijk
opgelegd bij eigendomsdelicten.
- Recentere onderzoeken tonen aan dat geweldsdelicten het meest
voorkomen, zoals (poging tot) doodslag en moord (3%-5% van de
populatie).
- Seksuele delicten komen ook regelmatig voor, met name bij
geïnterneerden in detentie.
- Justitiële antecedenten:
- Een kwart tot de helft van de geïnterneerden heeft geen strafrechtelijk
verleden en wordt als first offender beschouwd.
- Bij geïnterneerden in medium-security-instellingen is dit aandeel lager
(15,6%), met gemiddeld zes eerdere vonnissen, waarvan vaak twee
verband houden met geweldsdelicten.
- Sommige geïnterneerden hebben meermaals een gevangenisstraf
uitgezeten en blijven een wisselende status hebben tussen
toerekeningsvatbaar en ontoerekeningsvatbaar.
3. Klinisch: Vaak sprake van comorbiditeit, met diagnoses zoals
persoonlijkheidsstoornissen, psychotische stoornissen en middelenmisbruik.
- Psychiatrische diagnoses:
- In oudere studies (1960-1980) was verstandelijke beperking de meest
voorkomende diagnose.
- Recente onderzoeken wijzen op een toename van
persoonlijkheidsstoornissen, gevolgd door psychotische stoornissen
en verstandelijke beperkingen.
2
, - Comorbiditeit komt veel voor: bij driekwart van de geïnterneerden is
sprake van meerdere diagnoses, vaak persoonlijkheidsstoornissen
(tot 81%), middelenproblematiek (35%-56%), en parafilieën (28,8% bij
gedetineerde geïnterneerden).
- In medium-security-afdelingen worden vaak antisociale
persoonlijkheidsstoornissen en cluster B-stoornissen vastgesteld.
Polytoxicomanie (gebruik van meerdere soorten drugs) is in 74% van
de gevallen aanwezig.
- Intelligentiescores:
- Onderzoek toont aan dat een significant deel van de geïnterneerden
een IQ heeft onder 70-75, wat wijst op verstandelijke beperking.
Daarnaast heeft 14%-15% zwakbegaafdheid.
- Er is echter variabiliteit in resultaten afhankelijk van de gebruikte test.
De gemiddelde IQ-score binnen medium-security-instellingen is 80,5,
met een grote spreiding (48-138).
- Psychopathie:
- Bij geïnterneerden in medium-security-units werd de Psychopathy
Checklist-Revised (PCL-R) gebruikt.
- De gemiddelde score was 21,1. Een derde (33,5%) van de populatie
scoorde 25 of hoger, en 8,9% scoorde 30 of hoger, wat duidt op een
verhoogde mate van psychopathische trekken.
- Risicotaxatie:
- Risicotaxaties zoals de HCR-20 (Historical Clinical Risk Management)
en de VRAG (Violence Risk Appraisal Guide) zijn toegepast.
- Ongeveer een derde van de geïnterneerden in medium-security-units
werd ingeschat als hoog risico.
- De gemiddelde VRAG-score lag hoger dan internationale
gemiddelden, wat wijst op een relatief verhoogd recidiverisico.
Internationale Vergelijking
Het Belgische systeem verschilt van andere landen, zoals Nederland (TBS-systeem), door
de afwezigheid van gradaties in toerekeningsvatbaarheid en de dichotome aanpak.
Conclusie
Internering in België is een complex systeem dat zowel juridische als psychiatrische
dimensies kent. Hoewel de wet van 2014 vooruitgang bracht, blijven structurele
tekortkomingen, vooral op het gebied van zorgaanbod en behandeling, bestaan. België moet
blijven streven naar een evenwicht tussen beveiliging en humane behandeling van
geïnterneerden.
Essentie om te onthouden
- Doel internering: Bescherming van de maatschappij en behandeling van de
geïnterneerde.
- Voorwaarden: Misdrijf, geestesstoornis en recidiverisico.
- Rol van deskundigen: Essentieel voor het bepalen van stoornis, recidiverisico en
behandelmogelijkheden.
- Gebrek aan zorgplaatsen: Blijvend probleem ondanks nieuwe wetgeving.
- Internationale druk: EHRM heeft België meermaals op tekortkomingen gewezen.
3
, 2) VanEs: ‘Forensic mental health expert testimony and judicial decision-making: A
systematic literature review’
Inleiding
Dit onderzoek behandelt de vraag hoe forensisch-psychiatrische deskundigenrapportages
invloed hebben op rechterlijke beslissingen. Dit betreft strafrechtelijke kwesties zoals
strafbaarheid (mens rea), de vaststelling van feiten (actus reus) en strafoplegging. Ondanks
de groeiende empirische literatuur over dit onderwerp blijft onduidelijk hoe en in welke mate
deze expertise daadwerkelijk juridische beslissingen beïnvloedt. Het doel van deze
systematische review is het geven van een overzicht van de beschikbare empirische studies
die dit fenomeen analyseren.
Juridische Context
De beoordeling van strafrechtelijke verantwoordelijkheid (mens rea) en feitelijke
verantwoordelijkheid (actus reus) is cruciaal in strafzaken. Wanneer een verdachte een
psychische stoornis heeft die bijdroeg aan het delict, kan dit de strafbaarheid verminderen of
uitsluiten. In veel rechtsstelsels, waaronder die van Europa en de Verenigde Staten,
verschillen de criteria voor strafrechtelijke ontoerekeningsvatbaarheid aanzienlijk.
Forensisch deskundigenonderzoek helpt bij:
- Het vaststellen van de psychische toestand van de verdachte tijdens het plegen van
het delict.
- Het inschatten van recidiverisico en toekomstige gevaarlijkheid.
- Advies geven over behandeling en detentie in plaats van straf.
Methodologie van de Studie
De review is gebaseerd op een systematische analyse van 27 empirische studies die
kwantitatieve data gebruiken om de relatie tussen forensisch-psychiatrische expertise en
gerechtelijke beslissingen te onderzoeken. Deze studies zijn voornamelijk uitgevoerd in de
Verenigde Staten en richten zich op simulaties met nep juryleden (“mock juries”), en in
sommige gevallen op analyses van rechtbankverslagen.
Resultaten
1. Invloed op Beslissingen Over Strafbaarheid (Mens Rea)
- Stoornis en Beslissingen: Verdachten met psychotische stoornissen (zoals
schizofrenie) worden vaker ontoerekeningsvatbaar geacht dan verdachten met
antisociale persoonlijkheidsstoornissen of psychopathie.
- Diagnose en Interpretatie: Stoornissen met duidelijke symptomen van waanvorming
worden meer geaccepteerd als verzachtende factor.
- Juridische Context: Het type stoornis heeft invloed op het oordeel; dit varieert
afhankelijk van culturele verschillen en juridische normen in verschillende jurisdicties.
2. Invloed op Vaststelling van Feiten (Actus Reus)
Forensisch-psychiatrische informatie zou in theorie niet mogen interfereren met de
beoordeling van feiten in een zaak. Echter, studies tonen aan dat dit in de praktijk soms wél
gebeurt, vooral wanneer bepaalde stoornissen (bijvoorbeeld psychopathie) stereotiepe
associaties oproepen met crimineel gedrag.
4
