Te kennen: alles wat in les wordt
gezegd (vanbuiten) + teksten op
Toledo lezen (niet vanbuiten maar
SAMENVATTING wel gelezen want kunnen vragen
RELIGIE, ZINGEVING EN LEVENSBESCHOUWING (A09C5A) uit komen en in grote lijnen
weten wat erin staat maar geen
detail vragen eruit) + lesopnames
Inhoudsopgave
Les 1 – wetenschap, technologie en de “zingevende interesse” ....................................................................... 5
Opzet .................................................................................................................................................................. 5
Zingeving ............................................................................................................................................................ 5
Cosmic eye (video) .............................................................................................................................................. 5
Leefwereld, wetenschap, redelijkheid ................................................................................................................ 5
De ‘zingevende’, ‘cognitieve’ en manipulatieve interesses van de mens ........................................................... 7
Drie interesses van de mens (‘verlangens’, ‘manieren van betrokken zijn’) ....................................................... 8
Zingevend & cognitief ......................................................................................................................................... 8
Voorbeeld 1: liefde en chemie ............................................................................................................................ 9
Voorbeeld 2: straf ............................................................................................................................................. 10
Voorbeeld 2: straf ............................................................................................................................................. 10
Zingevend & cognitief ....................................................................................................................................... 11
Zingevend & manipulatief ................................................................................................................................ 11
Voorbeeld 1: zoeken naar geluk ....................................................................................................................... 11
Voorbeeld 2: zoeken naar erkenning en waardering ....................................................................................... 12
Ander voorbeeld: er komt een heel andere sfeer, van de politiek (volgende slide) .......................................... 12
Conclusie: zingeving en de andere interesses ................................................................................................... 13
Les 2 – religie .................................................................................................................................................. 14
Focus (les 2 & les 3) .......................................................................................................................................... 14
Mythes → We gaan vier mythes doorbreken .................................................................................................. 14
Religie en wetenschap: historisch ..................................................................................................................... 14
Vergelijking ....................................................................................................................................................... 15
Het oude en middeleeuwse Westen ................................................................................................................. 15
Vanaf de 16e/17e eeuw ................................................................................................................................... 16
Vanaf de 16e/17e eeuw ................................................................................................................................... 17
De 19e eeuw ..................................................................................................................................................... 18
De (on)mogelijkheid van conflict ...................................................................................................................... 19
Wat is religie? ................................................................................................................................................... 20
Religie en zingeving .......................................................................................................................................... 21
Religie en zingeving .......................................................................................................................................... 21
Drie bedenkingen.............................................................................................................................................. 22
1. Religie en de cognitieve interesse ................................................................................................................. 22
2. Religie en de manipulatieve interesse .......................................................................................................... 22
1
, SAMENVATTING
RELIGIE, ZINGEVING EN LEVENSBESCHOUWING (A09C5A)
Voorbeeld: religie en manipulatie .................................................................................................................... 23
2. Religie en de manipulatieve interesse .......................................................................................................... 23
Voorbeeld 2: Pale blue dot ............................................................................................................................... 24
Foto van aarde in zonnestraal .......................................................................................................................... 25
Les 3 – Religie, secularisatie en redelijkheid ................................................................................................... 26
Les 1 .................................................................................................................................................................. 26
Les 2 .................................................................................................................................................................. 26
Les 3 .................................................................................................................................................................. 26
Mythes (staan vandaag op het programma) ................................................................................................... 26
Vraag1 ............................................................................................................................................................... 27
Vraag2 ............................................................................................................................................................... 27
De toekomst van religie wereldwijd ................................................................................................................. 27
Religie en secularisatie ..................................................................................................................................... 29
Vraag3 ............................................................................................................................................................... 29
Vraag4 ............................................................................................................................................................... 30
Voorbeeld: kerkelijkheid in Vlaanderen ............................................................................................................ 30
Secularisatiethese ............................................................................................................................................. 30
De ‘terugkeer’ van religie ................................................................................................................................. 31
Complicaties in het Westen .............................................................................................................................. 31
Institutionele en diffuse religie ......................................................................................................................... 32
De secularisatiethese revisited ......................................................................................................................... 32
Religie en redelijkheid....................................................................................................................................... 33
James’ argument .............................................................................................................................................. 33
Stap 1................................................................................................................................................................ 34
Stap 2................................................................................................................................................................ 35
Wetenschap en genuine options ...................................................................................................................... 36
Genuine options in de leefwereld ..................................................................................................................... 36
Religie als genuine option................................................................................................................................. 37
Les 4: woede en straf ..................................................................................................................................... 38
Inleiding ............................................................................................................................................................ 38
Definities van woede ........................................................................................................................................ 38
Video................................................................................................................................................................. 39
Woede en straf in antiek Athene ...................................................................................................................... 39
Aristoteles’ definitie van woede ....................................................................................................................... 40
Elementen van Aristoteles’ definitie ................................................................................................................. 40
OVERZICHT DEF ARISTOTELES: ........................................................................................................................ 42
2
, SAMENVATTING
RELIGIE, ZINGEVING EN LEVENSBESCHOUWING (A09C5A)
Rede en emotie in de woede ............................................................................................................................ 43
De dynamiek van de woede.............................................................................................................................. 43
Woede en haat ................................................................................................................................................. 45
Emotie en misdaad ........................................................................................................................................... 46
De waarde van woede in de filosofie ................................................................................................................ 47
Martha Nussbaum ............................................................................................................................................ 48
Kritiek op Nussbaum......................................................................................................................................... 50
Tot slot .............................................................................................................................................................. 52
Les 5: De goddelijke en menselijke wet .......................................................................................................... 53
Thema ‘de goddelijke wet’ ............................................................................................................................... 54
Structuur ........................................................................................................................................................... 54
De wet in de Hebreeuwse bijbel ....................................................................................................................... 54
De wet in de Hebreeuwse bijbel ....................................................................................................................... 55
De wet in de Hebreeuwse bijbel ....................................................................................................................... 55
De wet in de Hebreeuwse bijbel ....................................................................................................................... 55
De wet in de Hebreeuwse bijbel ....................................................................................................................... 56
De wet in de Hebreeuwse bijbel ....................................................................................................................... 56
De wet in de Hebreeuwse bijbel: Besluit........................................................................................................... 56
Het Nieuwe Testament (Jezus) ......................................................................................................................... 57
Het Nieuwe Testament (Jezus) ......................................................................................................................... 58
Het Nieuwe Testament (Jezus) ......................................................................................................................... 58
Het Nieuwe Testament (Jezus) ......................................................................................................................... 58
Het Nieuwe Testament (Jezus) ......................................................................................................................... 59
Het Nieuwe Testament (Paulus) ....................................................................................................................... 59
Het Nieuwe Testament (Paulus) ....................................................................................................................... 60
Het Nieuwe Testament (Paulus) ....................................................................................................................... 61
Het Nieuwe Testament: Besluit ........................................................................................................................ 61
De synthese van Thomas van Aquino ............................................................................................................... 62
Schema sapientia – prudentia .......................................................................................................................... 64
De synthese van Thomas van Aquino: Besluit .................................................................................................. 65
Was het pre-moderne christelijke Europa toch geen “theocratie”? ................................................................. 66
De moderne tijd ................................................................................................................................................ 67
De moderne tijd ................................................................................................................................................ 69
Kan de moderne tijd nog iets leren van het christendom? ............................................................................... 70
Les 6: Euthanasie, Zingeving, levensbeschouwing, recht en politiek ............................................................... 72
Wat als we nu eens zouden zeggen… ............................................................................................................... 73
3
, SAMENVATTING
RELIGIE, ZINGEVING EN LEVENSBESCHOUWING (A09C5A)
Het etentje van Armin Meiwes ......................................................................................................................... 73
Het homohuwelijk ............................................................................................................................................ 74
Abortus ............................................................................................................................................................. 75
Communitarisme en liberalisme (Michael Sandel) ........................................................................................... 75
Politiek liberalisme en communitarisme .......................................................................................................... 77
Het traject van de euthanasie-wetgeving ........................................................................................................ 79
‘Politiek liberalisme’ over euthanasie ............................................................................................................... 80
‘Politiek liberalisme’ over euthanasie – Kritiek ................................................................................................. 81
‘Politiek liberalisme’ over euthanasie – Conclusie ............................................................................................ 84
Politiek, tragiek en incommensurabele warden ............................................................................................... 84
4
, SAMENVATTING
RELIGIE, ZINGEVING EN LEVENSBESCHOUWING (A09C5A)
Les 1 – wetenschap, technologie en de “zingevende interesse”
Opzet
- Geen introductie tot het christendom etc.
- Van “Vraagstukken uit de godsdienstwetenschappen” naar RZL (2002).
- Doelstelling?
o Universiteit en ‘persoonsvorming’ → wat is een menselijke persoon? Waarom
gaan we anders om met mensen dan met dingen? (Dit is de achterliggende
vraag tijdens de lessen)
o Met het oog op de ‘disciplinary future self’ → je moet leven met rationele
principes → leidt vaak tot geestige opvattingen van het leven; het hele leven is
een soort van voortvloeisel vanuit rationele principes (standpunt wat de
proffen gaan verdedigen doorheen de lessen)
Zingeving
Gaat over relatie tussen:
1. Wetenschap (rationaliteit = iemand die wetenschappelijk denkt), betekenis,
leefwereld → we gaan kijken hoe de rationaliteit zich verhoudt tot het leven
2. De ‘zingevende’, ‘cognitieve’ en ‘manipulatieve’ (= drie) interesses van de mens
3. Conclusie
Cosmic eye (video)
Video wordt getoond om iets te zeggen over de wetenschap
Leefwereld, wetenschap, redelijkheid
- Denker Edmund Husserl (1859-1938) → belangrijk om video uit te leggen
o Zie het hoeselarchief (archief van de Joodse filosoof); gestorven te midden van
het Nazi-regime
▪ Wanneer zijn nalatenschap in DUI ligt, liepen zijn geschriften het gevaar
vernietigd te worden en dus is dat uit DUI gesmokkeld en naar Leuven
gebracht waar het nog steeds wordt bestudeerd
- Centraal idee van hoesel is: wanneer hij probeerde te begrijpen wat wetenschap is,
vertrok hij van het begrip ‘de leefwereld’ = de wereld waarin wij leven = niet zo evident
→ die leefwereld heeft bepaalde karakteristieken, m.n. onze leefwereld is:
o Intersubjectief: die wordt gedeeld door anderen (wij zitten in deze aula en het
is niet enkel mijn wereld, maar onze wereld; we zitten hier samen en we
hebben vormen van relaties met elkaar, gaande van medestudent tot vrienden
etc.)
o Persoonlijk en betekenisvol → de dingen die we ontmoeten in onze leefwereld
zijn in eerste plaats dingen die betekenis hebben voor ons en verwijzen naar
personen (bijv. je komt binnen in aula en er zijn stoelen die verwijzen naar feit
dat mensen er (naast elkaar) kunnen zitten; die stoelen zijn niet gewoon
objecten, maar betekenisvolle dingen)
▪ Dus: dingen hebben om te beginnen een betekenis, het zijn niet zomaar
dode voorwerpen
- Wat doet wetenschap?
5
, SAMENVATTING
RELIGIE, ZINGEVING EN LEVENSBESCHOUWING (A09C5A)
o Die gaat vertrekken van de leefwereld → alle wetenschappen vertrekken van
bepaalde zaken in de werkelijkheid of aspecten ervan die betekenis hebben
▪ Bijv. de psychologie vertrekt van het hoogst betekenisvolle feit dat we
een mentaal leven hebben, dat we een psyche, gedachte, gedragingen
hebben als mensen
▪ Bijv. de biologie vertrekt van het hoogst betekenisvolle feit dat er
levende dingen bestaan naast dode dingen
▪ Bijv. de rechtswetenschap vertrekt van het feit dat er wetten bestaan
in onze samenleving en die gaan dat bestuderen
- Maar wat gaat de wetenschap doen? Dat geldt in de hogere mate voor de
natuurwetenschappen; die maken abstractie van de leefwereld = we gaan dingen niet
meer bekijken als betekenisvolle dingen maar als objecten en naar die objecten kijken
vanuit een zekere onpersoonlijke afstandelijkheid
o Beste voorbeeld = de anatomie = interessante wetenschap die vertrekt van het
hoogst interessante en betekenisvolle feit dat we allemaal een lichaam hebben
en dat die uit onderdelen bestaat → voor mij betekent het wel wat dat ik een
lichaam heb etc. maar de anatomie gaat dat bestuderen
o Hoe werkt dat? Een echte anatomie les is dat je lijken gaat opensnijden → maar
dat is toch strafbaar als je gewoon ergens een lijk gaat halen en die
opensnijden? Ook gewoon moreel gruwelijk → MAAR in de anatomie les mag
dat wel en dus wil dat zeggen dat er iets heel raar gebeurt
o In onze normale leefwereld zijn dode lichamen hoogst betekenisvolle dingen
en dat moet met respect en eerbied behandeld worden → maar de
wetenschap zegt: oké we gaan dat hoogst betekenisvolle ding beschouwen als
een object dat we afstandelijk en onpersoonlijk gaan studeren en dat we
mogen opensnijden
▪ En dus mag men niet te veel schrik hebben van die taboes, maar
gewoon nuchter, afstandelijk bestuderen → en dat gebeurt in alle
wetenschappen op de een of andere manier
▪ We gaan rationeel kijken naar de dingen, maar die abstractie, dat
afstandelijk kijken naar de dingen is slechts een tijdelijke opschorting
van de normale omgang met de leefwereld
o Keert terug naar de leefwereld
Bovenstaande is net als video van cosmic eye → daar zie je een mens (Louise) liggen,
vermoedelijk een vrouw: als je ernaar kijkt, denkt je er van alles over (je kan haar mooi/ lelijk
vinden, etc.) maar dus zijn dat allemaal dingen vanuit de leefwereld, je verhoudt je daartoe
Dan zoomt camera uit en maakt een soort onpersoonlijke, afstandelijke blik op
universum en toont universum in al zijn onpersoonlijkheid, m.n. een massa sterren etc.
die geregeerd worden door een aantal wetten en op dat moment is Louise een stofje
Maar camera gaat terug naar Louise en als we haar opnieuw zien liggen denk je: er ligt
een stofje in het universum, nee daar ligt Louise
En dan zoomt camera in en laat zien hoe Louise opgebouwd is
o De wetenschap laat onpersoonlijke aspecten zien van het bestaan maar
eigenlijk keren we altijd terug naar de leefwereld
6
