Samenvatting
mediabeleid
DEEL 3: ARTICULATIE VAN EEN MEDIABELEID
Frederique Van Brussel 201695594
VUB | 2019-2020
1
, 1) Inhoudsopgave
1. PUBLIEKE OMROEP ....................................................................................................... 6
1.1. Context en evoluties ........................................................................................................... 6
1.1.1. Eerste fase; de monopoliejaren .......................................................................................................7
1.1.2. Tweede fase; liberalisering van het omroep landschap ...................................................................8
1.1.2.1. Liberalisering................................................................................................................................9
1.1.2.2. Opdracht en organisatie blijven overeind ...................................................................................9
1.1.2.3. Legitimiteitscrisis op niveau van opdracht en organisatie .........................................................10
1.1.2.4. De publieke omroep in een concurrentiële markt.....................................................................11
1.1.3. Derde fase: digitalisering en convergentie.....................................................................................12
1.1.3.1. Convergentie en hybridisering ...................................................................................................12
1.1.3.2. Verschuivingen voor opdracht en organisatie ...........................................................................13
1.1.3.3. Digitalisering bij de VRT .............................................................................................................13
1.1.3.4. Samenwerking en ‘marktversterking’ ........................................................................................14
1.1.4. Samengevat: evoluties vrt ..............................................................................................................14
1.2. Organisatiemodellen ........................................................................................................ 14
1.2.1. Publieke omroep vandaag..............................................................................................................14
1.3. Perspectieven op de legitimiteit van de po ....................................................................... 15
1.3.1. Marktfalen......................................................................................................................................15
1.3.2. Sociale verantwoordelijkheid .........................................................................................................16
1.3.3. Combinatie van beide perspectieven.............................................................................................16
1.4. Vrt: opdracht en organisatie ............................................................................................. 16
1.4.1. Beleidskader ...................................................................................................................................16
1.4.1.1. Supranationale regelgeving .......................................................................................................17
1.4.2. Beleidskader: statuut van de vrt ....................................................................................................18
1.4.3. Beleidskader: Beheersovereenkomst ............................................................................................18
1.4.3.1. VOORDELEN ...............................................................................................................................18
1.4.3.2. NADELEN ....................................................................................................................................19
1.4.3.3. VOORBEELD ...............................................................................................................................19
1.4.4. Beleidskader: Controle VRT............................................................................................................20
1.4.4.1. Intern .........................................................................................................................................20
1.4.4.2. Extern.........................................................................................................................................21
1.5. Beleidskader: financieringskader vrt ................................................................................. 21
1.6. Beleidskader: wie beslist over de opdracht van de vrt?..................................................... 23
1.6.1. Beleidskader: Onderhandelen van een beheersovereenkomst .....................................................24
1.6.2. Vergelijkingen met buitenland .......................................................................................................25
1.6.3. VRT relatief hoog % commerciële inkomsten ................................................................................27
1.6.4. VRT relatief efficiënte publieke omroep: financiering per capita ..................................................27
1.6.5. VRT relatief efficiënte publieke omroep: personeelsbestand........................................................28
1.6.6. Continue vraagstukken voor publieke omroepen ..........................................................................28
1.6.7. Bredere vraagstukken voor de publieke omroep...........................................................................28
2. PRIVATE OMROEP ....................................................................................................... 30
2.1. Context en evoluties ......................................................................................................... 30
2.1.1. Europese context eind jaren ‘80 ....................................................................................................30
2.1.2. Vlaanderen .....................................................................................................................................32
2
, 2.1.3. Franstalig België .............................................................................................................................35
2.2. Beleidskader private omroepen ........................................................................................ 35
2.2.1. Statuut van de private omroepen ..................................................................................................35
2.2.2. Regels met betrekking tot private omroepen ................................................................................36
2.2.3. Mediadecreet maart 2009, zoals gewijzigd in juli 2013 .................................................................37
2.3. Uitdagingen voor private omroep ..................................................................................... 37
2.3.1. Als gevolg van sterk veranderende markten..................................................................................37
2.3.1.1. Uitgesteld kijken ........................................................................................................................39
2.3.2. Strategieën van private omroepen ................................................................................................41
2.3.3. Antwoorden vanuit beleid .............................................................................................................41
2.3.3.1. Signaalintegriteit ........................................................................................................................42
3. Onafhankelijke productiesector................................................................................... 43
3.1. Context en evolutie .......................................................................................................... 43
3.1.1. Europese context jaren ‘80 ............................................................................................................43
3.1.2. Businessmodel ...............................................................................................................................44
3.1.2.1. Hoe omgaan met moeilijk businessmodel .................................................................................45
3.1.3. Belangrijke ontwikkelingen in Vlaanderen .....................................................................................46
3.1.4. Consolidering binnen Vlaamse sector ............................................................................................48
3.2. Beleidskader..................................................................................................................... 48
3.2.1. VRT investeringsverplichtingen ......................................................................................................49
3.2.2. Problematiek van de rechten .........................................................................................................49
3.2.3. Speelveld complexer, dus ook rechtenkwestie ..............................................................................52
3.2.4. Voorbeelden buitenlands kader rechtenregeling ..........................................................................52
3.2.5. Moeten we naar een rechtenkader? .............................................................................................53
3.3. Uitdagingen ...................................................................................................................... 53
4. Beleidsondersteuning televisie .................................................................................... 54
4.1. Context: waarom steun? .................................................................................................. 54
4.1.1. Lokale content is populair: fictie bij populairste ............................................................................54
4.1.2. Bovendien sterke druk op lokale content ......................................................................................55
4.1.3. Kleine markten kunnen moeilijker meespelen ..............................................................................56
4.1.4. Opboksen tegen big budget producties .........................................................................................57
4.2. Beleidsondersteuning: instrumenten ................................................................................ 57
4.2.1. Budgetten vlaamse reeksen ...........................................................................................................59
4.3. Focus op het Deense model .............................................................................................. 64
4.3.1. Hogere budgetten voor reeksen ....................................................................................................64
4.3.2. Combinatie van steunmechanismen ..............................................................................................65
4.3.3. Duidelijke keuzes bij publieke omroep ..........................................................................................65
4.3.4. Prefinanciering en coproducties als kern van de financiering .......................................................66
4.3.5. Onderwijs strikt gecentraliseerd en focus op excellentie ..............................................................67
4.3.6. Sterktes ..........................................................................................................................................67
4.3.7. Struikelblokken ..............................................................................................................................67
4.3.8. Maar Vlaanderen volgt Denemarken .............................................................................................67
4.3.9. Huidige discussies ..........................................................................................................................68
3
,5. REGIONALE OMROEP .................................................................................................. 69
5.1. Context ............................................................................................................................ 69
5.1.1. Ontstaan regionale omroepen .......................................................................................................69
5.1.2. Wat met Brussel? ...........................................................................................................................70
5.2. Financiering en beleidskader ............................................................................................ 70
5.2.1. Opdracht van regionale omroepen: mediadecreet........................................................................70
5.2.2. Statuut van regionale omroepen ...................................................................................................71
5.2.3. Financiering regionale omroepen ..................................................................................................71
5.2.4. Opdracht regionale omroepen.......................................................................................................72
5.2.5. Recente accentverschuivingen? .....................................................................................................73
5.2.6. Conceptnota (leidde tot nieuwe samenwerkingsovereenkomst) ..................................................74
5.3. Overzicht regionale omroepen ......................................................................................... 74
5.3.1. Regionale omroepen in het buitenland .........................................................................................75
6. Filmbeleid ................................................................................................................... 77
6.1. Context ............................................................................................................................ 77
6.1.1. Waarom ondersteuning voor film? ................................................................................................77
6.1.2. Waardeketen van de film ...............................................................................................................78
6.2. De europese filmmarkt ..................................................................................................... 80
6.2.1. Non-national EU productions .........................................................................................................83
6.2.2. Netflix share of national films by country in % ..............................................................................84
6.2.3. Ontwikkelingen in de Europese markt: post WOII ontwikkelingen ...............................................85
6.2.4. Financiering ....................................................................................................................................85
6.2.5. Kleine landenproblematiek ............................................................................................................86
6.2.6. MAAR: potentieel van Europa is er wel .........................................................................................86
6.2.7. Vergelijking met de Verenigde Staten............................................................................................87
6.2.7.1. Dominantie van het Amerikaanse model ..................................................................................88
6.2.7.2. Porter toegepast op Europese markt ........................................................................................90
6.2.7.3. Kortom, ondersteuning voor film is meer dan directe subsidies ...............................................91
6.2.8. Evolutie van de steunmaatregelen in Europa ................................................................................92
6.2.8.1. Belangrijkste prioriteiten in de jaren ‘80 ...................................................................................92
6.2.8.2. Ontwikkelingen vanaf de jaren ‘90/2000...................................................................................93
6.3. Vlaams filmbeleid ............................................................................................................. 96
6.3.1. Van filmfonds naar VAF ..................................................................................................................96
6.3.2. Evolutie Vlaams filmbeleid .............................................................................................................97
6.3.3. VAF dynamiek ..............................................................................................................................100
6.3.4. MAAR: grote uitdagingen voor Vlaamse film ...............................................................................101
6.3.5. Richtinggevende discussievragen.................................................................................................102
7. Radiolandschap..........................................................................................................103
7.1. Context .......................................................................................................................... 103
7.1.1. Wettelijke bepalingen voor radio ................................................................................................103
7.1.1.1. Mediadecreet zoals gewijzigd in juli 2013: radio .....................................................................103
7.1.2. Historiek radiolandschap .............................................................................................................104
7.2. Categorisering radio-omroepen (voor en na 2017 ........................................................... 105
7.2.1. Situatie tot 2017...........................................................................................................................105
4
, 7.2.1.1. Uitdagingen op dat moment....................................................................................................106
7.2.2. De situatie na 2017 ......................................................................................................................106
7.2.3. Publieke omroep en radio ............................................................................................................107
7.2.3.1. Wat zegt de VRT beheersovereenkomst .................................................................................107
7.3. Huidige discussies radio .................................................................................................. 107
7.3.1. Trends en uitdagingen .................................................................................................................107
7.3.2. Van DAB naar DAB+ .....................................................................................................................108
8. Geschreven pers .........................................................................................................109
8.1. Context uitgeverssector .................................................................................................. 109
8.1.1. Vlaamse markt .............................................................................................................................110
8.2. Bepalingen van toepassing op pers en uitgeverssector ................................................... 114
8.2.1. Regulering ....................................................................................................................................114
8.2.2. Rechtszaken en vooral sanctionering liggen moeilijk (vaak in kortgeding) ..................................115
8.2.3. Ondersteuningsmaatregelen voor de pers ..................................................................................116
9. Platformregulering .....................................................................................................118
9.1. Context .......................................................................................................................... 118
9.2. Uitdagingen voor het beleid?.......................................................................................... 120
9.3. Bepalingen voor toepassingen van platformen ............................................................... 122
9.3.1. Europese mededingingsregels .....................................................................................................122
9.3.2. Europese Audiovisuele Mediadiensten Richtlijn ..........................................................................123
9.3.3. Europese protocollen en regels voor aanpak fake news, illegal content en hate speech ...........123
9.4. Welke antwoorden vanuit het beleid? ............................................................................ 125
5
,1. PUBLIEKE OMROEP
Sidenote: wij spreken over publieke omroep, maar je hoort ook soms de term openbare omroep. Publieke
omroep is afgeleid van public service broadcasting en openbare omroep heeft meer een bijklank van het
bestuurskundige, politieke. Gaat over omroepen met een bepaald statuut, opdracht en kenmerken. Opnieuw
eerst wat herhaling.
1.1. CONTEXT EN EVOLUTIES
Als je die veranderende driehoeksverhouding bekijkt, dan zie je dat er op het vlak van mediabedrijf voor
‘86 enkel het paradigma van de publieke omroep was. Dat was nationaal geïnspireerd en het was
sectorspecifiek. In een aantal landen, had je in ‘57 bv. wel al commerciële televisie (zoals ITV, dat was
een private omroep, maar wel met publieke verplichtingen). Maar de echte liberaliseringsgolf kwam er
dus pas in de jaren ‘80.
Het individu voor ‘86 was een passief individu, die had geen keuze, kon niet zappen, want er was niets
anders. Je had ook een indirect prijsmechanisme à publieke omroep werd gefinancierd door de burger,
door middel van kijk- en luistergeld. Plus het moest er voor iedereen zijn.
6
,Na ‘86 had je meer convergentie, overlappingen, horizontaal beleid zoals mededinging, meer
economische klemtonen, meer supranationaal (want er kwam het Europese niveau bij), meer
internationaal (want je kreeg Unesco, WTO, …).
Idee van individu werd verschoven van burger naar consument. Je kreeg directere betalingsvormen,
consumentensoevereiniteit.
Op het niveau van mediabedrijf kreeg je dus commerciële bedrijven en ook een productiesector die
ontstond, plus vormen van concentratie die zich beginnen te vormen. Je ziet duidelijk de nauwe
vervlechting tussen grote uitgeversgroepen in Europa die plots in televisiepoel gaan vissen. Want dat is
een two sided market, en ze waren dat al gewoon van de kranten, dus was een logische stap.
De staat komt op afstand te staan. Mediasector wordt gezien als een groeisector, dus de overheid wou
ook (in die neoliberale gedachte) op de bal spelen en kansen geven om te groeien!
1.1.1. EERSTE FASE; DE MONOPOLIEJAREN
De monopoliejaren
PUBLIEKE OMROEP = ENIGE
Spectrumschaarste = legitimerend
argument
PSB ingevuld als emancipatorisch project
Technologische ontwikkelingen laten massacommunicatie toe, maar beperkt. DUS: monopolie
à Geen audiovisuele markt; 1 omroeppubliek
• Spectrum schaarste
• Emancipatorisch project
• Politieke maximalisatie
Emancipatorisch project: je krijgt een publieke omroep die eigenlijk afhankelijk is van het spectrum. Die
FM-band is nodig om te kunnen uitzenden en er was niet genoeg frequentie beschikbaar. Dus wilden ze
enkel publieke omroep daarop laten uitzenden. Maar er waren ook veel privé spelers die dat wilden.
Dus men wilde het monopoliseren. Men zag ook wel de impact van die radio, en dus voor een stuk ook
politieke controle op die media. Van bij het begin kon je zeggen dat is een statuut van moderniteit, idee
van de verlichting, maakbaarheid van de mens, ontplooiing van de mens, cultureel verrijkt worden,
opgevoed worden, … Dat zit daar allemaal heel hard in. Als je kijkt naar adagium van de BBC, eerste
credo is: to inform, to educate en to entertain.
Als we spreken over modernistische insteek, werd dat gekoppeld aan een aantal kernwaarden.
• Universaliteit en diversiteit: breed bereik en diensten/programmering voor specifieke
doelgroepen. Het gaat om publieke omroep, dus die moet overal technologisch beschikbaar zijn.
Die golven, dus programma’s, moeten overal beluisterd kunnen worden. Maar ook diversiteit in
de programma’s zelf; want ze moeten er zijn voor iedereen. Voor specifieke doelgroepen,
algemeen belang, … diversiteit in programma’s en doelgroepen die te bereiken zijn.
7
, Die diversiteit was zelfs verankerd in organisatiestructuur. Belangenverenigingen, politieke
partijen, … hadden allemaal zendtijd. Het was allemaal ook verzuild. Je cultureel leven was dus
onderdeel van een zuil, welke krant je leest bv. In het begin zag je die verzuiling ook in het
publieke omroepmodel. Later stillekes aan van afgestapt.
• Holistisch: brede mix in genres, programmering en diensten: to inform, educate and entertain.
Een brede mix in genres en programma’s. Idee van 1 en 1 is drie. Als je veel mensen wil bereiken
voor je nieuwsuitzendingen, moet je zorgen voor die programma’s die veel mensen halen voor
en na de nieuwsuitzending. VRT met dagelijkse kost, blokken, nieuws en thuis is een heel goede
‘trein’. Dat idee is nu wat problematisch aan het worden, doordat het lineair
programmeermodel op de helling komt te staan.
• Onafhankelijkheid (van commerciële en politieke invloeden) à geeft een apart statuut
• Accountability: Mogelijkheid tot verantwoording afleggen (transparantie). De publieke omroep
heeft een taak, maar die moet daarover ook verantwoording afleggen.
Algemene kenmerken publieke omroep in monopoliejaren;
• Gecentraliseerde instellingen
• Aanvankelijk pluriformiteit verankerd
• Sterk bureaucratisch en gepolitiseerd
• In Vlaanderen aanvankelijk 1 Belgische organisatie (NIR)
• Verschillende modellen in Europa, maar basiskenmerk was omroepmonopolie ó model VS à
politieke keuze
• Zendtijd toegekend aan zuilen, politieke partijen, geloofsgemeenschappen
Aanvankelijk waren die publieke omroepen vrij snel grote organisaties. WO speelt daar belangrijke rol
in. Sterk bureaucratisch en nauwe banden met politiek. Tot op zekere hoogte was publieke omroep de
spreekbuis van de politiek. Groot verschil met VS, waar publieke omroep heel klein was en niet met
holistisch idee inzat. Was heel geliberaliseerde mediamarktinzet.
1.1.2. TWEEDE FASE; LIBERALISERING VAN HET OMROEP LANDSCHAP
Liberalisering omroep-landschap
De monopoliejaren Ontstaan productiesector en
PUBLIEKE OMROEP = ENIGE commerciële televisie
Spectrumschaarste = legitimerend Spectrumargument valt weg
argument Legitimiteitscrisis voor publieke
PSB ingevuld als emancipatorisch omroepen in heel Europa
project Publieke omroep als concurrent
Dus afbreken publieke omroepmonopolie werd opnieuw gelegitimeerd en in vraag gesteld op basis van
technologische argumenten.
8
,1.1.2.1. LIBERALISERING
• Technologisch meer mogelijk: kabel, satelliet à druk op omroepmonopolie
• Economisch/markt à evolueren naar een Single Market
• Liberalisering van dienstensectoren, terugdringen overheid
• Afbouwen/terugdringen instrumenten van de verzorgingsstaat
• Introductie management en performantie in overheidsinstellingen
• Postmodernisme en consumentensoevereiniteit
Je krijgt commerciële tv, want het idee van schaarste valt weg door technologische mogelijkheden.
Meer technologische dragers (satelliet, kabel, ...). Meer argumenten om private spelers te laten
opereren. Men had ook wel de VS bezig gezien, dat zo dynamisch was, veel concurrentie,
productiesector, … Men wilde dat ook. Publieke omroep werd toen in een ondergeschikte rol geduwd
en kreeg concurrentie.
Op economisch vlak krijg je natuurlijk ook de evolutie naar een single market. In ‘80 krijg je de
overgang naar de eenheidsmarkt. We moesten een eengemaakte markt worden tegen ‘92. In
bepaalde landen zijn dan bv. het spoor of de post geliberaliseerd. Je krijgt een terugdringen van de
overheid in publieke instrumenten. Men wilde die instrumenten beknotten. Deels uit ideologisch
idee, maar ook omdat het crisis was en men wilde besparen. Je krijgt ook de introductie van
management in overheidsbedrijven. En voortaan moesten overheidsbedrijven ook performant
worden, aantonen wat ze met hun middelen deden etc. ook vaak omdat ze de enigen waren.
1.1.2.2. OPDRACHT EN ORGANISATIE BLIJVEN OVEREIND
• Televisie zonder Grenzen: 1989 à liberalisering
• UK: jaren ‘50; Peacock 1986; Frankrijk: 1986; Vlaanderen: VTM in 1989
• Publieke omroep sterk in vraag gesteld, maar in de meeste Europese landen blijft ze wel
overeind
• Intrede van het ‘marktfalenargument’ ter verdediging van publieke omroepen
• Maar: legitimiteitscrisis bij de publieke omroep!
In ‘89 komt de eerste Europese richtlijn m.b.t. de mediasector (Televisie zonder grenzen) en
daardoor is toestemming gegeven aan landen om private mediaspelers toe te laten. Interessant dat
het nergens de afschaffing van publieke omroep heeft veroorzaakt. Maar publieke omroep krijgt wel
problemen en commerciële omroep krijgt super veel aandacht. Dan had je ook de intrede van het
marktfalenargument in verdediging van de publieke omroep. D.w.z.; op een bepaald moment wordt
de publieke omroep geconfronteerd met concurrentie en worden in vraag gesteld. Commerciële
omroepen vragen zich af waarom de publieke omroep nog in stand wordt gehouden met dat
belastinggeld, want zij trekken wel het vele volk. Hoe groter de publieke omroep, hoe minder
advertentiegeld zij kunnen halen… En publieke omroep, academici en overheid zeggen, dat klopt
maar voor een stuk, want als je de markt gaat laten spelen, gaan programma’s over educatie, cultuur,
nieuws, of programma’s die gewoon duur zijn om te maken, of weinig kijkers halen, gaan die niet
meer aan bod komen in de markt. Dus publieke omroep moet er zijn omdat de markt anders faalt in
de diversiteit.
9
, 1.1.2.3. LEGITIMITEITSCRISIS OP NIVEAU VAN OPDRACHT EN ORGANISATIE
• Gebrekkige kennis van het publiek
• Sterk gebureaucratiseerde instelling
• Sterk gepolitiseerde instelling
• Aanbod was tot dan toe paternalistisch ingevuld à gebrekkige afstemming noden en
behoeften mediagebruiker
Bij de VRT had men weinig kennis van het publiek, wie dat was. De programmeringsstrategieën
waren horizontaal; elke avond hetzelfde en verticaal; het feit je een treintje hebt, dat uw mensen
hele avonden gekluisterd blijven. Men wist niet wat publiek verwachtte, er was geen sprake van
merken, marktonderzoek, … heel weinig inzicht in publiek dus.
• 1990°: BRTN à invoering kijk en luistergeld ipv dotatie + oprichting van de VAR
• 1995: McKinsey-rapport
• 1996: Minidecreet en Maxidecreet met grondige hervormingen
• Grondige hervorming op het niveau van de opdracht, organisatie, aanbod
Bij ons in ‘90 krijg je eerste veranderingen, BRTN, die dan kijk- en luistergeld gaan invoeren i.p.v.
dotatie. Ze gaan een rechtstreeksere band met het publiek maken, zodat ze weten wat ze in ruil
krijgen voor dat beperkt bedrag. Heb je nog in veel landen à licence fee. Je krijgt ook de oprichting
van de VAR, de reclameregie van de VRT. Zij gaan alle reclameslots verkopen als aparte organisatie,
ze gaan dus het aanbod commercialiseren. In ‘95 heeft de overheid dan nog gezegd van; “ja we
hadden de intrede VTM en een week later was het marktaandeel van de VRT gehalveerd…” Publieke
omroep zat dus in het slop. Dus de overheid wilde een groot rapport bestellen bij een consultant
McKinsey heeft toen een vernietigende analyse van de BRT gemaakt, waardoor er grote
hervormingen moesten komen indien ze nog wilden meedraaien in het mediasysteem. Er kwamen
dus twee decreten als gevolg. Minidecreet; eerste decreet met high urgent aanpassingen,
maxidecreet; meer grondige hervormingen. Op niveau van opdracht, aanbod en organisatie.
2) Aanpassingen
• Politiek op afstand;
o Naamsverandering VRT (Vlaams)
o Kreeg speciaal statuut, naamloze vennootschap; overheid is de enige aandeelhouder
en ziet toe op de opdracht, en die is voor het publiek nut.
o Krijgt expliciete opdracht en die wordt beargumenteerd in de beheersovereenkomst
om de vijf jaar.
o Directeur-generaal werd gedelegeerd bestuurder, dus er kwam een
managementstructuur. Was niet meer iemand die uit het huis komt, maar iemand
extern, een CEO die uit bedrijfsleven komt. Bert de Grave.
o Scheiding van raad van bestuur en directiecollege; voordien had je dat meer verweven.
Men wilde de politiek op afstand brengen, dus men heeft die raad geïnstalleerd. Die
10
