Mijn samenvatting van het keuzevak “Rechtseconomie” is van het jaar . Zowel het boek, de powerpoint, eigen notities van in de les, uitgewerkte oefeningen en voorbeeldvragen zitten erin vervat. Prof: Ben Depoorter.
• Praktisch
o Spreekuur: op afspraak (ben.depoorter@ugent.be)
o Assistent: Ruben Korsten (ruben.korsten@ugent.be)
o Examenplanning, andere praktische zaken: Nancy Vanhuffel (nancy.vanhuffel@ugent.be)
• Examen
o Gesloten boek
o Korte vragen
▪ Kennis van begrippen/termen
▪ Concepten
▪ Toepassing van begrippen: lesnota’s !!
HOOFDSTUK I. INLEIDING EN METHODE
• Rechtseconomie versus traditionele rechtswetenschap
o Traditionele studie van het recht (doctrine)
▪ Wat is de inhoud van wetgeving en rechtspraak: begrip
▪ Hoe passen we bestaande wetgeving en rechtspraak toe op een feitenkwestie/dispuut:
redenering bij analogie
▪ Wetgeving = wil van de wetgever, “woorden”: interdisciplinaire benadering van het recht
▪ Studie van het recht: achterhalen van de betekenis van de woorden, zoektocht naar de verbanden
met voorafgaande wetgeving, interne consistentie achterhalen, wil van de wetgever
Onderscheid tussen rechtseconomie en traditionele rechtswetenschap. De traditionele studie van het recht is wat
men de doctrine noemt, het recht wordt dan bestudeerd vanuit de geldende doctrine. Men gaat de inhoud van
wetgeving en rechtspraak bestuderen en men probeert deze te begrijpen en verbanden te doorgronden. Men
probeert een expert te zijn over de inhoud en de toepassing van wet en rechtspraak door naar analogie te
redeneren. Het voornaamste onderscheid tussen de rechtseconoom en de traditionele rechtswetenschapper is dat
de econoom vooral geïnteresseerd is in de werking van het recht in de maatschappij, de wisselwerking tussen recht
en maatschappij. Men gaat zich daarbij bezighouden met het gedrag van individuen (gedragswetenschap) en men
probeert te verklaren hoe het gedrag van individuen informatie aandraagt die men kan nuttigen bij het opstellen
van wetgeving. Wat kan men leren over het menselijk gedrag dat nuttig is voor de wetgever?
o Rechtseconomie: wat is de maatschappelijke werking van het recht?
▪ De wisselwerking tussen recht en maatschappij: beïnvloeding van het gedrag door het recht
➢ 1. Voorspelling op basis van assumpties (voorspellen)
➢ 2. Beschrijving door middel van empirisch onderzoek (meten)
➢ 3. Beoordeling op basis van de doelstellingen (beoordelen)
Men wilt enerzijds informatie aandragen aan de wetgever over hoe mensen zich gedragen en hoe dat in feite tot
een betere wetgeving en rechtspraktijk kan leiden. Het tweede onderdeel is dat men als sociale wetenschapper
ook bepaald gedrag gaat voorspellen. Rechtseconomie is één tak binnen de gedragswetenschappen waarbij het
recht wordt bestudeerd als beïnvloeding van het gedrag. De voorspellingen op assumpties over het gedrag zoals
werd bestudeerd in de psychologie, sociologie en ook economie. De wetenschapper voorspelt of een wetgeving
nuttig zal zijn in het licht van haar doelstellingen. Interdisciplinair werk over het recht neemt het recht als
1
,onderwerp en heeft een belangrijke meerwaarde omdat men empirisch dmv die methoden kan nagaan of
wetgeving zijn doeleinden al dan niet bereikt want de wetgever heeft altijd een maatschappelijk sociale doelstelling.
De derde tak is een waarbij men beoordeling gaat verrichten. Dat is de kern van het interdisciplinair werk en zeker
specifiek wat betreft rechtseconomie. Alle voorbeelden die worden gegeven doorheen de cursus heen zullen dan
ook beantwoorden aan deze kern.
Defensieve geneeskunde
Voorbeeld over de wisselwerking tussen recht en maatschappij: de rechtseconoom gaat verder dan het louter
bestuderen van het recht, men gaat de gevolgen bekijken. Op een bepaald moment in de maatschappij stelde men
vast dat artsen meer en meer gebruik maakten van wat men noemde defensieve geneeskunde. Het gaat dan over
de situatie waarbij artsen teruggrepen naar behandelingswijzen die het meest veilig waren, maar vaak minder
efficiënt. De grote risico’s werden dus vermeden maar dit niet altijd in het voordeel van de patiënt. Voorbeeld:
stijging van het aantal keizersneden wegens een stijging van de medische aansprakelijkheid => publieke tendens
waarbij medische nalatigheid steeds scherper beoordeeld werd en dat bevond zich terug in de rechterlijke
uitspraken. De meerkost vond niet alleen zijn weg naar de nalatige artsen die veroordeeld werden, maar ook de
gemiddelde kost en risico van de gynaecologen ging omhoog waardoor dit een effect had op de
verzekeringsmaatschappijen. Geneeskundigen grepen terug naar de keizersnede omdat dit een veilige manier was
in de zin van de overleveringskansen van de patiënt of het mislopen van andere zaken. Zonder wetenschappelijke
onderbouw greep men dus terug naar defensieve geneeskunde en dit omwille van de verhoging van
aansprakelijkheid en verzekeringspremies.
Dit is een mooie illustratie van hoe het recht maatschappelijke wijzigingen teweeg kan brengen. Door de zware
bestraffingen kreeg men in de VS zelfs het fenomeen dat de slimste studenten geen chirurg wouden worden. De
meest populaire richting voor de topstudenten was toen dermatologie en dat was mogelijk ook een sociale kost
van de toen heersende excessieve rechtspraak. Dat leidde tot heel wat publieke commotie wanneer de
interdisciplinaire wetenschappers dit verband aantoonden. Gevolg: ‘tort reform’: hervorming van het
aansprakelijkheidsrecht met het opleggen van ‘caps’ of maximumvergoeding voor het begaan van medische fouten.
DUS zware bestraffingen hadden invloed op het gedrag van geneesheren waarna de wetgeving werd aangepast en
zo is het een constante wisselwerking tussen recht en maatschappij.
Conclusie: de term defensieve geneeskunde slaat dus op het feit dat er allerlei onderzoeken gedaan en aangevraagd
worden zonder dat daar een medische reden voor is. De angst voor aanklachten is daar de belangrijkste reden voor.
▪ Rechtseconomie: wat is het effect van wetgeving/rechtspraak?
➢ Beschrijvend: theorie + empirisch
➢ Voorschrijvend: is de wetgeving/rechtspraak efficiënt?
➢ Studie: nagaan of het de doelstellingen zal bereiken (theorie) of bereikt (empirisch)
❖ Hoe? => door toepassing van de economische wetenschappelijke methode op
juridische fenomenen
❖ Voorbeeld: wat is het gevolg van verbod of reclame door advocaten?
2
, ✓ Empirisch vastgesteld dat waar reclame maken was toegestaan advocaten
goedkoper waren
✓ Vooral voor jonge advocaten is dit positief want zij hebben nog geen
naamsbekendheid >< in België is dergelijke reclame verboden en dat maakt
het moeilijker voor kleinere kantoren om door te breken want zij hebben meer
last met de prijsconcurrentie op de markt
• Nut van rechtseconomisch perspectief
o Drie actoren
▪ Wetgever: bij opstellen van wetgeving
Wetgeving beantwoordt aan maatschappelijke eisen en dus is het nodig om na te gaan of wetgeving zijn doelstelling
heeft bereikt (ex post), maar ook voorafgaand aan het invoeren van wetgeving dient te worden nagegaan of men
mag verwachten dat wetgeving zijn doelstellingen zal bereiken (ex ante). Een variatie hierop is de kosten-
batenanalyse van wetgeving: wat zijn de kosten voor de maatschappij en wat zijn de verwachte baten?
Collectieve vorderingen tot schadevergoeding voor
consumenten / Class action law suits
Voorbeeld: collectieve vorderingen tot schadevergoeding. Het heeft heel lang geduurd vooraleer België dergelijke
wetgeving heeft ingevoerd en dat was bizar want de meeste buurlanden hadden dat reeds gedurende enkele jaren.
Een collectieve schadevergoeding is een proces dat wordt ingesteld door één of meerdere advocaten waarbij een
grote groep aan schuldeisers wordt vertegenwoordigd. In zo een geval worden de eisen gebundeld en dat idee vond
men gedurende lange tijd in België vrij bedenkelijk. Dat is dan uiteindelijk gewijzigd omdat rechtseconomen de
effecten en de functie van collectieve schuldvorderingen aangeduid hebben, zij vormen een belangrijk instrument
om rechtvaardigheid in de maatschappij te verhogen. De druk van de lobbygroep van advocaten werd weerstaan
want rechtseconomisch werd aangetoond dat er een wisselwerking bestond tussen collectieve vorderingen tot
schadevergoeding en de maatschappij. Zo kan de schade bijvoorbeeld €1000 bedragen maar de gerechtskosten zijn
vaak veel hoger dus gaat men als rechtszoekende niet naar de rechtbank want dat zou irrationeel zijn. Dit is wat
men noemt een ‘negative value suit’: rechtszaak met een negatieve verwachte waarde, men is zeker dat men
€1000 zal krijgen als men de rechtszaak aanspant maar men is ook zeker dat de gerechtskosten dat bedrag gaan
3
,overschrijden. Dat is een maatschappelijk probleem omdat er geen prikkel gecreëerd wordt om de schade in de
toekomst te gaan vermijden, voorzichtigheid wordt niet aangemoedigd wanneer kleine schadeclaims niet worden
ingesteld. Maatschappelijk is er een grote meerkost indien vele individuen die kleine schadeclaim niet instellen en
dat zijn situaties waarbij er geen schadevorderingen komen. De toegevoegde waarde van de collectieve
schadevorderingen laten dan toe om voor één of meerdere advocaten alle kleine schadeclaims te bundelen
waardoor er niet langer een rechtszaak zal zijn met een negatieve verwachte waarde. Waarom niet? => verwachte
baten overschrijden de kosten van het proces. Stel dat men 1000 zo een rechtszaken bundelt dan is de absolute
winst gelijk aan €1.000.000 terwijl de gerechtskosten dit niet zullen overschrijden. Men krijgt dus een rechtszaak
met vergoeding en dus responsabilisering van de dader.
▪ Rechter: toepassen van wetgeving
Rechtspraak is het proces waarin door een rechter een oordeel wordt gevormd over een rechtszaak. De rechter
spreekt recht door een rechterlijke uitspraak te doen die bindend is voor de partijen die betrokken zijn bij de
rechtszaak. Wat betreft de rechters? => ook bij rechtspraak is rechtseconomie belangrijk en nuttig want rechtspraak
gaat meestal over nieuwe juridische vragen. Vaak komt daarin een moeilijke interpretatievraag naar boven. Er zijn
een aantal heel klassieke rechters die gewoon zullen kijken naar de bewoording en de analogie van de wetgeving
en niet obv het doel. De meer geavanceerde rechters die een meer open kader hebben, doen dat echter wel. Zo
kan men in feite als jurist in de rechtbank vaak voordeel halen door een betoog te houden dat een bepaalde
interpretatie van de wet het meest in lijn ligt met de bedoeling van de wet en de maatschappelijke doelstelling
ervan. Dit kan men dan doen door te verwijzen naar het gedrag van individuen dus ook in de rechtbank zijn
interdisciplinaire argumenten heel nuttig.
➢ Rechtspraak verduidelijkt wetgeving (taal), toepassing op nieuwe situaties (nieuw recht),
beïnvloedt het gedrag van individuen (ex-ante effect en niet louter verdelend)
➢ Voorbeeld: ‘cybersquatting’
Voorbeeld: fenomeen in de jaren ‘90 bij de opkomst van het internet was
‘cybersquatting’ => registeren van een domeinnaam die identiek of
gelijkaardig is aan een merk, handelsnaam, familienaam of elke andere
benaming die iemand anders toebehoort zonder zelf een legitiem recht
of belang op deze benaming te hebben en met als doel schade toe te
brengen aan een derde of er onrechtmatig voordeel uit te halen. Het komt
er dus op neer dat men onrechtmatig domeinnamen gaat registreren en
dit veronderstelt kwade trouw.
Cybersquatting werd bij de opkomst van het internet vooral gebruikt om domeinnamen te registreren met als doel
deze later duur te verkopen aan de betrokken personen of ondernemingen. Door het grijpen van domeinnamen
4
, werd er enkel negatieve waarde gecreëerd, er was geen enkele baat voor de maatschappij. Het was met andere
woorden puur opportunistisch gedrag zonder meerwaarde en werd door de rechtspraak als een soort van diefstal
aanzien. De rechter heeft dat opgelost en de wetgever heeft op basis daarvan een aantal wetten uitgevaardigd
waardoor men enkel bedrijfsnamen kan registreren indien er effectief een ondernemingsactiviteit wordt
uitgeoefend. Dat is dus een voorbeeld waarbij de wetgeving onvoldoende was, maar werd gekeken naar de
wisselwerking.
▪ Jurist en advocaat: toepassen van wetgeving
Zal men door de interpretatie van de wetgeving een correct doel bereiken? => jurist kan aanvoeren dat een bepaald
argument in het eigen voordeel beter aansluit bij het doel van de wetgeving.
Voorbeeld: eiser stelt interpretatie A voor van de
wetgevende bepaling en verweerder stelt interpretatie
B voor. Als jurist kan men de rechter aansporen om te
beslissen in functie van de gevolgen voor de
maatschappij en dat noemt men dan het ex-ante effect
van wetgeving en rechtspraak => gaat niet over welke
partij wint, maar hoe de wetenschap van de uitkomst
het maatschappelijk gedrag zal beïnvloeden.
Ander voorbeeld: verbod of reclame van advocaten. De vraag is niet of het slechte of goede reclame is, maar wel
wat het maatschappelijke gevolg is van een verbod op reclame. Wanneer een belangenorganisatie tegen iets is, is
het altijd goed om daarover achterdochtig te zijn want het zijn vaak de ondernemingen die als grootste spelers al
het meeste macht hebben. Wat is het gevolg van verbod of reclame door advocaten? => eerste bevinding was dat
advocaten goedkoper waren wanneer reclame toegestaan werd, rechtspleging was duurder wanneer reclame
verboden was dus voor de maatschappij is reclame door advocaten een goede zaak. Voor de advocaten zelf was
het afhankelijk van hoe men was als advocaat: reclame was vooral belangrijk voor beginnende advocaten zonder
naambekendheid. Reclame is dan ook nuttig om zichzelf bekend te maken en om prijsconcurrentie te voeren indien
dat toegestaan is dus een verbod tot reclame door advocaten is niet louter een esthetische vraag maar heeft wel
degelijk invloed op de toegang tot justitie en op die manier ook op heel wat andere rechtstakken.
o ‘Old’, ‘New’ en ‘Newest’ Law & Economics
Geschiedenis van de rechtseconomie bevat drie belangrijke momenten: (1) jaren 1960 gaat over de doorbraak,
momenten waarbij voor het eerst economen zich op het gebied van het recht bevonden en fundamentele inzichten
hebben aangebracht die leidden tot heel wat wijzigingen; (2) jaren 1980 gaat over de aanvaarding van de nood aan
5
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
√ Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper ugentstudent56. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,49. Je zit daarna nergens aan vast.
