Samenvatting boek
Inhoudsopgave
Inleiding........................................................................................................................................................ 5
Situering...............................................................................................................................................................5
Herstel van verslaving..........................................................................................................................................5
Terminologie........................................................................................................................................................6
Hoofdstuk 1: verslaving in de 21ste eeuw: actuele visies en theorievorming.....................................................7
Waarom gebruiken we middelen?.......................................................................................................................7
Gevolgen van gebruik...........................................................................................................................................7
Wat is een verslaving?.........................................................................................................................................7
Verslaving vanuit neurobiologisch perspectief: motivatie, zelfregulatie en stress..............................................8
Neurobiologische systemen betrokken bij verslaving.....................................................................................8
Neurobiologische fasen in de ontwikkeling naar verslaving...........................................................................8
Natuurlijk verloop van verslaving.........................................................................................................................8
Kwetsbaarheden voor overgaan van gebruik naar problematisch gebruik.........................................................8
Kwetsbaarheden voor evolutie naar chronisch gebruik.......................................................................................8
Behandeling van verslaving.................................................................................................................................9
Actueel.............................................................................................................................................................9
Toekomst.........................................................................................................................................................9
Gebruik en verslaving in de toekomst..................................................................................................................9
Conclusie...............................................................................................................................................................9
Hoofdstuk 2: herstel van verslaving: achtergrond en situaring......................................................................11
Herstel................................................................................................................................................................11
Ontstaan van het herstelparadigma binnen de geestelijke gezondheidszorg..............................................11
Ontstaan van het herstelparadigma binnen de verslavingszorg...................................................................11
Definitie en belangrijke elementen van (persoonlijk) herstel.......................................................................11
Herstelkapitaal...................................................................................................................................................12
Herstelondersteunende hulpverlening...............................................................................................................12
Herstel in een niet vrijwillige context.................................................................................................................13
Conclusie............................................................................................................................................................13
Hoofdstuk 6: Herstelondersteunend werken binnen de ambulante verslavingszorg......................................14
Inleiding..............................................................................................................................................................14
Het biopsychosociale model..........................................................................................................................14
Een brede invulling van herstel.....................................................................................................................14
Ambulante verslavingszorg................................................................................................................................14
Troeven die herstelondersteunend werken faciliteren.................................................................................14
Ervaren drempels en barrières die herstelondersteunend werken bemoeilijken........................................15
Inspirerende methodieken en geen link met kernelementen van een herstelondersteunende benadering.....16
, Open Consult: een laagdrempelige benadering van personen met een chronische alcoholverslaving.......16
Spuitenruil en herstelondersteunend werken..............................................................................................16
Ondersteunend werken door intersectoraal samenwerken: cliënt overleg en zorgpaden..........................17
Samenwerking met andere sectoren: de praktijk van het algemeen welzijnswerk.....................................18
Uitdagingen voor de ambulante verslavingszorg..............................................................................................18
Vertrek vanuit een integrale benadering op ondersteuning.........................................................................18
Zet in op ervaringskennis als gelijkwaardige bron van kennis......................................................................18
Ga vraag- en leefwereld gericht te werk.......................................................................................................19
Zet in op structurele barrières om stigmatisering en discriminatie tegen te gaan.......................................19
Conclusie............................................................................................................................................................19
Hoofdstuk 7: residentiële behandeling van verslaving en herstel..................................................................20
Inleiding..............................................................................................................................................................20
Residentiële behandeling...................................................................................................................................20
Historiek.............................................................................................................................................................21
Ontstaan van de residentiële verslavingszorg op het eind van de jaren zestig............................................21
Oprichting van gespecialiseerde zorgeenheden voor drugsverslaafden......................................................21
Aanpassingen van het zorglandschap als reactie op de hiv/aidsepidemie...................................................21
Aard en omvang van residentiële behandeling..................................................................................................21
Therapeutische gemeenschappen (TG).........................................................................................................22
12- stappen/Minnesota model......................................................................................................................22
Cognitieve gedragstherapie (CBT).................................................................................................................22
Gecombineerde behandelingen....................................................................................................................23
Geplande behandelduur in residentiële zorgprogramma’s..........................................................................23
Behandelelementen in residentiële zorgprogramma’s......................................................................................23
Intake assessment.........................................................................................................................................23
Handelingsplanning.......................................................................................................................................24
Behandelingsproces.......................................................................................................................................24
Continuïteit van zorg.....................................................................................................................................24
Conclusie............................................................................................................................................................25
Hoofdstuk 8: Herstelondersteuning voor drugsgebruikers in contact met justitie..........................................26
Inleiding..............................................................................................................................................................26
Hulpverlening binnen een strafrechtelijke context............................................................................................26
Doorverwijzing naar de hulpverlening onder drang is beter dan geen behandeling...................................26
Herstel in beweging: toenemende aandacht voor herstel en wetenschap, beleid en praktijk..........................27
Het stopproces met drugsgebruik en criminaliteit: verweven processen....................................................27
Een ruimere benadering van herstel ook binnen het strafrechtelijk beleid.................................................27
Aanbevelingen....................................................................................................................................................28
Onderzoek naar herstel en desistance kunnen van elkaar leren..................................................................28
Investeer in stigmareducerende initiatieven en betrekt de gemeenschap..................................................28
Focus op sterktes: een centrale plaats voor ervaringsdeskundigheid..........................................................28
Conclusie............................................................................................................................................................28
Hoofdstuk 9: Nazorg en continuïteit van zorg: de complementaire kracht van ervaringsdeskundigheid en
zelfhulp....................................................................................................................................................... 30
Inleiding..............................................................................................................................................................30
Nazorg en continuïteit in de verslavingszorg.....................................................................................................30
Motivatie tot deelname aan nazorg en de introductie van sociale media........................................................31
, Familiegroepen: het betrekken van significante anderen..................................................................................31
Ervaringsdeskundigheid als complementaire bron in de verslavingszorg.........................................................32
Zelfhulpgroepen als sociale steun......................................................................................................................33
Conclusie............................................................................................................................................................33
Hoofdstuk 10: de ervaringen van het sociaal netwerk met betrekking tot het herstelproces van een naaste. 34
Het ontstaan van een bredere kijk op het sociaal netwerk................................................................................34
Familiale relaties onder druk door drugsgebruik...............................................................................................34
Stress-strain-coping-support model..............................................................................................................34
De ervaringen van significante andere met betrekking tot het herstelproces van een naaste.........................35
Iemand aanmoedigen....................................................................................................................................35
Iemands mogelijkheden versterken..............................................................................................................35
De controle teruggeven.................................................................................................................................36
Betrokkenheid van familie.............................................................................................................................36
Interventies....................................................................................................................................................36
Personen met een psychische kwetsbaarheid..............................................................................................36
Conclusie............................................................................................................................................................36
Hoofdstuk 11: ondersteuning en behandeling van personen met een dubbele diagnose...............................38
Achtergrond.......................................................................................................................................................38
Persoonlijk herstel vanuit het perspectief van personen met een dubbele diagnose........................................39
Implicaties voor behandeling.............................................................................................................................39
Conclusie............................................................................................................................................................40
Hoofdstuk 12: ondersteuning en behandeling van personen met een verstandelijke beperking die middelen
gebruiken.................................................................................................................................................... 42
Achtergrond.......................................................................................................................................................42
Uitdagingen voor de praktijk.............................................................................................................................43
Nood aan screening en assessment..............................................................................................................43
Toegang tot gepaste ondersteuning en behandeling...................................................................................43
Nood aan intersectorale samenwerking.......................................................................................................43
Maatschappelijke uitdagingen......................................................................................................................44
Herstelvisie bij personen met een verstandelijke beperking..............................................................................44
Balans tussen empowerment en controle....................................................................................................44
Hoofdstuk 13: Probleemgebruik en sociaal herstelkapitaal bij personen met een migratieachtergrond.........46
Inleiding..............................................................................................................................................................46
Herstelkapitaal...................................................................................................................................................46
Herstelkapitaal bij personen met een Turkse en Oost-Europese migratieachtergrond in Gent........................46
Sociaal kapitaal..............................................................................................................................................46
Economisch kapitaal......................................................................................................................................47
Menselijk kapitaal..........................................................................................................................................47
Cultureel kapitaal...........................................................................................................................................47
Negatief herstelkapitaal................................................................................................................................47
Conclusie............................................................................................................................................................48
Aan de slag op het niveau van de cliënt........................................................................................................48
Aan de slag op het niveau van de organisaties.............................................................................................48
,Hoofdstuk 14: ondersteuning van ouders met verslavingsproblemen en hun kinderen.................................50
Inleiding..............................................................................................................................................................50
De opvoedingssituatie van kinderen van ouders met een drugsverslaving.......................................................50
Gevolgen voor de psychosociale ontwikkeling...................................................................................................51
Achtergronden en mogelijke oorzaken..............................................................................................................51
Diagnostiek.........................................................................................................................................................52
Behandeling........................................................................................................................................................52
Behandelresultaten............................................................................................................................................53
Prognose.............................................................................................................................................................53
Preventie............................................................................................................................................................54
Conclusie............................................................................................................................................................54
,Inleiding
Situering
Herstel komt meer en meer centraal te staan in de verslavingszorg en
preventie. Herstel is niet gelijk aan abstinentie, herstel is ook mogelijk
zonder behandeling en zorgverantwoordelijkheid mag niet verschoven
worden naar CL en zijn omgeving. We moeten participatie van CL
bevorderen en ervaringsdeskundigen volwaardig betrekken bij alle niveaus
van het interventiesspectrum. Herstelgerichte ondersteuning vereist een
aantal fundamentele veranderingen in het zorgaanbod, waarbij familie,
zelfhulpgroepen en ervaringsdeskundigen een meer prominente rol
krijgen. We dienen ook na te denken over zinvolle dagbesteding,
vraaggerichte ondersteuning en alternatieve financieringsvormen.
Herstel van verslaving
Verslaving is een langdurige en complexe problematiek. Herval is hierbij
eerder regel dan uitzondering. Verslaving gaat gepaard met ernstige
moeilijkheden op verschillende levensdomeinen zoals een slechte
gezondheidstoestand, een beperkt sociaal netwerk, werkloosheid, een
precaire financiële situatie en contacten met politie en justitie. Dus een
kortdurende interventies is meestal te weinig. Herstel houdt dus rekening
met de complexiteit en hervalgevoelige aard van verslavingsproblemen en
met de talrijke manieren van herstel te bereiken. Herstel is dus een
proces.
Klinisch herstel (focus op abstinentie) krijgt heel wat kritiek en dus meer
aandacht naar andere dimensies zoals functioneel, maatschappelijk en
persoonlijk herstel. Persoonlijk herstel wordt gezien als een individueel
veranderingsproces dat plaatsvindt in een specifieke sociaal-culturele
context en dat de motor vormt voor de andere vormen van herstel.
Herstel is dus een proces van persoonlijke groei en ook betrekking heeft
tot andere levensdomeinen. Het uiteindelijke doel is de erkenning van
personen met een verslavingsproblematiek als gelijkwaardige burgers en
de bevordering van hun levenskwaliteit. De aandacht voor persoonlijk
herstel biedt plaats aan de ervaringsdeskundigen naast de professionele
kunde en theoretisch-wetenschappelijke kennis. Men vertrekt ook meer
van de mogelijkheden, vaardigheden en capaciteiten ipv tekortkomingen
of stoornissen. Ten derde is er ook plaats om zelf doelen te kunnen stellen.
ten slotte wordt de focus van individu naar maatschappij gelegd.
Gezien de complexe aard is langdurige ondersteuning en zorgcontinuïteit
heel belangrijk
De andere wegen naar herstel, naast HV, worden gevat onder
“herstelkapitaal”. Er is een onderscheid tussen individueel, sociaal en
maatschappelijk herstelkapitaal. De mate waarin iemand beroep kan doen
op herstelkapitaal blijkt een belangrijke voorspeller van langdurig herstel.
,Terminologie
Personen met een verslaving individu wordt niet gereduceerd tot een
kenmerk en verslaving is slechts een aspect van wie ze zijn.
Middelengebruikers geen opsplitsing tussen alcohol en andere illegale
middelen.
,Hoofdstuk 1: verslaving in de 21ste eeuw:
actuele visies en theorievorming
Waarom gebruiken we middelen?
Het gebruik van psychoactieve middelen is onlosmakelijk met ons mens
zijn verbonden. Ondanks de angsten en regulering pogingen blijft
middelengebruik in bijna alle maatschappijen doorheen alle tijden
aanwezig, wat doet vermoeden dat er, naast de negatieve gevolgen, ook
belangrijke positieve kanten aan gebruik zijn. Reden voor gebruik zijn dan
ook meervoudig bijvoorbeeld het gebruik binnen het kader van een
religieuze of overgangsritueel of medisch gebruik of gebruik als prestatie
bevordering enzovoort. Het gebruik van middelen is dus diep ingeburgerd.
Pogingen om tot een middelen vrije omgeving komen is tot op heden niet
geslaagd.
Gevolgen van gebruik
De gevolgen van middelengebruik zijn breed en treffen zowel individu,
familie als de bredere maatschappij. De negatieve effecten zijn veel
breder dan enkel de effecten op de gezondheid. Het overgrote deel van de
negatieve gevolgen uit zich op professioneel, juridisch en sociaal niveau.
Criminalisering van gebruik heeft in vele landen verregaande negatieve
gevolgen op het leven van gebruikers en hun familie en de bredere
maatschappij.
Wat is een verslaving?
Diagnostische classificaties geven geen onderliggende oorzaken en
causale verbanden weer. Een tweede probleem wat betreft de exacte
definiëring is het gegeven dat gebruik, overmatig gebruik en verslaving
binnen de bevolking een continuüm vormen met een onduidelijke grens
waar normaliteit en pathologie in elkaar overgaan. Ondanks de
moeilijkheden om tot een definitie te komen kunnen we toch enkele
hoofdkenmerken afleiden. Het gaat om een combinatie van psychische
afhankelijkheid (craving), controle verlies, lichamelijke afhankelijkheid, en
lichamelijke, psychische en/of sociale gevolgen van gebruik. Er is een
hypothese dat er veranderingen gebeuren in de hersenenfunctionaliteit en
dit ligt aan de basis van de gedragskenmerken vandaar dat verslaving
wordt beschreven als een brain disorder of hersenziekte maar dit wordt
door een aantal onderzoekers in vraag gesteld omdat elke verandering in
gedragspatronen vertaald wordt in veranderde hersenfunctionaliteiten.
Verslaving wordt door deze onderzoekers gezien als een verstoord
leerproces die resulteert in een belemmering, maar zeker geen
fundamentele breinstoornis van keuze mechanisme.
,Verslaving vanuit neurobiologisch perspectief:
motivatie, zelfregulatie en stress
Neurobiologische systemen betrokken bij verslaving
Men kan mensen wel helpen hun zelfbeheersing te vergroten door te leren
omgaan met triggers, maar het belang van een gunstige leef- en
ervaringsomgeving blijft fundamenteel. Gezonde woonst, zingevende
sociale contacten en de mogelijkheid om een waardengericht leven uit te
bouwen zijn kernfactoren bij het bufferen van negatieve levenservaringen
en bijkomende stress.
Neurobiologische fasen in de ontwikkeling naar verslaving
Vanuit neurobiologisch perspectief kan een onderscheid gemaakt worden
tussen bij fasen: initiatie(hier ervaart men het belonende effect van
verslavende middelen of gokken ), continuering(hier vinden er belangrijke
veranderingen plaats in de hersenen die leiden tot het ontstaan van
craving), onttrekking(wegevallen van gebruik dan
ontwenningsymptomen), terugval(craving staat centraal en stimuli lijken
vaak na een lange periode van abstinentie te leiden tot terugval ) en
gewoontevorming (gebruiken omdat ze het gewoon zijn ).
Natuurlijk verloop van verslaving
Verslaving heeft een chronisch karakter daarom moeten er interventies
ingezet worden gericht op de behandeling van chronische problemen
bijvoorbeeld door assertief outreach.
Kwetsbaarheden voor overgaan van gebruik naar
problematisch gebruik
- Neurobiologische aspecten
- Persoonlijkheidstrekken (ze kunnen zowel protectief zijn als
kwetsbaarheden bevorderen)
- Genetische factoren
- Gen-omgevinginteracties (vooral de interactie tussen genetische
kwetsbaarheid en de omgevingsfactoren die uiteindelijk bepalen of
een aandoening zich uit)
- Omgevingsfactoren
- Aard en wijze van middelengebruik (hoe sneller een stof in het brein
terecht komt, hoe hoger het risico op controle verlies en verslaving)
Kwetsbaarheden voor evolutie naar chronisch gebruik
Globaal spelen vaak dezelfde factoren die een kwetsbaarheid vormen voor
de transitie naar verslaving een rol bij het continueren en verder
chronificeren. Hierbij komen nog de schadelijke gevolgen van het
langdurig gebruik en de daaraan verbonden levensstijl. Middelen kunnen
soms onomkeerbare schade uitoefenen op een brede waaier van
,hersenstructuren. Dit vertaalt zich op een aantal cognitieve functies zoals
inhibitie- en controlemechanismen (nemen af), de functionaliteit van het
beloningssysteem (nemen af), sociale en beloningsgebonden
besluitvormingsmechanismen en metacognities zoals TOM die een
belangrijke rol spelen bij onder meer empathie en het vermogen tot
zelfreflectie en ziekte inzicht. Soms herstellen deze functies zich na
abstinentie maar soms zijn ze ook blijvend. Psychiatrische comorbiditeit is
een belangrijke factor die maakt dat mensen hun problematiek moeilijker
onder controle kunnen krijgen.
Behandeling van verslaving
Actueel
In meeste centra sluit het behandelaanbod nog sterk aan bij de
gedragsprincipes. Voorbeeld in zijn hervalpreventie, motiverende
gesprekstherapie, cognitieve gedragstherapie. Soms worden die
aangeboden in combinatie met farmacotherapie.
Toekomst
Het aansterken van de onderliggende cognitieve functiebeperkingen zal
helpen om ziektebeeld specifieke symptomatische klachten te
verminderen en daarnaast iemand meer veerkrachtig te maken om zijn of
haar leven een betere vorm te geven.
Gebruik en verslaving in de toekomst
Het aantal nieuwe psychoactieve drugs in de toekomst zal enkel maar
toenemen. De productietechnologie wordt steeds beter, goedkoper en
bereikbaarder en de verspreiding onder andere via het internet verloopt
steeds vlotter. Daarnaast bleken meer en meer mensen zich ook te richten
op het gebruik van middelen om hun cognitieve prestaties te verbeteren.
De digitale mogelijkheden geven ook aanleiding tot de nieuwe
verslavingen. Het wordt steeds duidelijker dat digitale prikkels sterk
inspelen op belonings mechanismen en potentieel verslavend zijn. Tot slot
blijken pijn en chronische pijn een groeiende problematiek. Dit loopt
parallel met een steeds groter gebruik van opioïden en niet opioïden
pijnstillers.
Conclusie
We moeten verslaving zien als een interactie tussen genetica,
hersenfunctionaliteit en omgevingsomstandigheden. Wat dit laatste
betreft, blijkt steeds duidelijker dat het opgroeien en leven een moeilijke
levensomstandigheden en bepalende factor is voor het ontstaan en
continueren van psychische en verslavingsproblemen. Echter blijkt
veerkracht belangrijk, behandeling kan helpen om de veerkracht te
verhogen maar voor de heel veel kwetsbare individuen is dit vaak
onvoldoende om hun negatieve leefomgeving om te buigen tot een meer
steunende omgeving. Hier ligt de kracht en de uitdaging van het
herstelondersteunend werken. Zonder een dragend platform waarbij de
, leefomgeving en omstandigheden ondersteunend uitgebouwd zijn, lijkt
behandeling als stand alone intervention weinig kans op duurzaam
resultaat te maken. Het meest wenselijke scenario is wanneer we erin
zouden slagen om in een vroeg stadium jongeren te identificeren met een
verhoogd risico op latere verslaving en bijkomende psychiatrische
aandoeningen.
-
