SAMENVATTING VERBINTENISSENRECHT 2019-2020
0. Situering van het verbintenisrecht
Onder de vermogensrechtelijke of patrimoniale rechten een
onderscheid tussen:
Persoonlijke rechten Zakelijke rechten
Vb. schuldvorderingen, Vb. eigendomsrecht,
persoon t. persoon persoon t. goed
Meer verbintenisrecht Meer goederenrecht
Interne Persoon t. persoon persoon t. goed
werking
Externe Inter partes Erga omnes
werking (relativiteit)*
(tegenwerpelijkheid)
- +3e categorie = ‘intellectuele rechten’
- Externe werking = de mate waarin de rechten tav derden
afdwingbaar zijn.
- Zakelijke rechten: volgrecht: ongeachte in wiens handen de
eigendom van het goed terecht komt, door het volgrecht is een
derde-verkrijger gebonden door de zakelijke rechten die aan het
goed kleven.
- Recht van voorrang: voor de zakelijk gerechtigde van het goed,
is een uitzondering op art. 7 en 8 Hyp.W.: die zegt wanneer het
vermogen ontoereikend is, dat men tss de SE’s pondspondsgewijs
(pro rata) moet gaan verdelen.
- * relativiteit maar wordt gereduceerd door tegenwerpelijkheid
o Tegenwerpelijkheid zegt dat wanneer een contract wordt
gesloten, dat ook impacht kan hebben op een derde =>
het feid dat het contract bestaat tss A en B, kan
impact hebben op C. vb. het kopen v.e. auto met BTW, de
fiscus C zal zodra het ctt bestaat een recht hebben op die
BTW.
o Relativiteit = een overeenkomst geldt enkel tussen de SE
en SA.
- Op basis van het objectief recht (law) kan een
rechtssubject subjectieve rechten (rights) doen gelden.
- Verbintenisrecht is nodig om bepaalde concepten te begrijpen,
maar is tevens onvoldoende, aangezien er teveel afwijkende
wetgeving is.
1
, o Ook europeanisering = het EU-recht dat privaatrechtelijke
regels hetzij bevestigd, hetzij doorkruist.
o & constitutionalisering = de bescherming v.d.
grondrechten die zich ook in het privaatrecht laat voelen.
o Spelen een rol
Algemene opmerking: als het gaat om buitenctt AS: Schade hoeft niet
altijd kosten te zijn! Er minder goed vanaf komen kan ook schade zijn!!
++ Altijd kijken: is er een Straf of schadebeding?? = enkel
bindend inter partes.
Bronnen van het verbintenisrecht
Burgerlijke wetboek
- Parlementaire voorbereidingen vanuit de 19e eeuw, een
inspiratiebron voor nieuwe opduikende vraagstukken.
Bijzondere wetgeving
- Vullen het verbintenisrecht aan of wijzigen het, onder meer ten
gevolge van sociale ontwikkelingen, technologische
vernieuwingen of onder impuls van Europese richtlijnen
- Antidiscriminatiewetgeving = ook belangrijk!
- Wetboek economische recht
- …
Unierecht
- Primair unierecht: brengen rechtstreekse gevolgen tss
particulieren met zich mee
o Vb. mededingingsbeperkende gedragingen of
overeenkomsten => particulieren kunnen zich op het
verbod beroepen, niet alleen voor de nietigverklaring, ook
voor een schadevergoeding.
- Secundair unierecht
Rechtspraak
- Belang voor interpretatie, aanvulling en soms zelfs wijziging van
diverse wetsbepalingen.
- HvC, GwH, HvJ (Luxemburg), EHRM
o Vb. HVJ: verbod om een overdreven concurrentiebeperking
aan een medecontractant op te leggen, of verbod voor een
concessiegever om aan de concessiehouder een
minimumprijs op te leggen…
Algemene rechtsbeginselen
- Vb. ENAC: exceptio non adimpleti contractus: de exceptie van
niet-nakoming, verbod v. rechtsmibruik, verbod van
wetsontduiking…
2
, - !! niet alle adagia!!: quod nullum est, nullum producit effectum:
wat nietig is, brengt geen enkel gevolg teweeg = NEE!
o Ander vb. nemo censetur ignorare legem = iedereen wordt
geacht de wet te kennen = geen ARB!
o GEEN vh schijnmandaat of de goeder trouw!!
Rechtsleer
- Via talloze wetenschappelijke artikelen en annotaties of noten
wordt wetgeving en RS becommentarieerd.
Rechtsvergelijking en Europese beginselen
- Internationaal niveau:
o UNIDROIT: International Institute for the Unification
of Private law = een set van (niet-bindende) Principles of
International Commerical Contracts
o Ook het Weens Koopverdrag v. 1980 => veel invloed op
inhoudelijke bepalingen v. Europese regels.
- Europees niveau
o Tussen 1980 en 2014: tendens om Europees Burgerlijk
Wetboek te ontwikkelen.
o PECL: principles of European Contract law
Verglijkbaar met: Restatment on Contracts door
ALI: American Law Institute
o De Acquis Group publiceerde verschillende boeken mbt
diverse aspecten vh Europees privaatrecht =>
‘restatments’
o DCFR: Draft common frame of references/ ontwerp v.
gemeenschappelijk Referentiekader
o CESL: Common European Sales Law: een
Gemeenschappelijk Europees Kooprecht. (B2B als B2C
relaties)
Probleem op vlak van contracten op afstand gesloten
+ contracten uit de onlinehandel.
Reactie: voorstel v. 2 richtlijnen omtrent ctt op afstand
gesloten + ctt uit de onlinehandel. => Belgische
wetgeving; richtlijn hervormt de regels inzake
consumentenkoop, andere voert regels in voor
contracten tot levering v. digitale inhoud en diensten.
Juridische redenering
- Ook verbintenisrecht is onderhevig aan voortdurende
rechtsontwikkeling, kan gevolg zijn van gewijzigde
waardepatronen mbt gewenste risicoverdelingen of gecorrigeerde
belangenafwegingen, kan ook gevolg zijn van nieuwe
situatietypes
- Kan uitgaan van wet of van rechter.
- Declaratieve theorie vs. Constitutieve theorie (HvC)
3
, o D: rechter wordt toegelaten de gevolgen v. zijn uitspraak te
moduleren in de tijd
o C: men gaat ervan uit dat de rechtspraak rechtsregels tot
stand brengt.
o >< realistische theorie: de rechter en de wetgever
kunnen nieuw recht creëren + beide moeten beleidskeuzes
maken
Vb. rechter: moet vaak belangenafwegingen maken
tss belang v.d. partijen en dat van derden of in het
algemeen belang, daar waar meerdere richtsnoeren
voor handen zijn.
- Ius commune: gemeenschappelijke beginselen die zijn aan te
treffen in de verschillende geldende Europese Rechtssystemen.
- Analyse v. achterliggende documenten kan helpen om een
concrete casus op te lossen en de correcte regel te kiezen.
Verbintenis: begrip en indelingen
Verbintenis
= een rechtsband (vinculum juris) tussen twee of meer personen,
waarbij de ene persoon (schuldeiser of crediteur) t.a.v. de andere
persoon (schuldenaar of debiteur) aanspraak heeft op een prestatie, die
in geld waardeerbaar en in rechte afdwingbaar is.
- In oneigenlijk zin, vaak met een schuld vereenzelvigd (perspectief
SA)
- Schuld is het spiegelbeeld v.e. schuldvordering (perspectief SE)
Schuldvordering
SE SA
schuld
Obliegenheit
= i.t.t. een verbintenis niet gehouden/ gedwongen om een bepaalde
prestatie te leveren, maar verliest wel een aanspraak als hij de last niet
vervult.
Vb. verplichting v.d. schadelijder om alle redelijke maatregelen te
nemen om de schade te beperken.
Vb. plicht v.d. koper om binnen een korte termijn een vordering op
grond van verborgen gebreken in te stellen. (art. 1648 Oud BW)
Natuurlijke vs civiele verbintenis (afdwingbaarheid of
opeisbaarheid)
- Civiele verbintenis = houdt in dat het voorwerp ervan in rechte
door de schuldeiser kan worden afgedwongen indien de SA de
verbintenis niet vrijwillig nakomt
4
, o >< vb. Gentelmen’s agreement: afspraken waarvan de
partijen niet willen dat ze bindend zijn.
- Natuurlijke verbintenis = een juridische verbintenis waarvan
de nakoming niet in recht kan worden afgedwongen (geen
Haftung), maar waarbij de gewetensplicht zo groot is dat de ‘SA’
door uitvoering ervan te kennen geeft dat hij zich door de
verbintenis gebonden acht.
o slechts een zwakkere werking, want kan niet worden
opgeëist => hij heeft het vrijwillig gedaan, dus kan het
achteraf ook niet terugvorderen. (art. 1235, lid 2 Oud BW)
o = degene die het uitvoert gaat een (juridische) verbintenis
aan uit eenzijdige wilsuiting.
o Vb. het onderhouden v.e. familielid, ook al is hij daar
wettelijk of contractueel niet toe verplicht.
o Vb. een verjaarde schuld betalen
Indeling v. verbintenissen
- Intensiteit: resultaat/ uitslag, middel/inspanning of
waarborg/garantieverbintenis
- Voorwerp: dare (geven), facere (doen), non facere (niet doen)
o Belangrijk; rechtstreeks dwang tot nakoming is in principe
uitgesloten voor verbintenissen tot doen + belangrijk
onderscheid voor de regeling betreffende de overdracht van
de eigendom, alsook het risico
- Modaliteiten: eenvoudige verbintenis, verbintenis onder
voorwaarde of termijn
- Regelingen inzake de pluraliteit v. schuldeisers en/ of
schuldenaren: deelbaar, ondeelbaar, hoofdelijk/ solidair en in
solidum verbintenissen.
- In welke mate ondeelbaar met elkaar verbonden?
- Verhouding igv pluraliteit vd prestaties
Bronnen van een verbintenis (OUD BW)
Zie extra samenvatting!
- Art. 1134, lid 1 Oud Bw: relativiteit v.d. overeenkomst!
- Art. 1370 Oud Bw: scharnierartikel
o Somt geen verdere bronnen op en wekt de indruk dat het
een gesloten systeem is. >< in de RS en RL werden ook nog
andere bronnen v. verbintenissen erkend.
Ongerechtvaardigde verrijking of
vermogensverschuiving zonder oorzaak
Eenzijdige wilsuiting of eenzijdige belofte
Rechtmatig vertrouwen.
o = enkel een illustratie v.e. rechtsontwikkeling
5
, - Overlappend systeem? Vb. tegelijk een contractuele wanprestatie
en een onrechtmatige daad – exclusief of alternatief systeem?
o Alternatief: SE vrij kiezen op welke bron hij zich beroept
o Exclusief: sluit de ene bron de andere uit
Beginselen, openbare orde en grondrechten
Richtinggevende beginselen
- Geven een beter inzicht in de toepasselijke beginselen/
rechtsregels.
- Vb. wilsautonomie, contractsvrijheid, bindende kracht (pacta sunt
servanda), consensualisme, relativiteit, goeder trouw, rechtmatig
vertrouwen…
- DCFR: 4 richtinggevende beginselen: vrijheid, zekerheid,
rechtvaardigheid en efficiëntie
- Dragende beginselen of kernideeën die in moeilijke gevallen een
richting kunnen geven of materiële bronnen vh recht, dat niet
belet dat sommige v. die beginselen ook de status ve rechtsregel
kunnen krijgen.
Algemene rechtsbeginselen
- Overspannen rechtsregels of normen van het verbintenisrecht.
- = een correctie op de toepasselijkheid van een regel van objectief
dan wel op de mogelijkheid een subjectief recht toe te passen.
Fraus omnia corrumpit
- Bedrog of oneerlijkheid aanwenden om schade te berokkenen of
winst te behalen
- Het opzettelijk stellen van een foutief handelen, volstaat niet op
zich, er moet een intentie van bedrog zijn, namelijk het doel om
schade te berokkenen of winst te behalen.
- => persoon die bedrieglijk handelt wordt verhinderd zich op de
rechtsregels te beroepen die normaal van toepassing zouden zijn.
- Causaliteitsleer (equivalentieleer): foutief handelende
persoon niet de volledige schade moet dragen indien het
slachtoffer een eigen fout heeft begaan die schade veroorzaakt.
o => gedeelde aansprakelijkheid cfr. Verkeersongeval
dat men extra gas bijgeeft.
o Tenzij de ene partij bedrog heeft gepleegd, dan kan
men zich niet beroepen op de gedeelde
aansprakelijkheid!
- Rechtshandeling die bedrieglijk werd verkregen => geen
uitwerking, noch aan de partijen, noch aan derden tegenwerpelijk.
o => vb. wilsgebrek bedrog >< dwaling; moet verschoonbaar
zijn, bedrog niet!
- De uitwerking mag niet verder reiken ‘dan nodig is om te
verhinderen dat het door bedrog beoogde doel wordt bereikt’
6
,Verbod van rechtsmisbruik (art. 5.7 Nieuw BW)
- Wie een subjectief recht heeft, mag dat daarom nog niet altijd
uitvoeren => men wordt beperkt door het ARB!
- Een persoon mag niet kennelijk buiten de grenzen treden
van hoe een zorgvuldig persoon normaal gebruik zou
maken van zijn subjectief recht. = pater/ mater familias
- Kennelijk => marginale toetsing door de rechter
- Geldt op om het even welk recht, zelfs als het de openbare orde
raakt, van dwingend recht, op een wet steunt, een overtreding
ervan strafrechtelijk kan worden gesanctioneerd…
- Abusieve houding: sommigen leiden daaruit af: vrijheid niet
aan het verbod van rechtsmisbruik kan worden getoetst, wel aan
de algemene zorgvuldigheidsnorm => niet wat HvC vindt!
- Sancties:
o Recht matigen
o Schadevergoeding (art. 1382-1383 Oud BW)
- Specifieke criteria:
o 1. Met de bedoeling te schaden
o 2. Zonder enig belang
o 3. Door het recht te gebruiken met een ander doel dan
waarvoor het recht werd gecreëerd
o 4. Door te kiezen voor een rechtsuitoefening die het meest
schadelijk is voor een ander, terwijl het bij de andere
hetzelfde voordeel heeft voor de houder maar minder
schade voor de andere
o 5. Disproportionaliteit tussen de geleden schade en het
voordeel voor de houder van het subjectief recht.
o (6. Volgens sommigen: met miskenning van de
gerechtvaardigde verwachting van een ander)
!! Als je je op art. 1134, lid 3 kan beroepen, dan moet je deze
wettelijke bepaling als grondslag inroepen, niet het ARB van
verbod op rechtsmisbruik! Omdat een ARB wordt afgeleid uit een
specifieke toepassing.
Vb. Verkopen van sociale woningen en verschillende kopers, in het
contract staat dat je 20 jaar niet mag verkopen, anders moet men een
geldsom betalen = een schadebeding.
Na 17 jaar komt er een echtscheiding tussen de kopers en worden ze
gedwongen om te verkopen, dus contractueel kon men zich op dat
schadebeding beroepen, maar Cass. Heeft gezegd dat dit niet
overeenstemt met hoe een normaal zorgvuldig persoon zou handelen
=> art. 1134, lid 3 Oud BW. => contractenrecht: alle overeenkomsten
moeten ter goeder trouwe worden uitgevoerd.
7
, Verbod van wetsontduiking (fraus legis)
= wanneer een persoon het resultaat dat de wetgever door een
imperatieve rechtsregel wil verbieden, probeert te bereiken door zich te
beroepen op een andere rechtsregel die de handeling schijnbaar wel
toelaat.
- Je moet hier de opzet/ het bedrieglijk omzeilen gaan bewijzen.
Wetsontduiking vs. Rechtsmisbruik
Slaat op een objectieve Slaat op een subjectieve
rechtsregel rechtsregel
Maar subjectieve rechten zijn op objectieve rechten gestoeld.
Wetsontduiking Vs. Veinzing/ simulatie
Partijen willen alle gevolgen van Partijen willen niet de
gestelde handelingen aanvaarden rechtsgevolgen v.d. geveinsde
rechtshandeling
Sanctie:
- Schadevergoeding (art. 1382-1383 Oud BW)
- Nietigverklaring (geheel/ gedeeltelijk)
- Of ook toepassing van de ontdoken wet.
Openbare orde
- Art. 2 oud Bw: men mag geen afbreuk doen aan de wetten die de
openbare orde of de goede zeden betreffen.
- = de wezenlijke belangen van de Staat of van de
gemeenschap betreft of, in het privaatrecht, de juridische
grondslagen vastlegt waarop de economische of morele
orde van de samenleving berust.
- Sanctie:
o Onafdwingbaarheid of onwerkzaamheid = gaat verder dan
nietigverklaring (absolute nietigheid, daarvoor is een
rechterlijke tussenkomst vereist)
- Vb. overeenkomsten van onbepaalde duur moeten te allen tijde
eenzijdig kunnen worden opgezegd = ARB van openbare orde
1. Openbare orde 2. Dwingend 3.Aanvullend
en goede zeden. recht (‘louter’) recht
2. = gebod of verbod, leggen een gedrag op, net als openbare orde
maar gradatieverschil. Onder invloed van het EU-recht is het
onderscheid tussen 1 en 2 aan het vervagen: 1. = algemeen belang 2.
= private belang, in bescherming v.e. bepaald persoon.
8
,Belangrijk verschil in rechtsgevolg: eens een bepaald iemand in een
beschermde positie terechtkomt, vanaf dan kun je er afstand
van doen = bij louter dwingend recht, bij openbare orde is dat niet
mogelijk! Je kunt NIET eerder afstand doen vb. bij het sluiten v.e. ctt
nog geen afstand doen v.d. ontslagvergoeding!
Band tussen schending v.e. bepaling v.h. openbare orde t.a.v. een ctt.
- Kan als de prestatie/ voorwerp v.h. contract ongeoorloofd,
strijdig met 1/2
- Ook de WAAROM = de determinerende beweegreden =
strijdig => nietigheid
Doorwerking van grondrechten
- Vb. recht op leven, recht op eigendom, verbod van foltering…
- Grondrechten = eerder principes die een belangenafweging
behoeven, dan regels met een welomlijnde inhoud.
- Verticale grondrechten: enkel in de bescherming van
rechtsonderhorigen t.a.v. de overheid
- Horizontale grondrechten: kan men inroepen in een
particuliere/ individuele rechtsverhouding
o Rechtstreeks:/ direct horizontale werking: vb.
antidiscriminatiewet: verbod van discriminatie = verbod van
een ongelijke behandeling in ongelijke situaties.
Vaak bijzondere wetgeving!
! De bewijslast kan worden omgedraaid als indicaties
zijn van discriminatie !
Principe = het slachtoffer dient de feiten aan te
voeren die het bestaan van een discriminatie
kunnen doen vermoeden.
Vb. hoteluitbater die opzoek is naar een nieuwe
fitness-uitbater. = hier een fout in de precontractuele
fase, nog geen contract! => bewijslast wordt
omgedraaid; het is de hoteluitbater die de
onbekwaamheid van de mogelijke kandidaat moet
aantonen!
Vb. een clausule in een contract dat
discriminerend is, kan aanleiding geven tot
nietigverklaring vb. ‘je mag niet huwen’ => men
mag op grond van contractuele of
buitencontractuele aansprakelijkheid een
schadevergoeding vorderen.
Rechtvaardiging van discriminatie moet in een
legitiem doel liggen, het moet objectief zijn + de
middelen moeten passend en noodzakelijk zijn voor
het bereiken van het doel.
Ook voor ondernemingen zijn er specifieke
wetsbepalingen die hen beschermen vb. kartelverbod,
verbod van machtspositie…
9
, o Onrechtstreeks: / indirect horizontale werking: via
algemene normen v.h. privaatrecht
Of reflexwerking: komt tot stand doorheen de
toepassing van uiteenlopende open normen.
Sanctionering? = volgens sancties die eigen zijn aan
die open normen.
Vóór en bij het sluiten
Vb. regel dat een overeenkomst geen afbreuk
mag doen aan regelen van openbare orde of
louter dwingend recht.
Vb. de algemene zorgvuldigheidsnorm, art.
1382-1383 Oud Bw
Vb. het algemeen rechtsbeginsel van het verbod
v. rechtsmisbruik in de precontractuele fase
Tijdens de uitvoering
Vb. goeder trouw, art. 1134, lid 3 Oud Bw
Openbare orde en doorwerking van grondrechten kunnen een
inbreuk zijn op de contractsvrijheid
DEEL 2: Overeenkomsten
1. Het leven van een contract: overzicht
Begrip overeenkomst/ contract
10
