,Inhoud
Voorwoord...................................................................................................................................................................6
Studierichtingen......................................................................................................................................................7
Algemene voorwaarden..........................................................................................................................................7
Structuur samenvatting...........................................................................................................................................7
Digitalisering............................................................................................................................................................7
Wat vind je van de samenvatting?..........................................................................................................................8
Begrippen en classificatie............................................................................................................................................9
Begrippen................................................................................................................................................................9
Communicatie en interactie................................................................................................................................9
Axioma’s van Watzlawick....................................................................................................................................9
Indeling in interactievormen op basis van de betrokken partijen........................................................................11
Interacties.........................................................................................................................................................11
Intrapersoonlijke interacte........................................................................................................................................12
Intrapersoonlijke conflicten..................................................................................................................................12
Motivationele conflicten...................................................................................................................................12
Cognitieve dissonatie........................................................................................................................................14
Attributie: causale attributietheorie.................................................................................................................14
attributie: attributiefouten...............................................................................................................................16
Interpersoonlijke interactie.......................................................................................................................................19
vormen van interpersoonlijke interactie...............................................................................................................19
Ruil/uitwisseling................................................................................................................................................19
Conflict..............................................................................................................................................................20
Machtsuitoefening............................................................................................................................................20
competitie.........................................................................................................................................................20
Comformiteit.....................................................................................................................................................21
rolconflicten..........................................................................................................................................................21
Rolpatroon........................................................................................................................................................22
Intern en extern rolconflict...............................................................................................................................22
Modellen voor interpersoonlijke interacties........................................................................................................22
roos van Leary...................................................................................................................................................22
De axenroos......................................................................................................................................................23
Mechanismen die interactie en communicatie beïnvloeden....................................................................................24
Rolpatronen, conformiteit, deviantie....................................................................................................................24
1
, stereotypen en vooroordelen...............................................................................................................................25
frustratie en angst.................................................................................................................................................25
etnocentrisme.......................................................................................................................................................26
Conflicten...................................................................................................................................................................26
Oorzaak en aanleiding...........................................................................................................................................26
Oorzaak en aanleiding......................................................................................................................................26
vormen van conflict naargelang de oorzaak.....................................................................................................27
Escalatiefasen........................................................................................................................................................28
Escalatieladder van Glasl..................................................................................................................................28
Conflicthanteringsstijlen.......................................................................................................................................31
Het model van Thomas en Kilman....................................................................................................................31
Agressie en geweld................................................................................................................................................31
Soorten geweld.................................................................................................................................................31
Einde van een conflict...........................................................................................................................................32
Vonnis (ook wel scheidsrechter of directieve oplossing).................................................................................33
bemiddeling (participatieve oplossing)............................................................................................................33
zelf oplossen.....................................................................................................................................................34
minder constructieve vormen om een conflict te beëindigen.........................................................................35
Begrippen en classificatie..........................................................................................................................................36
Persoonlijkheid.................................................................................................................................................36
Temperament...................................................................................................................................................36
Identiteit............................................................................................................................................................37
Karakter.............................................................................................................................................................37
Constitutie.........................................................................................................................................................37
Denken over persoonlijkheid.....................................................................................................................................37
Het nature-nurturedebat......................................................................................................................................37
Nature/ nativisme tegenover nurture/empirisme...........................................................................................37
Pedagogisch optimisme en pessimisme..........................................................................................................38
Persoonlijkheidstheorieën....................................................................................................................................39
Trekkentheorie: the Big Five.............................................................................................................................39
Psychoanalyse volgens Freud...........................................................................................................................40
Gedragspsychologie: klassieke conditionering.................................................................................................44
Gedragspsychologie: operante conditionering.................................................................................................46
Sociale leertheorie...........................................................................................................................................47
Zelfbeeld................................................................................................................................................................49
Opbouw zelfbeeld.............................................................................................................................................49
Vormen en onderdelen.......................................................................................................................50
2
, Psychische stoornissen.....................................................................................................................................51
Denken over rollen in de samenleving: identiteit....................................................................................................52
kenmerken en indeling..........................................................................................................................................52
De kenmerken van identiteit............................................................................................................................52
de vormen van identiteit..................................................................................................................................53
Geslachtsidentiteit...............................................................................................................................................55
Begrippen..........................................................................................................................................................55
Ontstaan van de geslachtsidentiteit.................................................................................................................55
Factoren die het vormen van een geslachtsidentiteit beïnvloeden.................................................................56
Groepsidentiteit...................................................................................................................................................57
Begrippen..........................................................................................................................................................57
Socialisatie.........................................................................................................................................................58
Invloed op groepsidentiteit...............................................................................................................................60
Culturele identiteit................................................................................................................................................61
Begrippen..........................................................................................................................................................61
Acculturatievormen.........................................................................................................................................64
Verschillende opvattingen over lichaam en lichamelijkheid naargelang tijd en cultuur..................................64
Evolutie van culturele identiteit onder invloed van:........................................................................................66
Asielprocedure in België..................................................................................................................................68
Invloed van groepsidentiteit: conformisme en deviant gedrag...............................................................................69
Omgaan met beïnvloeding...................................................................................................................................69
Vormen van sociale beïnvloeding:...................................................................................................................69
Experimenten over psychosociale beïnvloeding..............................................................................................70
Individuele verklaringen voor devaint gedrag......................................................................................................73
verklaringen die deviant gedrag als ziekte zien................................................................................................73
Sociologische verklaringen voor deviant gedrag..................................................................................................74
anomietheorie van Durkheim...........................................................................................................................74
anomietheorie van Merton..............................................................................................................................74
Sociale bindingstheorie (of sociale controletheorie) van Hirschi:....................................................................75
labelingtheorie (of etiketteringstheorie) van Becker.......................................................................................76
Gevolgen................................................................................................................................................................77
funtionele gevolgen van deviant gedrag voor individu en maatschappij.........................................................77
disfuntionele gevolgen van deviant gedrag voor individu en maatschappij....................................................78
funtionele gevolgen van conformistisch gedrag voor individu en maatschappij.............................................79
disfuntionele gevolgen van conformistisch gedrag voor individu en maatschappij........................................79
Denken over de samenleving: waarden en normen.................................................................................................80
begrippen............................................................................................................................................80
3
, Morele ontwikkeling volgens Piaget.................................................................................................................81
Morele ontwikkeling volgens Kohlberg............................................................................................................82
Gedeelde waardenbeleving..................................................................................................................................82
begrippen..........................................................................................................................................................82
effect van gedeelde en verschillende waardebeleving:...................................................................................84
Sociale verandering en verschuiving in waardenhiërarchieën.........................................................................85
Begrippen en classificatie..........................................................................................................................................86
Begrippen..............................................................................................................................................................86
Organisaties en groeperingen...................................................................................................................................87
gezin......................................................................................................................................................................87
evolutie van westerse gezinsvormen vanaf de industriële revolutie tot nu...................................................87
Cijfergegevens over gezinsvormen analyseren................................................................................................89
Verschillen in gezinssamenstelling naargelang de (sub)cultuur.......................................................................89
Effect van het (niet) behoren tot een gezin......................................................................................................89
Referentiegroep....................................................................................................................................................91
functie van een referentiegroep.......................................................................................................................91
Soorten referentiegroepen...............................................................................................................................91
Beroepsgroep........................................................................................................................................................92
factoren die een studie- en beroepskeuze bepalen:........................................................................................92
Beroepsorganisaties..........................................................................................................................................93
Waardering.......................................................................................................................................................94
Middenveld...........................................................................................................................................................95
Begrippen..........................................................................................................................................................95
Invloed van het middenveld op democratie.....................................................................................................96
Organisatie in een snel veranderende samenleving.............................................................................................96
Begrippen..........................................................................................................................................................96
Voor- en nadelen van globalisering binnen verschillende maatschappelijke domeinen.................................97
Invloed van de veranderende samenleving op gezinnen, referentiegroepen, beroepsgroepen, het
middenveld en netwerken................................................................................................................................98
Verschillen tussen groeperingen: sociale stratificatie.............................................................................................100
begrippen en classificatie....................................................................................................................................100
begrippen........................................................................................................................................................100
Vormen van sociale stratificatie.....................................................................................................................101
Verklaringen voor sociale stratificatie............................................................................................................101
Verklaringsmodellen voor sociale stratificatie...............................................................................................102
Gevolgen van sociale stratificatie........................................................................................................................105
gevolgen............................................................................................................................................105
4
, Maatschappelijke breuklijnen.........................................................................................................................107
Evolutie van sociale stratificatie..........................................................................................................................107
evolutie van sociale stratificatie binnen de westerse samenleving...............................................................107
Sociale mobiliteit.................................................................................................................................................108
vormen van sociale mobiliteit.........................................................................................................................108
Sociale mobiliteit doorheen de tijd en binnen verschillende culturen..........................................................109
Wisselwerking: macht..............................................................................................................................................109
begrip macht.......................................................................................................................................................109
Strategieën om macht op te bouwen................................................................................................................109
Strategieën om macht uit te oefenen.................................................................................................................110
Wisselwerking: individueel of collectief belang......................................................................................................111
begrippen............................................................................................................................................................111
Voorbeelden van spanningen tussen individualisme, solidariteit en collectivisme...........................................112
Spanning tussen individualisme en collectivisme...........................................................................................112
Spanning tussen individualisme en collectivisme...........................................................................................112
Begrippen en classificatie........................................................................................................................................113
Begrippen............................................................................................................................................................113
6 basisemoties volgens Ekman............................................................................................................................114
Emotiemodel van Plutchik...................................................................................................................................115
Denken over emoties...............................................................................................................................................115
mentale en fysiologische processen bij emoties.................................................................................................115
centrale theorie..............................................................................................................................................115
perifere theorie...............................................................................................................................................116
cognitieve theorie...........................................................................................................................................116
Aangeboren en aangeleerde uitingen van emoties............................................................................................116
Voorbeelden van socio-culturele verschillen in uiting van emoties...................................................................117
Rouw...............................................................................................................................................................117
Liefde en relatievorming.................................................................................................................................117
Vrolijkheid.......................................................................................................................................................118
scheiding.........................................................................................................................................................118
Filmpjes....................................................................................................................................................................118
Andere playlists...............................................................................................................................................132
Examenvragen.........................................................................................................................................................132
28/09/2017..........................................................................................................................................................132
3/08/2020...........................................................................................................................................................135
2021.....................................................................................................................................................................137
2024.......................................................................................................................................................138
5
, 16 mei.............................................................................................................................................................138
Eindwoord...............................................................................................................................................................139
VOORWOORD
6
,Dit is een samenvatting voor de examencommissie voor het vak gedragswetenschappen in de 3 e graad ASO
humane wetenschappen. Het is opgesteld met behulp van de vakfiche van de examencommissie voor 2024 en
2025:
https://app.akov.be/pls/pakov/f?
p=EXCO_PUBLIC:1000::::1000:P1000_VAKFICHE_ID,P1000_VAK_ID,P1000_VAKFICHE_VERSIE_NOI_ID,P1000_GEL
DIGHEID_ID:2131,122,1882,2796
De vakfiches zijn voor beide jaren ongeveer hetzelfde dus deze samenvatting kan voor beiden gebruikt
worden. Zaken die gewijzigd zijn voor het jaar 2024, staan in de samenvatting duidelijk aangegeven waar
nodig.
Aangezien er een nieuw leerstofoverzicht komt, is deze samenvatting dus nog geldig tot september 2025. Zodra
de examencommissie een leerstofoverzicht publiceert, werk ik aan een nieuwe samenvatting. Dit zal ik proberen
in hetzelfde document te doen, zodat er geen extra kosten in rekening moeten worden gebracht voor de
mensen die hun examen na september 2025 willen doen. Echter weet ik niet hoe veel werk dit zal kosten, dus
kan ik niet met zekerheid zeggen dat ik een samenvatting klaar heb in september 2025.
Ik zal in de samenvatting verwijzen naar de vakfiche zodat je duidelijk weet wat je moet kennen volgens hun
richtlijnen. Dit zal telkens in de lichrode kaders onder de titel staan.
Je zal zien dat deze samenvatting soms wat meer op een cursus lijkt aangezien ik het nodig vond oom bij
bepaalde onderwerpen wat meer informatie te geven aangezien het moeilijk te begrijpen is alleen van een
samenvatting.
STUDIERICHTINGEN
Voor de 3e graad ASO humane wetenschappen
Deze samenvatting kan ook gebruikt worden voor andere schoolinstituten dan de examencommissie aangezien
de vakfiches van de examencommissie opgesteld zijn aan de hand van de eindtermen van het secundair
onderwijs in Vlaanderen voor gedragswetenschappen
(http://eindtermen.vlaanderen.be/secundair-onderwijs/derde-graad/aso/). Indien je dit daarvoor zou willen
gebruiken, raad ik je aan om wel even te kijken naar de inhoudstafel om zeker te zijn dat je alle informatie hebt.
ALGEMENE VOORWAARDEN
Deze samenvatting mag niet verspreid worden aan mensen die niet tot het gezin behoren. Dit is
auteursrechtelijk beschermd en als dit verspreid wordt, ben ik genoodzaakt om acties te ondernemen.
STRUCTUUR SAMENVATTING
Ik heb in de inhoudstafel elk onderwerp gezet dat ik bespreek, maar dit zijn eigenlijk gewoon de onderwerpen
van de vakfiche. Ik wou hier toch nog even een kleine uitleg geven zodat je er makkelijker mee kan werken. Op
het einde van de samenvatting vind je linken naar youtube-filmpjes, daar heb ik geprobeerd een aantal nuttige
video’s bij te zetten zodat je de kennis beter kan verwerven. Helemaal op het einde vind je vorige examenvragen.
Veel succes!
DIGITALISERING
Ik probeer mijn samenvattingen zo makkelijk mogelijk te maken om te gebruiken. Sommige mensen drukken ze
af om zo bepaalde zaken te kunnen markeren of andere bedoelingen wat ik totaal begrijp. Toch snap ik ook dat
er steeds meer nood is aan digitalisering en om die reden heb ik een inhoudstafel waarop je kan klikken
7
,om naar een bepaald onderdeel te gaan. Sommigen waren zich daar niet van bewust dus daarom dat ik het even
zeg zodat je dit kan gebruiken als je daar de behoefte voor hebt
WAT VIND JE VAN DE SAMENVATTING?
Ik vind het altijd leuk om feedback te krijgen. Ik steek hier veel moeite in en ik hoop dat ik op deze manier zo veel
mogelijk mensen kan laten slagen voor hun examen. Om die reden zou ik je willen vragen om een beoordeling
achter te laten. Dat zou echt veel voor mij betekenen 😊. Moest je toch nog opmerkingen hebben over hoe het
beter kan, mag je altijd iets laten weten in een berichtje.
Verder wens ik je nog veel succes met je examen en moesten er vragen zijn, aarzel dan niet om contact op te
nemen! 😊
INTERACTIE EN COMMUNICATIE
8
, BEGRIPPEN EN CLASSIFICATIE
BEGRIPPEN
COMMUNICATIE EN INTERACTIE
Deze begrippen vergelijken, illustreren en toepassen
Communicatie verwijst naar het verzenden en ontvangen van informatie, ideeën, gedachten, gevoelens of
berichten tussen individuen of groepen. Het omvat het gebruik van verschillende communicatiemiddelen, zoals
gesproken taal, geschreven tekst, non-verbale signalen, gebaren en andere vormen van expressie. Communicatie
is een fundamenteel aspect van menselijke interactie en speelt een cruciale rol in het delen van kennis, het
overbrengen van emoties, het coördineren van activiteiten en het opbouwen van relaties.
Interactie daarentegen verwijst naar de wederzijdse acties en reacties tussen individuen of groepen. Het
impliceert een dynamische uitwisseling van gedragingen, communicatie en invloeden tussen de deelnemers.
Interactie kan zowel verbale als non-verbale elementen bevatten en kan fysiek of op afstand plaatsvinden. Het
gaat niet alleen om het overbrengen van informatie, maar ook om het reageren op en beïnvloeden van elkaars
gedrag en ervaringen.
Het belangrijkste verschil tussen communicatie en interactie ligt in de focus. Communicatie is gericht op het
uitwisselen van informatie en het overbrengen van betekenissen, terwijl interactie meer gericht is op de actieve
betrokkenheid van de deelnemers en de dynamiek van hun onderlinge relaties. Met andere woorden,
communicatie kan worden gezien als een middel om interactie mogelijk te maken, aangezien communicatie een
essentieel onderdeel is van interactie. Interactie omvat echter ook andere aspecten, zoals gedrag, reacties,
sociale signalen en de algemene dynamiek tussen mensen.We kunnen hier ook uit besluiten dat communicatie
altijd interactie is, maar interactie is niet altijd communicatie.
Als zender en ontvanger elkaar signalen begrijpen, is hier sprake van een informatieoverdracht. Bij het proces
van informatie-uitwisseling is er sprake van een zender, boodschap en ontvanger. De zender stuurt de
boodschap naar de ontvanger. Indien er een stap mislukt, is er sprake van ruis, en kan de communicatie niet
gebeuren.
AXIOMA’S VAN WATZLAWICK
De 5 axioma’s benoemen, illustreren en toepassen
Paul Watzlawick heeft 5 axioma’s opgesteld die gebruikt kunnen worden binnen de context van de
communicatietheorie en is ook een pragmatische benadering van menselijke interactie. De volgende axioma’s
worden verder nader verklaard:
AXIOMA 1: INHOUD VS RELATIE
Elke vorm van communicatie heeft zowel een inhoudelijke als een relationele betekenis. Inhoud verwijst naar de
letterlijke boodschap die wordt overgebracht, terwijl relatie gaat over de impliciete boodschappen over de aard
van de relatie tussen deelnemers; mensen communiceren niet alleen informatie, maar geven ook signalen over
hoe ze de andere zien en/of willen dat de andere hen ziet.
TOEPASSINGEN
In interpersoonlijke relaties (komt zo meteen aan bod) kunnen mensen zich bewust zijn van de
relationele aspecten van communicatie en actief werken aan het verbeteren van de kwaliteit van de
relatie door open en respectvolle communicatie.
9
