1 HISTORISCHE EVOLUTIE
1. communicatie & media: beknopte sociale geschiedenis
vooraf
soc geschiedenis: vooral aandacht vr gesch vd relatie tss communicatie(media)
en
maatschappij:
1. in welke mate heeft comm.technologie invloed uitgeoefend op
maatschappelijke context
2. in welke mate heeft maatschappelijke context de evolutie vd media
bepaald
evoluties op lange termijn, dus gn encyclopedisch overzicht v afzonderlijke
gebeurtenissen of technische uitvindingen
centraal uitgangspunt: hoe hebben de comm.media perceptie & ervaring van tijd
en
ruimte bepaald; in welke mate werden soc relaties tss mensen veranderd
1.1 oraal: gesproken taal
oorsprong (speculatief)
gebaren?
namen geven? in de hoop dat ze zo controle kregen over dingen hoe dan met
grammatica?
hulp bij gebruik v werktuigen/wapens?
rituelen?
belang
taal = noodz vr de ontwikkeling v denken & bewustzijn
denken: communiceren over iets dat er niet is (abstraheren – doen dieren
niet)
comm enkel in face-to-face situaties (zelfde tijd/ruimte)
soc implicaties:
NADEEL: afwezigen zijn uitgesloten v comm.proces
VOORDEEL: comm.proces kan z op bep manier ontwikkelen (dr feedback,
interactie met publiek/ontvanger)
kenmerken v orale cultuur
1. different sense of time: gn stockering v kennis/informatie (geheugen kan nt
vastgelegd w)
2. ander memory sytem meer thematisch & formulair
dus psychologie v orale cultuur = anders
3. afwezigheid v auteurs, verteller staat centraal
4. macht = geconcentreerd bij rel kleine groep orale culturen: homogeen
karakter (ivm kennis & soc normen)
5. publiek, openbaar karakter (face-to-face, gn soc segregatie, gn
privacy/individualiteit)
6. rigide, zeer hiërarchisch, weinig plaats vr meningsverschillen
afkerig tov soc verandering
1.2 schriftelijke cultuur
ontstaan
30.000 jr vC: eerste rotstekeningen (gn uitdrukking v gesproken taal)
,eerste geschreven taal was beeldtaal: pictogrammen
Sumeriërs, 3100 vC, samen met ontwikkeling v wiskunde, tellen
nadien overgenomen dr Egyptenaren (hiërogliefen)
ook Chinees schrift
ook evolutie in hardware:
rots – stenen – klei – was – beenderen – dierenhuiden – papyrus (2000
vC, Egypte) – perkament (schapenvellen) – papier (China, 100 nC)
steeds lichtere hardware betere verspreiding (omgaan met tijd/ruimte:
ruimtedimensie overwinnen gaat ten koste van tijdsdimensie)
ontwikkeling nr fonetisch alfabet: (fonetisch = elk letterteken verwijst nr bep
klank)
- vormen ontwikkeld dr Semieten (1700 vC, Israël)
- verbeterd dr Foeniciërs (1500 vC, Syrië, Libanon, Israël)
- overgenomen dr Grieken Grieks alfabet, links nr rechts (775 vC), erna
Romeinen: ons alfabet
- Foeniciërs zijn geleidelijk overgegaan v hiërogliefen nr fonetisch schrift:
invloed v handel
- belang v fonetisch alfabet als ‘digitale informatietechnologie’-avant-la-lettre
maatschappelijk belang van het schrift
o soc relatie tss zender & ontvanger w gewijzigd: nt meer zelfde tijd/ruimte
o kennis & info kan opgeslagen w
o groter # mensen te bereiken
o zender heeft garantie dat boodschap nt veranderd w: controle (pol
implicaties)
maatsch implicaties:
1. pol vlak: mogelijkheid rijk uit te breiden, uitbouw econ boekhouding & pol
administratie
2. wetensch: mogelijkheid tot abstract denkend, vastleggen v kennis die
voortdurend empirisch getoetst kan w
3. sociaal: scheiding individu – gemeenschap (privaat – publiek)
4. ruimte/tijd:andere conceptie: tijd & ruimte als continua (verleden krijgt vaste
vorm)
OPGEPAST: geschreven cultuur heeft orale cultuur nt (overal) verdrongen
1.3 drukkunst
ontstaan
vaak geassocieerd met J. Gütenberg (midd 15de eeuw)
MAAR:
China: blokprint, 700 nC
afzonderlijke letters: 1045 (verder ontwikkeld in Korea)
ook papier komt uit China
waarom had drukpers in China gn maatschappelijke weerslag, terwijl het in West-
Europa a/d basis lag v/e cultureel-maatschappelijke omwenteling?
gehanteerde comm.code (beeldschrift – fonetisch schrift)
andere maatschappelijke context: W-Eur: doorbraak v/d handel
kenmerken v/d printcultuur
boekdrukkunst: 1ste massamedium (prod & distributie v groot # exemplaren);
expansie
drukpers: nog ruimere verspreiding v kennis
drukken: vergissingen, fouten, opzettelijke verdraaiingen v/h origineel onmogelijk
1ste gestandaardiseerd product (1ste ‘bandwerk’)
,tekst krijgt gesloten, afgewerkte vorm/boodschap (nt in orale cultuur en veel
minder in schriftelijke cultuur)
maatschappelijke implicaties
ontwikkeling v/d boekdrukkunst ligt mee a basis v maatschappelijk-culturele
evolutie Middeleeuwen Renaissance & Verlichting
kennis ≠ monopolie v kleine elite, drukken in ateliers v burgers: begin v
‘secularisering’
democratisering v kennis
Latijn w vervangen dr eigen nationale taal (begin pre-nationaal bewustzijn obv
taal)
soc-psych gevolgen verbonden a overgang nr ‘typographical man’
zin vr exactheid & precisie
sterke toename v individualiteit & privacy (voorlezen silent scanning)
herschikking tijd & ruimte!
nieuw medium niet ipv het oude medium!
1.4 dagbladpers
ontstaan & evolutie
voorlopers:
o vlugschriften, pamfletten (politiek, amusement, spotprenten, sensatie)
sinds 1ste ontwikkeling v boekdrukkunst, nt regelmatig, belang v ontspanning
o 17de eeuw: 1ste wekelijkse kranten (1 à 3x per week: druktechnische
problemen & dure papierprijs)
o 19de eeuw: 1ste dagelijkse kranten (eind 18de E)
o
maatschappelijke context
IR: technologisch: snelheid v drukken
economisch: daling papierprijs, nieuwe soc klasse: burgerij
cultureel: vermindering analfabetisme
Fr R: politiek: vrije meningsuiting (in de praktijk vooral GB & België)
Am R: onafhankelijkheid Am kolonies (pers speelde bel rol ivm eensgezindheid v
verschillende culturen v immigranten)
verdere evolutie
eerst een eliteproduct:
fin-econ dagbladen
partijpol dagbladen
bep oplage, duur
aanvankelijke sterke controle v overheid (preventieve censuur,
dagbladzegel 18de
eeuw)
nadien: doorbraak massapers 19de eeuw
fotografie & telegrafie: basis v opkomst nieuwsagentschappen & afhankelijkheid v
reclame
vanaf 20ste eeuw:
afname v partijpol pers
doorbraak v commercialisering (afh v econ)
persconcentratie (concurrentie met andere media, tv)
maatschappelijke implicaties
POL strijd vr persvrijheid, spreekbuis vr pol partijen (19de eeuws liberalisme,
pol bewustwordingsproces: bouwsteen v democratie)
, ontwikkeling v journalistiek: 1ste professionalisering, opkomst
wereldnieuwsagentschappen
belang vr vorming v nationaal bewustzijn (natievorming 19de eeuw)
ECO reclame: belang vr expansie v economisch productiesysteem (kapitalisme)
1.5 registratie v beeld & geluid
1.5.1 fotografie
evolutie
voorloper: camera obscura: (Italië, 16de eeuw; maar al 4de eeuw vC)
19de eeuw: ontwikkeling i/d chamie
vanaf 1850: goedkoper grote massa: burgerij laat zich fotograferen
(adel/clerus zet
zich af: portretten)
rond 1900: celluloid film – kodak: zelf foto’s maken
1935: kleurenfilm, 1947: polaroid
recent: digitale fotografie (vervagen v grens fictie – werkelijkheid)
maatschappelijk belang
2de helft 19de eeuw: interculturele beeldcommunicatie
democratisering v cultuur
invloed op pers & journalistiek: doorbraak persfoto (sensationeel karakter v
berichtgeving)
visuele dimensie w toegevoegd a collectief geheugen
1.5.2 film
evolutie
voorloper: experimenten ivm optische illusie (J Plateau) obv bewegende
tekeningen: fantascoop
1ste experimenten:
technisch: Edison, individuele kijkkast
Lumière, film als sociaal gebeuren: filmzaal
Milières & Porter: narratieve dimensie, verder ontwikkeld dr Griffith: 1ste
langspeelfilm, montagetechnieken
jaren ’20: commerciële filmindustrie
1927: geluidsfilm (jaren ’30: kleurenfilm)
maatschappelijke implicaties
centrale rol in vrijetijdsbesteding
vaak gebruikt als pol propagandamiddel (WO II)
economie: media-industrie
1.5.3 geluidsregistratie
evolutie
fonograaf: opname v muziek (nt opzettelijk ontwikkeld)
1877: Ch Cros (Fra) wou geluid zichtbaar maken voor doven
Th Edison (USA) wou telegraaf verbeteren & dictafoon ontwikkelen
1876 : A G Bell & E Gray: telefoon
einde 19de eeuw: ‘automatic phonograph parlors’ in openbare plaatsen
begin 20ste eeuw: grammofoonspeler vr individueel gebruik
1940: stereo
bandopnemer: technisch verwant, maar totaal andere ontwikkeling
Poulsen (Den) had in 1900 technologie op punt gesteld maar geen geld